Do podstawowych zagrożeń, jakie telewizja wywołuje w rodzinie na podstawie badań można zaliczyć:
- ujemne oddziaływanie TV na dziecko:
- na zdrowie
- na sferę poznawczą, emocjonalną, motywacyjną osobowości dzieci
- dezorganizacja i zakłócenie organizacji dnia w rodzinie
- dezintegracja rodziny
- zastępowanie rodziców w procesie wychowania dziecka
1. Ujemne oddziaływanie TV na dziecko
• na zdrowie
Nieustanne wpatrywanie się w ekran telewizora ujemnie wpływa na wzrok. Wzrasta zachorowalność na schorzenia narządu wzroku powodowany min. nieprawidłowym odbiorem telewizji przez dzieci (odległość 2,5m od kineskopu).
Ograniczenie czasu na zabawy ruchowe, na powietrzu, stwarza niebezpieczeństwo różnych stanów chorobowych układu kostnego, pojawienia się wad postawy ciała, nieprawidłowości rozwoju psychoruchowego (np. choroba telewizyjna – zapadnięta klatka piersiowa, zaokrąglone plecy, zwiotczałe mięśnie, obniżona sprawność ruchowa). Wielogodzinne przesiadywanie prowadzi do skolioz, zmniejszenia się masy mięśni, otyłości. Dochodzi też do zaburzeń w przemianie materii (wzrost cholesterolu we krwi wraz ze wzrostem czasu spędzanego przed telewizorem).
Niepokojący jest wzrost schorzeń alergicznych w tych społeczeństwach, które najwięcej czasu spędzają przed telewizorem. Choroby te rozwijają się przez przeciążenie narządów zmysłowych.
Telewizja może również wywołać niekorzystne zmiany w układzie nerwowym dziecka. Chodzi tu o oglądanie filmów ukazujących grozę, przemoc, gwałt. Pokazywane sceny tortur, zabójstw, morderstw mogą wywołać stany lękowe u dzieci, agresję, pobudzić emocjonalnie. Dzieci tracą apetyt, przeżywają lęki nocne. Dzieci są znużone i apatyczne.
• na sferę poznawczą, emocjonalną, motywacyjną osobowości dzieci
Coraz więcej bodźców płynących ze szklanego ekranu "bombarduje" dziecko, wywołując bardzo trudno uchwytne zmiany w jego psychice, w tym także w sferze poznawczej. Docierająca lawina informacji sprawia, że małe dziecko ze względu na małe doświadczenie i określony poziom rozwoju psychicznego, nie zawsze potrafi zrozumieć co jest ważne, co drugorzędne w przekazywanych treściach, co jest fikcją a co rzeczywistością. Dzieci bezkrytycznie przyjmują przekazywane przez telewizję wiadomości. Nie dostrzegają tego, co jest najważniejsze w programie. Prowadzić to może do kształtowania się u dzieci postawy "wygodnej" w odbiorze programów telewizyjnych, które są łatwe, proste, niewymagające wysiłku intelektualnego.
Dzieci spędzające dużo czasu przed telewizorami mają sporo wiadomości, ale nie wiążą się one w żadną całość, nie tworzą żadnego spójnego obrazu świata, nie dają o nim jasnego i prawidłowego wyobrażenia.
Niekorzystne zmiany zachodzą również w aktywności i wyobraźni dziecka, ponieważ nie są mu one potrzebne do odbioru wielu programów. Telewizja dysponując obrazem, dźwiękiem, ruchem, słowem, komentarzem wyręcza potrzebę wyobrażania. Dochodzi prawidłowego dzieci do postrzegania dwuwymiarowego rzeczywistości, w wyniku czego może dziecko mieć trudności w postrzeganiu realnej rzeczywistości.
Zagrożenia dotyczą też prawidłowego rozwoju słownictwa i wymowy dziecka. Bohaterowie wielu filmów porozumiewają się swoistą "niby mową", którą bardzo chętnie przyjmują dzieci. Powyższe zagrożenia mające ujemny wpływ na sferę poznawczą mogą przejawiać się w trudnościach, które uniemożliwiają dziecku prawidłowe postrzeganie i rozumienie świata.
Telewizja oddziałując na uczucia dziecka wywołuje silne przeżycia emocjonalne, spowodowane oglądaniem nie tylko scen grozy, okrucieństwa, ale również innych programów o dużym napięciu dramatycznym. Uczucia jakich doświadczają dzieci przekształcają się w długotrwałe stany ogólnego zmęczenia i rozdrażnienia. Filmy grozy mogą też być przyczyną złych snów. Telewizja dostarcza też wzorów zachowań aspołecznych i agresywnych, co znajduje odzwierciedlenie w naśladownictwie przez dzieci ruchów bohaterów np. chwyty karate, sposoby uderzeń, kopania. Na skutek ciągłego oglądania scen, w których ludzie są atakowani przez zwierzęta, oglądanie morderstw, napadów, walk za pomocą noży, siekier, szabli powodują zobojętnienie, brak reakcji na takie obrazy. Może to zahamować reakcje dziecka na krzywdę i przemoc występującą w życiu realnym. Ma też negatywny wpływ na zachowanie dzieci, które często identyfikują się z negatywnymi postaciami filmowymi (w większym stopniu niż ludzie dorośli). Wielu młodych ludzi, którzy popełnili jakieś przestępstwo zrobiło to zgodnie ze scenariuszem filmu.
Niebezpieczny jest tez wpływ reklam, które umacniają w dzieciach przywiązanie do wytworów materialnych, do konsumpcji tych dóbr.
2. Telewizja dezorganizująca i zakłócająca organizację dnia dziecka i rodziców
Dzieci coraz więcej czasu spędzają przed telewizorami i czas ten wydłuża się jak pokazują badania. Telewizor staje się czymś, bez czego dzieci nie mogą się obejść. Spędzają przed nim czasami 4 godziny dziennie a czasami i więcej. Dzieci polskie znalazły się pod tym względem w czołówce europejskiej. Nie tylko dzieci, ale również rodzice swój czas wolny wiążą przede wszystkim z telewizją. Stwierdzono zależność między ilością czasu poświęconego oglądaniu telewizji przez rodziców i dzieci, które czerpią wzór ze swoich rodziców.
- Poświęcanie codziennie telewizji kilku godzin przez dzieci i rodziców prowadzi do określonych zmian w organizacji ich dnia. Mówi się powszechnie, że telewizja jest złodziejem czasu. Codzienny wielogodzinny odbiór telewizji, kaset video, gier komputerowych odbywa się kosztem innych zajęć. Telewizja wprowadza trwałe zmiany w organizację dnia przez redukcję czasu na naukę, pracę, czynny wypoczynek. Konsekwencją tego jest zaniedbywanie przez dzieci nauki szkolnej w domu, skracanie czasu na jej wykonanie, odrabianie prac domowych w pośpiechu, bo zaraz będzie film w telewizji. Wiele dzieci w wieku szkoły podstawowej ogląda telewizję podczas odrabiania prac domowych, co z pewnością nie pozostaje bez wpływu na wykonanie zadań. Stwierdzono, że dzieci, które mniej czasu poświęcają na oglądanie telewizji osiągają lepsze wyniki w nauce i więcej czasu poświęciły na czytanie książek.
- Telewizja ogranicza również czas na rozmowy rodzinne, kontakty rodziców z dziećmi, wspólne spacery, wyjazdy. Dzieci coraz mniej czasu poświęcają na wykonywanie prac na rzecz rodziny, domu. Mniej czasu poświęcają na kontakty z rówieśnikami, co może prowadzić do nieprawidłowości w rozwoju społecznym.
- Telewizja ogranicza również czas na zajęcia hobbistyczne, związane z indywidualnymi zamiłowaniami, zainteresowaniami. Dominujące miejsce telewizji, video i komputera powoduje, że inne środki masowego przekazu jak: książki, czasopisma, gazety, radio, schodzą na dalszy plan lub zostają wyrugowane zupełnie z życia dziecka, co prowadzi do zubożenia jego osobowości przez jednokierunkowe uczestnictwo w kulturze masowej.
- Na dalszy plan schodzą również takie formy uczestnictwa w kulturze jak: chodzenie do kina, teatru, na zajęcia pozaszkolne, do domu kultury, czytelni czy klubu. Ten efekt w literaturze określany jest "efektem wyporności", ponieważ posiada siłę wypierania z życia dziecka innych czynności wartościowych, niezbędnych dla prawidłowego rozwoju dziecka.
3. Telewizja dezintegrująca rodzinę
Telewizja może także dezintegrować rodzinę. Nie wystarczy tylko oglądać telewizję obok siebie, być w tym samym pomieszczeniu. Dla integracji rodziny potrzebna jest również więź psychiczna między członkami rodziny oglądającymi telewizję. Szczególnie dezintegrująco działają filmy kryminalne, sensacyjne, wywołujące napięcie, podczas których nie można rozmawiać, aby nie przeszkadzać pozostałym. W konsekwencji tego każdy ogląda film sam, chociaż obok siebie. Dezintegracja rodziny przejawia się w braku więzi psychicznej, co objawia się w tym, że:
- członków rodziny nie łączy potrzeba i chęć bycia razem
- nie łączą ich podobne zainteresowania telewizyjne, ani też motywy odbioru
- członkowie rodziny przejawiają brak kompromisu, jeżeli chodzi o wybór programów telewizyjnych
- nie porozumiewają się między sobą mimiką, gestem, słowem w czasie oglądania telewizji
- nie rozmawiają po obejrzeniu programu w celu wyrażenia swoich uczuć , wrażeń, oceny
- rodzice nie wyjaśniają dziecku niezrozumiałych mu kwestii z programu telewizyjnego.
Rodziny zazwyczaj nie uzgadniają, jakie programy warto wspólnie obejrzeć, o jakiej tematyce, kiedy. Ponadto zdarza się, że brak kompromisu, co do chęci obejrzenia określonego programu wywołuje przy tym nieporozumienia, niesnaski w rodzinie.
Telewizja redukuje czas na przebywanie razem poza domem i wspólne spędzanie wolnego czasu. Ta dezintegracja nie pomaga rodzicom w procesie wychowania dziecka. Rodzice nie wykorzystują tej szansy, jaką daje im telewizja, umożliwiając codzienny kontakt i porozumiewanie się z dzieckiem podczas oglądania telewizji.
4. Telewizja wyręczająca rodziców w procesie wychowania dziecka
Telewizja coraz częściej zastępuje rodziców w procesie opieki i wychowania dziecka. Określana jest jako tzw. "elektroniczna niańka". Rodzice poświęcają coraz mniej czasu swoim dzieciom. Związane jest to z długim czasem ich pracy czy też koniecznością dorabiania. Dziecko zamknięte w domu podczas nieobecności rodziców, przesiaduje godzinami przed telewizorem. Jak pokazują badania, czas poświęcany przez dzieci telewizji zależy w dużej mierze od tego, czy spędzają one popołudnie samotnie w domu, czy z rodzicami lub innymi osobami. Częściej telewizja wyręcza rodziców w opiece nad dzieckiem w rodzinach niepełnych, czasowo niepełnych niż w pełnych. Częściej wyręcza rodziców w rodzinach miejskich niżej wykształconych niż w pozostałych miejskich. Rodzice twierdzą, że dzieci są przed telewizorem bezpieczne, że telewizja chroni je przed destruktywnymi wpływami kolegów. W rodzinach patologicznych dzieci bardzo dużo czasu poświęcają telewizji. Dzieci niedostosowane społecznie czują się izolowane i brak im poczucia pewności siebie, poszukują, więc oparcia w telewizji. Podobnie jest w rodzinach zaniedbanych. Telewizja zastępuje dzieciom doświadczenia naturalne, zabawy z rówieśnikami, spędzanie czasu wolnego z rodzicami poza domem. Sytuacja taka wstępuje częściej w rodzinach reprezentujących niższy status społeczny, niższy poziom kultury pedagogicznej.
Telewizor wyręcza rodziców w przekazywaniu wiedzy, w opowiadaniu dzieciom bajek, historyjek, czytaniu im książek. Telewizja zastępuje wspólne spędzanie czasu z rodzicami poza domem,.
Bibliografia
Izdebska J.: Rodzina dziecko telewizja. Trans Humana, Białystok 2001 Opracowała: Halina Kawa
Szkoła Podstawowa nr 14
z Oddziałami Integracyjnymi
w Warszawie |
