OPIS I ANALIZA PRZYPADKU
opracowała Małgorzata Zaczyńska
l. IDENTYFIKACJA PROBLEMU
NAZWA ZJAWISKA
Brak umiejętności pozytywnego wykorzystania wolnego czasu podczas pobytu w świetlicy szkolnej przez grupę uczniów uczęszczających do jednej klasy, co w konsekwencji prowadzi do częstych konfliktów, agresji i zakłócania spokoju innym, dzieciom przebywającym w świetlicy.
PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT GRUPY KLASOWEJ
Grupa dzieci uczęszczających do klasy III i IV szkoły specjalnej. 5 dziewcząt i 3 chłopców w wieku od 11 do 13 lat. Dzieci uczące się w jednym oddziale klasowym, osiągające przeciętne wyniki w nauce, często angażowane do udziału w imprezach szkolnych. Większość grupy należy do zespołu zuchowego.
Wychowawczyni grupy jest osobą lubianą przez dzieci. Stawia im konkretne wymagania i jest konsekwentna w ich realizacji. Grupa na zajęciach lekcyjnych jest dość zdyscyplinowana, uczniowie wspierają się w realizacji wspólnych celów. Konflikty i agresja ujawnia się głównie podczas przerw lekcyjnych i podczas pobytu w świetlicy szkolnej. Konflikty te mają na ogół charakter przejściowy. Chodź w grupie są osoby stale atakowane. Pełnią one rolę tzw.: "kozłów ofiarnych". Klasa wyładowuje swoją agresję w sytuacjach trudnych najczęściej na tych osobach. W zespole dominuje dwóch liderów, którzy posiadają silną psychicznie osobowość. Liderzy ci na ogół starają się podporządkować sobie innych członków grupy. Osoby, które nie poddają się dominacji liderów są wyśmiewane i atakowane.
GŁÓWNE OBJAWY ZABURZEŃ
- mała zdolność do empatii większości członków grupy,
- brak umiejętności słuchania siebie nawzajem,
- zaburzenia w komunikacji wynikające z braku umiejętności prawidłowego wnioskowania,
- brak pozytywnych liderów w sytuacjach konfliktowych.
- niedojrzałość emocjonalna osób dominujących w grupie i pozostałych jej członków,
- nieumiejętność pohamowania agresji w momencie powstania sporu,
- brak tolerancji wobec odmienności innych,
- nieumiejętność rozładowywania. złości w sposób pozytywny i nieszkodliwy dla innych.
UZASADNIENIE WYBORU ZJAWISKA DO BADANIA
Odział klasowy III-IV niejednokrotnie powodował sytuacje konfliktowe podczas zajęć świetlicowych. Większość dzieci uczęszczających do tej grupy posiada ograniczoną ale wystarczającą umiejętność analizy własnego zachowania. Z tego względu wydaje się zasadne podjęcie działań diagnostycznych i terapeutycznych z tą grupą.
2. GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA
HISTORIA POWSTANIA ZJAWISKA
Według moich obserwacji prowadzonych podczas zajęć świetlicowych mogę stwierdzić, iż w badanym, zespole wzrasta ilość konfliktów i ataków agresji w momencie pozostawienia jej bez kontroli osoby dorosłej. Dzieci z tej grupy wymagają stałej obecności nauczyciela. Ciągła asystencja wygasza w zespole konfliktowość i agresję. Nie jest to jednak sposób na rozwiązanie problemu. Grupa jest na takim etapie, że po odpowiedniej terapii jest w stanie sporadycznie bez asystencji dorosłego funkcjonować bezkonfliktowo. Podczas obserwacji stwierdziłam, że dzieci uczęszczające do zespołu podczas pobytu w świetlicy bardzo często atakują wybrane, najczęściej te same słabe osoby. Brak interwencji prowadzi do tego, iż osoba słabsza jest niejednokrotnie wyśmiewana, uderzana i poniżana. Konflikt rozpoczynają najczęściej liderzy do których bardzo szybko dołącza pozostała część grupy i inne dzieci ze świetlicy.
Wywiad przeprowadzony z poszczególnymi członkami grupy dowiódł, że istnieje w mej wyraźna hierarchia ważności osób. Negatywni liderzy są nieformalnymi przywódcami, którzy podporządkowują sobie innych. Na końcu ważności są uczniowie będący tzw. ."kozłami ofiarnymi". W środku grupy funkcjonuje około czterech uczniów, którzy na ogół podporządkowują się liderom negatywnym. Osoby będące przywódcami są niedowartościowane w środowisku rodzinnym, które jest patologiczne ze względu na alkoholizm rodziców. Przewodzenie w grupie daje im możliwość redukcji stresu spowodowanego ich poniżaniem w rodzinie. Osoby będące na końcu ważności w zespole pochodzą z rodzin niewydolnych wychowawczo i są zdecydowanie słabsze psychicznie od liderów.
Wychowawczyni grupy twierdzi, że konflikty nasilają się w momeiicie kiedy do grupy wchodzi nowy członek. Początkowo jest wypróbowywana jego uległość. W sytuacji braku podporządkowania się z jego strony jest atakowany słownie i fizycznie. Według wychowawczyni ilość konfliktów maleje w momencie kiedy grupa jest zaangażowana do udziału w jakiejś imprezie szkolnej. Z tego powodu uczniowie przynależący do grupy często biorą udział w imprezach szkolnych i pozaszkolnych.
Pani pedagog uważa, iż konfliktowość w grupie ma swoje podłoże w braku empatii i nieumiejętności słuchania siebie nawzajem. Według niej niezbędna jest praca socjoterapeutyczna z zespołem mająca na celu zwiększenie umiejętności interpersonalnych poszczególnych członków grupy.
WNIOSKI DOTYCZĄCE POWSTANIA ZJAWISKA
Problem konfliktowości i agresji w grupie ma swoje podłoże szersze. Dzieci uczęszczające do zespołu wywodzą się głównie z rodzin patologicznych i niewydolnych wychowawczo. Negatywne wzory zachowania rodziców od, dzieciństwa towarzyszyły większości dzieci z tej grupy. Środowisko szkół masowych dostarczyło im podstaw do poczucia małej wartości. Wieloletni wpływ środowiska rodzinnego i szkoła masowa wytworzyły w nich patologiczne wzory zachowania w których dominują niedojrzałe sposoby na zapewnienie sobie pozycji w grupie. Szkoła specjalna stworzyła silniejszym szansę na dominację wobec słabszych.
3. ZNACZENIE PROBLEMU
Według teorii każda osoba do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje akceptacji środowiska. Dzieci pozbawione tego czynnika z czasem za wszelką cenę poszukują jej nawet w środowiskach przestępczych czy patologicznych. Jednostki wybitnie słabe pozbawiane nieustannie "głasków" alienują się popadając w depresję, która w ostrej formie prowadzić może do zaburzeń, psychicznych. Z tego względu wydaje się, że problem badanej grupy ma znaczenie istotne. Brak podjęcia jakichkolwiek działań terapeutycznych może mieć bardzo przykre konsekwencje dla przyszłego funkcjonowania w środowisku poszczególnych członków zespołu.
4. PROGNOZA
NEGATYWNA
Nie podjęcie działań, wychowawczych i terapeutycznych wobec badanego zespołu, może pogłębić poczucie małej wartości u słabszych członków i wzmocnić negatywne wzorce zachowań, u członków silniejszych psychicznie. Rozwój takiego zjawiska nie pozostaje obojętny wobec przyszłego losu członków zespołu i wobec samopoczucia dzieci z innych grup przebywających w świetlicy.
POZYTYWNA
Podjęcie działań terapeutycznych zmierzających do nabycia przez członków grupy właściwych umiejętności interpersonalnych w oparciu o sztukę origami może znacznie zahamować negatywny rozwój zjawiska.
5. PROPOZYCJE ROZWIĄZANIA
Wdrożenie programu terapii sztuką origami z uwzględnieniem treści terapeutycznych skierowanych na kształcenie umiejętności interpersonalnych w badanym zespole miało na celu:
- skoncentrowanie aktywności grupy na konkretnej, praktycznej umiejętności,
- nauczenie zespołu wykonywania papierowych modeli w celu dostarczenia wzorców pozytywnego wykorzystania wolnego czasu w świetlicy,
- wytworzenie sytuacji dającej sukces każdemu z członków zespołu w momencie wykonania przez niego papierowej figurki,
- wprowadzenie treści socjoterapeutycznych przy okazji składania papierowych modeli,
- wdrożenie do aktywnej i zgodnej współpracy podczas zajęć z origami,
- częste nagradzanie słowne członków zespołu za udział w zajęciach prowadzonych sztuką origami,
- doprowadzenie do tego aby osoby słabsze z grupy stały się autorytetami w dziedzinie origami w zespole.
Powyższe, cele realizowałam konsekwentnie i sukcesywnie podczas pobytu zespołu w świetlicy. Dążyłam do tego aby zajęcia bez udziału dzieci z innych klas. Takie warunki były możliwe dwa razy w tygodniu, kiedy zespól w godzinach rannych oczekiwał na zajęcia lekcyjne. Terapia sztuką origami prowadzona była przeze mnie z zespołem przez okres czterech miesięcy. Wcześniej rozpoczęłam pracę indywidualną z jednym uczniem, która, miała za zadanie wprowadzenie go do terapii grupy jako autorytetu w dziedzinie origami.
6. WDRAŻAME ODDZIAŁYWAŃ
Praca terapeutyczna była prowadzona sukcesywnie i systematycznie. Początkowo duży problem stanowili negatywni przywódcy, którzy próbowali dominować. Z czasem wygaszałam negatywne zachowania demonstrując kolejne etapy wykonywania papierowych modeli. Negatywni liderzy nie chcieli być gorsi w sztuce origami od osób słabszych dlatego stopniowo wycofywali swoją agresję na rzecz koncentracji uwagi na składaniu papierowych figurek. Uczeń "kozioł ofiarny" jako autorytet w dziedzinie origami stał się z czasem doradcą dla pozostałych członków zespołu. Negatywni liderzy stopniowo też zasięgali jego rad. W ten. sposób sukcesywnie ulegała likwidacji negatywna hierarchia ważności w grupie. Na każdych zajęciach zespół poznawał sposób składania nowego papierowego modelu.. Każdorazowo papierowe figurki były umieszczane na wystawie w świetlicy. Ponadto członkowie grupy brali udział w wykonaniu, ponad 100 papierowych piesków przeznaczonych do dekoracji zaproszeń z okazji trzydziestej rocznicy powstania szkoły. Do zgodnej i efektywnej pracy mobilizowała dzieci nie tylko chęć zaimponowania innym umiejętnością składania ciekawych modeli, ale również to, że miały się znaleźć na trzech wystawach pozaszkolnych. Grupa wraz z wychowawczynią odwiedziła wystawy co stało się okazją do odczucia sukcesu, przez jej członków.
7. EFEKTY ODZIAŁYWAŃ
Z perspektywy czasu wydaje się, że realizowany przeze mnie program terapii sztuką origami całego zespołu, przyniósł zamierzony efekt. Obecnie zespół przebywający w świetlicy coraz rzadziej prezentuje konfliktowe zachowania. Jego członkowie w momencie przekroczenia progu świetlicy od razu. zasiadają do stołów z pytaniem "co dziś będziemy składać ?". Zawsze w pogotowiu, przygotowany jest papier do origami. Niektórzy członkowie grupy sami przynieśli do świetlicy pokaźną ilość tapet z których można składać duże modele. Dzieci z zespołu mają obecnie coraz mniej okazji do agresji podczas zajęć świetlicowych gdyż nabyły cennej umiejętności składania papierowych figurek Nawet wtedy gdy nie mogę tylko z nimi prowadzić zajęć samodzielnie siadają do stołów i składaj ą poznane wcześniej modele. Piękne kwiaty, samoloty, ozdoby niejednokrotnie zanosiły do domów aby pochwalić się nimi przed rodzeństwem i rodzicami.
Nieprzewidzianym efektem moich oddziaływań było w pewnym momencie to, że dzieci które poznały sposoby składania papierowych figurek zaczęły to robić w sposób szybki i nieestetyczny. Z czasem musiałam więc skupić dużo uwagi na tym aby wygaszać tempo pracy na rzecz dokładności. Obecnie większość grupy wie, że bardzo ważna w ongami jest nie szybkość wykonywania modeli ale dokładność i umiejętność dzielenia się swoją wiedzą z innymi.
Małgorzata Zaczyńska |
