Rzeczywistość techniczno-medialna, w której żyje współczesne dziecko, i której konsekwencji skutków bardzo wyraźnie doświadcza powoduje że np. "relacje międzyludzkie stają się co prawda szybsze i bardziej wszechstronne, lecz tracą swoją żywość i spontaniczność". Jest bardzo atrakcyjna dla dziecka, ale też zaborcza, potrafi zawładnąć jego czasem, zdezorganizować jego życie, podporządkować sobie inne czynności, ale także rozbudzić pragnienia, chęć posiadania, nabywania ułatwień technicznych, zatracając wartości ludzkiej pracy i poświęcenia.
Telewizja jest z pewnością dominującym medium. Kontakt dziecka z nią rozpoczyna się już bardzo wcześnie: dziecko w wieku 2-3 lat spędza przed telewizorem przeciętnie 45 minut dziennie, dziecko 4-12 letnie spędza codziennie wiele godzin.
To codzienne, permanentne, wielogodzinne uczestnictwo dzieci w odbiorze programów telewizyjnych, kaset video nie pozostaje bez wpływu na ich rozwój biopsychospołeczny.
Zdania co do negatywnego wpływu telewizji na dziecko są podzielone.
1. Maria Inne opierająca się częściowo na badaniach klinicznych dowodzi, że:
- telewizja podkopuje życie rodzinne
- niszczy zdolność dziecka do samodzielnego myślenia
- upośledza rozwój mózgowia
- zachęca do lenistwa myślowego
- osłabia zdolności językowe i wyobraźnię dzieci
- zajmuje miejsce normalnych stosunków społecznych
- jest narkotykiem zniekształcającym świat realny
2. Wielu badaczy w Polsce i na Zachodzie w bardziej ostrożny sposób formułuje wnioski na temat dewiacyjnego wpływu telewizji na dziecko akcentując zwłaszcza czynniki tkwiące w:
- treści przekazów,
- w odbiorcy (wiek, płeć, poziom inteligencji, poziom rozwoju moralnego, stopień popularności w grupie rówieśniczej, indywidualny wzorzec identyfikacji z bohaterami telewizyjnymi)
- w sposobie odbioru
- w uwarunkowaniach środowiskowych i rodzinnych (poziom kultury środowiska rodzinnego, status społeczno-ekonomiczny rodziny, poziom świadomości wychowawczej rodziny)
3. W. Schramm w latach 60-tych głosił pogląd, że telewizja prezentując negatywne obrazy życia może pobudzić dzieci do zachowań agresywnych.
4. H. T. Himmelveit, A. N. Oppenheim, P. Vince twierdzili, że telewizja nie skłania dzieci do zachowań dewiacyjnych, ale może spowodować u nich zachwianie równowagi psychicznej.
Szczególny niepokój badaczy budzą sceny grozy, okrucieństwa i przemocy. Ujemne skutki oddziaływania tych scen upatrują oni w naśladowaniu negatywnych zachowań postaci występujących w tych filmach. Szczególnie podatne na taki wpływ są dzieci niedostosowane społecznie, z rodzin rozbitych i zdemoralizowanych, dla których prezentowane na ekranie formy zachowań są wzorem do przyjęcia i zaakceptowania.
Telewizja może zachęcać do podejmowania działań aspołecznych, podsuwać sposoby dokonywania przestępstw poprzez pokazywanie na ekranie dokładnie przebiegu przestępstwa. Przyswajaniu przez dzieci z ekranu wzorów agresywnego zachowania ułatwia sposób, w jaki pokazywana jest w telewizji agresja. Tak więc widzimy że:
- agresja przynosi satysfakcję, nagrodę lub nie jest ukarana
- jest demonstrowana przez atrakcyjną osobę z którą łatwo jest się widzowi utożsamić-
- jest dokonywana jednocześnie przez wiele osób
- jest usprawiedliwiona wyższymi racjami moralnymi lub społecznymi
- jest przedstawiona jako aprobowana społecznie
- jest przedstawiona w sposób realistyczny
- nie widać negatywnych skutków agresji, np. cierpienia ofiary
- agresor wykazuje symptomy emocjonalnego napięcia, które znikają po zachowaniu agresywnym
- widać- wiele bodźców skojarzonych z agresją (nóż, broń)
Filmy tego typu najczęściej oglądają dzieci przejawiające trudności w kontaktach społecznych z rówieśnikami, rekompensując w ten sposób brak możliwości spędzenia czasu wolnego w grupie. "Nałogowymi" telewidzami są dzieci pozbawione miłości rodzinnej, osamotnione, przeżywające sytuacje konfliktowe.
Niepokojący i groźny jest szczególnie efekt kumulujący ciągłego oglądania filmów przepojonych przemocą jak np. powtarzające się w zabawach dzieci naśladowanie agresywnych zachowań postaci filmowych lub przedkładanie oglądania telewizji nad inne twórcze rekreacyjne zajęcia w czasie wolnym.
Istnieje kilka hipotez wyjaśniających relacje między telewizją a agresywnym zachowaniem się dzieci, np.
- naśladowanie - zgodnie z tą hipotezą postacie z filmów grozy i przemocy, funkcjonują jako modele, od których widz uczy się nowych wzorów zachowań
- identyfikowanie się - widz przyswaja agresywne zachowania bohatera z którym identyfikuje się, a którego brutalność- jest pokazana jako usprawiedliwiona
- podżeganie - agresywne zachowanie odbiorcy jest konsekwencją wysokiego poziomu napięcia emocjonalnego, jakie zostało wywołane poprzez oglądane sceny
- oczyszczenie (catarsis) - oglądanie przemocy fikcyjnej może wyciszyć, zredukować a nawet zlikwidować agresję u dziecka w sposób zastępczy (Feshlbach, Singer)
- znieczulenie - oglądanie przemocy przytępia reakcje widza na gwałt dziejący się w rzeczywistości
- wzmocnienie - w myśl tej teorii przemoc w telewizji ma niewielki wpływ na odbiorcę, a może jedynie wzmocnić- wcześniej ukształtowane w środowisku społecznym, dzięki kontaktom międzyludzkim wzorce zachowania (Joseph Kappler)
- kultywowanie - środowisko jakie tworzy telewizja kształtuje raczej percepcję świata odbiorcy, a w małym stopniu jego zachowania (Grebner)
Mimo niezaprzeczalnych, ewidentnych zagrożeń, jakie telewizja i nowe media stwarzają w procesie rozwoju i wychowaniu dziecka zdarza się, że dla wyjaśnienia przyczyn różnych patologii społecznych szuka się często prostego wytłumaczenia, oskarżając media i odwracając w ten sposób uwagę od rzeczywistych przyczyn dewiacji.
Dzieci bardzo wcześnie oswajają się z widokiem tortur, krwi, zbrodni, a także scen tylko z pozoru obojętnych, w rzeczywistości jednak silnie oddziaływujących na układ nerwowy. Uczucia jakich doświadczają młodzi odbiorcy przekształcają się często w stany ogólnego zmęczenia, rozdrażnienia, braku apetytu, przy czym najczęściej nie uświadamiają sobie przyczyn powodujących określone, niekorzystne przeżycia emocjonalne. Wizja świata w przyszłości (dla 10-letnich dzieci, które wcześniej oglądały "Mad Max", "Nico", "Terminatora", "Robocop") jawi się w sposób pesymistyczny, jako bardzo okrutny, nasycony agresją, przestępczością, pełen konfliktów. Filmowe sceny grozy, gwałtu na młodszych odbiorców oddziaływują lękotwórczo, mogą być przyczyną tzw. "złych" snów przypominających niektóre sceny z filmów.
Niektóre dzieci (25%) z upodobaniem oglądają sceny mordów, brutalności, rozlewu krwi, motywując tym, że lubią się bawić, odczuwać lęk, grają w nich ulubieni aktorzy, można naśladować ich spryt, szybkość, zręczność, siłę, waleczność (J.C van Damme. Stewen Seagal, Sylwester Stalone, Arnold Schwarzeneger). Chętnie naśladują gesty, mimikę, ruchy, mowę, różne działania postaci ekranowych, a zwłaszcza chwyty karate, sposoby uderzeń, kopania różnych przedmiotów. Wykazują się wysoką znajomością gatunków filmów, dokładnie ze szczegółami zapamiętują sceny z horrorów, filmów sensacyjnych itp. Znaczny procent dzieci akceptuje obserwowaną na ekranie brutalność i przemoc.
Reakcje uczuciowe tj. lęk, strach, przerażenie jakie przeżywa dziecko pod wpływem oddziaływania telewizyjnych scen przemocy i okrucieństwa zależą od bardzo wielu czynników, m.in.:
- od tego jak zostały przedstawione
- kogo to okrucieństwo dotyczy
- od stopnia rozumienia przez dziecko tych scen
- od atmosfery wychowawczej w jakiej wzrasta to dziecko.
Dane na temat wzrastającej ilości scen i przemocy, grozy i okrucieństwa pojawiających się zarówno w dziennikach telewizyjnych, filmach dokumentalnych, fabularnych, a także rysunkowych dla dzieci, są zastraszające np.
USA w ciągu 1 godz. 10 aktów przemocy łącznie z morderstwami, Japonia 40 scen śmierci w ciągu 1 dnia, RFN 80 scen terroru przy okazji emitowania 200 obrazów przestępstw. W USA zanim dziecko skończy 14 lat, obejrzy 11 tys. Morderstw ekranowych, w Polsce (wg Badań M. Braun-Gałkowskiej) w styczniu 1995r. na 68 programów emitowanych dla dzieci aż 39 zawierały sceny nasycone emocjami przemocy, złośliwości itp. 90% filmów w wypożyczalniach to filmy sensacyjno kryminalne.
Badania nad lękotwórczym aspektem scen przemocy oglądanych przez dzieci w telewizji wykazały (L. Kirwil), że wywołują one u dzieci lęki, obawę przed agresją ze strony innego człowieka, strach przed zasypianiem w ciemnym pokoju, nocne koszmary. Poziom wywołanego lęku zależy od wieku dziecka i jego cech psychicznych (Bjorkovist'85): im dziecko młodsze tym lęk większy, dzieci bojaźliwe przeżywają lęk silniej. Dziecko obserwując bardzo dużo scen agresji wyrabia sobie przekonanie, że jest to coś powszechnego, ,,normalnego", jednocześnie ta częstotliwość powoduje odwrażliwienie emocjonalne na bodźce wywołujące początkowo duże wrażenie (np. widok cierpienia).
Ułatwia to naśladowanie wzorów agresji i agresywne zachowania w życiu realnym. Coraz częściej 9-10-latki działają jako złodzieje, bandyci, wg ściśle określonych wzorów ekranowych. Badania wykazały również, że wpływ scen przemocy na zachowania agresywne dziecka jest mniejszy gdy rodzice rozmawiają z nimi na temat oglądanych treści, wykazują konsekwencje społeczne zachowań agresywnych. Największe szkody przynosi oglądanie telewizji w sposób niekontrolowany przez rodziców.
mgr inż. Wanda Jamiołkowska
Zespół Szkół Rolniczych w Krzyżewie |
