Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Inspirowanie ekspresji plastycznej dziecka w wieku przedszkolnym

 

 

"Twórcza aktywność dziecka to wielka wartość dana mu przez naturę. Można ją pielęgnować, rozwijać i uszlachetniać, ale można ją również hamować i wypaczać. Gdy się wskutek złych okoliczności zdegeneruje, stanie się martwa, a dana jednostka będzie ślepa i nieczuła na działanie form i barw".
(s. Popek)

Wstęp

Współczesny świat zmienia się z nieprawdopodobną szybkością, a wraz z nim zaczyna się kształtować nowy typ człowieka - naprawdę dojrzałego, niezależnego , twórczego. Jednocześnie człowiek ten spotyka na każdym kroku schematy i coraz bardziej zalgorytmizowane, skonwencjonalizowane formy zachowania. Jasnym staje się, że te sztywne uwarunkowania wywierają wpływ na twórczą postawę człowieka i powodują, że spontaniczność, naturalność i swoboda ustępują miejsca tzw. dobrym obyczajom i normom dobrego zachowania się.

W takiej sytuacji "centralnym problemem - jak twierdzi C.Clero - jest uczynienie możliwie dużej ilości ludzi istotami zdolnymi do inwencji". Tak, aby ich postawa procentowała refleksyjnym i twórczym podejściem do wielu dziedzin życia.

Wyobraźnia i ekspresja jawią się więc jako podstawowe dyspozycje, które należy ukształtować u młodych ludzi, a właściwie już u dzieci.

Bogdan Suchodolski widzi tu wielką rolę sztuki. Sztuka bowiem jest inspiratorką takiego sposobu życia i działania, który nie jest wyznaczony przez wzory i schematy, nawyki i przyzwyczajenia, a manifestuje się w żywym, spontanicznym uczestnictwie, podejmowaniu ryzyka i śmiałości wychodzenia ku temu, co nieznane.

Twórcza ekspresja będąca naturalną potrzebą, a także formą komunikacji dziecka ze światem może się urzeczywistnić jedynie w otwartym i swobodnym klimacie porozumienia z drugim człowiekiem, w środowisku bogatym i stymulującym wrażliwość i wyobraźnię. Wyobraźnia dziecka pracuje na materiałach zdobytych z zewnętrznej rzeczywistości, które organizuje, porządkuje i przekształca z myślą o realizacji własnego projektu, o ekspresji własnego świata. Twórczość dziecka w efekcie stanowi więc wynik gry między umotywowaną obserwacją a spontaniczną wyobraźnią.

To wszystko, co należy do wewnętrznego świata dziecka musi mieć możność uzewnętrznienia, przeniesienia, po to, by twórczość z wyobraźni została powołana do istnienia.

"Czynnikiem destrukcyjnym w tym zakresie wciąż są niezorientowani w sprawach plastycznej twórczości wychowawcy."(W. Lam). Nieświadomie wywierają ujemny wpływ, poprzez który dzieci tracą wiarę w swą twórczość i przechodzą do schematycznego odtwarzania rzeczywistości.

1. Ekspresja jako wartość w sztuce i życiu człowieka

Ekspresja jest kategorią wieloraką - swą złożoność zawdzięcza inspiracjom z zakresu estetyki, filozofii, psychologii i pedagogiki. Spełnia też od wieków różnorodne funkcje - oznacza przeżycie twórcy, ale także jakość samego dzieła i wreszcie przeżycie odbiorcy związane z przyjęciem sztuki.

Jest ona gatunkową zdolnością każdego człowieka do uzewnętrzniania swoich uczuć i doznań w subiektywnej, niepowtarzalnej i zmaterializowanej formie, uwarunkowaną przebiegiem procesów emocjonalnych. Wyrażanie to jest również wynikiem uprzednich procesów percepcji i uwewnętrzniania przeżyć i doświadczeń jednostki w świecie zewnętrznym. Nie jest to jednak proste odtwarzanie lecz przekształcanie, indywidualna interpretacja, realizowanie własnych możliwości człowieka.

Ekspresja obejmuje całą, złożoną i bardzo dynamiczną sferę emocjonalną i uczuciową człowieka. Dzięki niej człowiek może komunikować innych o swoich wewnętrznych doznaniach, przeżyciach, potrzebach, a poprzez zmaterializowanie tych doznań w jakimkolwiek wytworze może również oddziaływać na emocje i wrażenia innych ludzi, co wzbogaca ich osobowość.

Jest więc ekspresja bardzo ważnym czynnikiem w rozwoju osobowości danej jednostki ludzkiej, jak również w kształtowaniu stosunków i kontaktów międzyludzkich.

2. Rodzaje ekspresji

Ze względu na wieloaspektowość pojęcia zachodzi potrzeba syntezy i wyodrębnienia jego rodzajów. Wykorzystano w tym celu materiał zamieszczony w pracy pod redakcją S. Popka:

Ekspresja:
- naturalna (swobodna)
- inspirowana
- sztuczna ( zamierzona) lub kierowana

Ekspresja naturalna jest nieuświadomiona, często automatyczna, instynktowna, ujawniająca się w bezwiednych ruchach , mimice, okrzykach, śmiechu czy płaczu. Spotykamy w niej wyraz aktualnych doznań: spostrzeżeń, wyobrażeń, myśli i przeżyć, a także wyraz całej osobowości twórcy: stopień rozwoju inteligencji, typ temperamentu, cechy charakteru. Jest odbiciem sposobu pojmowania otaczającego świata. Ekspresja swobodna jest naturalną potrzebą i koniecznością zapewniającą jednostce pełny rozwój.

Nad ekspresją zamierzoną w większym stopniu panuje świadomość. Twórca ma określony cel, do realizacji którego zmierza. Ta forma ekspresji występuje tym częściej w życiu człowieka, im bardziej jest on dojrzały, a jego poczynania bardziej celowe. Podporządkowuje się ona w większym stopniu prawom życia społecznego. Wyższym stopniem ekspresji zamierzonej są wszystkie formy działalności twórczej człowieka, zwłaszcza sztuka - gdzie ekspresja podporządkowuje się zasadom, które konstruuje sam artysta.

Mimo zasadniczych różnic pomiędzy tymi rodzajami ekspresji istnieje ścisłe powiązanie.

Ekspresja zamierzona zawsze w jakimś stopniu wykorzystuje elementy ekspresji naturalnej, bowiem w każdym akcie twórczym autor wyraża indywidualny stosunek do świata, komunikuje o stanie swych uczuć, wrażeń, spostrzeżeń, czyniąc to intuicyjnie, impulsywnie, bez głębszego uświadomienia.

Natomiast, aby następował rozwój ekspresji naturalnej, spontanicznej osobowość jednostki musi być stale wzbogacana o nowe doświadczenia za pomocą odpowiednio dobranych metod kierowania procesami poznawczymi danego człowieka, wzbogacania jego uczuć i doznań, inspirowania wyobraźni.

3. Formy wyrazu ekspresji

Ekspresja w psychologii jest pojmowana jako czynność, w związku z tym, jej treści mogą być ujawniane w różnych formach. Najbardziej podstawowe to:
- ekspresja ruchowo - muzyczna,
- ekspresja ruchowo - mimiczna,
- ekspresja słowna (werbalna),
- ekspresja słowno - muzyczna,
- ekspresja muzyczna,
- ekspresja plastyczna,
- ekspresja zabawowa.

Wszystkie wymienione formy ekspresji w większym lub mniejszym stopniu ujawniają się w zachowaniu każdego człowieka i są bardzo ważnym czynnikiem rozładowującym napięcie psychiczne, a także ułatwiającym komunikowanie swoich uczuć, przeżyć i doznanych wrażeń.

4. Twórcza ekspresja jako podstawa działalności plastycznej dziecka.

Psychologia i pedagogika w analizach dotyczących ekspresji dziecięcej podkreślają jej biologiczne źródła, ujmują ją jako proces wyładowania energii, właściwy wiekowi dziecięcemu.

Dziecko wchodzi w wielorakie współzależności z otoczeniem, w którym żyje i rozwija się. Z jednej strony znajduje się świat z całym swoim bogactwem i złożonością, z drugiej - niepowtarzalna osobowość dziecka, charakteryzująca się indywidualnym procesem odbioru informacji z tego świata. Dziecko ustosunkowuje się do otaczających zjawisk i odbiera je jako przykre bądź przyjemne, a intensywność przeżywanych zjawisk odreagowuje w formie ekspresji.

Ekspresja dziecka, które nie zna konwencji społecznych, odznacza się przede wszystkim spontanicznością opartą się na odruchu i instynkcie.

Jest spowodowana wewnętrzną potrzebą. Dziecko tworzy bez specjalnego przygotowania, podejmuje śmiało wszystkie tematy, a trudne problemy plastyczne rozwiązuje z niezwykłą pomysłowością. Stąd spontaniczna ekspresja dziecka ma charakter odkrywczy i kreacyjny, odznacza się oryginalnością i nowością wypowiedzi dziecięcych.

Ze względu na niedostateczny rozwój mowy, u dzieci główną rolę w komunikowaniu o doznanych emocjach odgrywa ekspresja plastyczna.

5. Problem stymulowania ekspresji plastycznej dziecka.

Przedmiotem dyskusji jeszcze do niedawna był problem: czy ekspresją dziecka należy kierować, czy też pozostawić ją swobodnemu rozwojowi i jakie będą tego skutki dla rozwoju wyobraźni twórczej dziecka.

Jedni autorzy zajmujący się tym problemem twierdzili jednoznacznie, że ingerować nie należy. Talent dziecka, jego wyobraźnia, wrodzone sprawności manualne winny wynikać z pełnej swobody (A. Stern, C.Freinet).

Natomiast inna grupa pedagogów twierdzi, że ingerencja jest nieunikniona. Zakłada ją sama organizacja procesu twórczego (W. Lam, S. Popek, Torrance, Guilford).

Różnica zdań zdaje się wypływać z odmiennego pojmowania istoty samej ingerencji. Pierwsi rozumieją ją jako wskazywanie palcem, co i jak dziecko ma malować, krytykowanie nieudolnych prób, które nie odpowiadają założeniom nauczyciela. Ingerencja w ekspresję dziecka w takiej postaci byłaby rzeczywiście ogromnie szkodliwa i hamująca nie tylko rozwój wyobraźni, ale i całej osobowości dziecka.

I jeżeli współcześnie pedagodzy i psycholodzy wypowiadają się za potrzebą stymulowania ekspresji dziecięcej, to rozumieją to działanie jako stwarzanie atmosfery, zabezpieczenie materiałów oraz umiejętne rozbudzanie wyobraźni poprzez dostarczanie doświadczeń oraz zachęcanie do wypowiedzi.

S. Czajka, na podstawie wieloletniej praktyki i badań stwierdził, że "największa trudność , z jaką spotykają się samoucy nie dotyczy wbrew pozorom techniki malowania, ale tego co malować i czy w ogóle warto malować. Nawet bardzo zdolne dzieci przestają malować, ponieważ nie wiedzą, jakie tematy i problemy warto podejmować".

Na każdym stopniu twórczego rozwoju dzieci potrzebują bodźców do spontanicznego i pełnego inwencji przekraczania aktualnej wiedzy. Stąd też edukacja plastyczna - niezależnie od wieku, w którym się rozpoczyna - powinna opierać się na dwóch równolegle przebiegających procesach: ekspresji i percepcji. Poznanie i nierozłącznie z nim związane przetwarzanie stanowią podstawowy nurt procesu twórczego.

Rysowanie i spostrzeganie to czynności współzależne. K. Michejda-Kowalska, pedagog i psycholog wysunęła postulat, aby przede wszystkim "uczyć dzieci patrzeć".

Jednocześnie bodźce powinny być stosowane jako dyskretne ukierunkowanie percepcji, uczuć i myśli dziecka, dostosowane do jego poziomu ewolucji plastycznej. Nie chodzi o to, aby dziecko widziało rzeczywistość tak, jak ją widzą dorośli (jest to zresztą niemożliwe). Chodzi o to, aby nabyło świadomość zróżnicowania kolorystycznego, różnic kształtów i form, szorstkości i gładkości, wrażliwości na światło i mrok, nauczyło się obserwować i uprzytamniać sobie różnice w otaczających je przedmiotach.

6. Nauczyciel jako inspirator procesu twórczego

"Do wielu sukcesów w sztuce można dojść samodzielnie, bez pomocy mistrzów. Tym bardziej można tworzyć bez pomocy nauczyciela. Ale nie ulega wątpliwości, że z dobrym nauczycielem można to osiągnąć lepiej i szybciej" (S. Czajka).

Naczelną zasadą powinno być poszanowanie podmiotowości dziecka, jego odmienności w odbiorze i przetwarzaniu otaczającego świata. Pierwsze wypowiedzi małych dzieci są mocno zdeformowane, a dorośli, uważając to za wyraz ich nieudolności, usiłują je poprawiać. Prowadzi to do wytworzenia u dzieci postawy zależności od osób starszych, a ponadto jest dla dziecka czymś niezrozumiałym.

Stąd też inspirowanie ekspresji plastycznej dziecka wymaga znajomości różnych stadiów rozwoju dziecka. W każdej grupie znajdują się jednostki, które inaczej spostrzegają i przeżywają świat, a więc odmiennie go wyrażają. Nie ma recept na dobre malarskie rozwiązanie, można mówić tylko o lepszych i gorszych. Rola nauczyciela polega na uaktywnianiu nowych form wyrażania.

Podstawowym zadaniem pedagoga będzie więc stwarzanie klimatu porozumienia, ufności i wolności. Wystarczy zorganizować odpowiedni warsztat, a więc miejsce i materiały, a dzieci podejmą pracę ochoczo i będą pracować z doskonałymi wynikami.

Dziecko żyjąc w świecie fantazji przedstawia otoczenie tak, jak je widzi, i wierzy, że jest to obraz prawdziwy. Nagle jakaś plama, kreska, linia, postawiona przez nauczyciela psuje całą wizję małego twórcy. Wytwór staje się mu obcy i w rezultacie dziecko traci zainteresowanie dla rozpoczętej pracy.

Natomiast przeczytany fragment opowiadania, przyniesiony kwiatek, rozpalona świeca, wysłuchana melodia pobudzają wyobraźnię, zachęcają do przygody - dziecko chce wyrazić to, co przeżyło nowego, maluje bez skrępowania, odważnie, samodzielnie i z radością.

Twórcza ekspresja ma być dla dziecka przede wszystkim wspaniałą zabawą. W trakcie niejednokrotnie dochodzi do pomyłek, są one nieuniknione, ale to powiększa tylko doświadczenie.

Rola wychowawcy wymaga więc wiele dyskrecji i działania z największą ostrożnością, jednocześnie jest bardzo ważna, bo właśnie od niej w dużej mierze zależą wyniki twórczej ekspresji dziecka. Bowiem wg słów C. Piantoni "bez dorosłego twórcy nie ma twórczego dziecka".

Bibliografia:
1. S. Popek, Metodyka zajęć plastycznych w klasach początkowych, WSiP, Warszawa1987
2. Gloton R., Clero C., Twórcza aktywność dziecka, WSiP, Warszawa 1985
3. W. Lam, Problemy wychowania plastycznego, Ossolineum, Wrocław 1974
4. H.Read, Wychowanie przez sztukę, Ossolineum, Wrocław 1976
5. (red.) S.Popek, Twórczość artystyczna w wychowaniu dzieci i młodzieży,Warszawa 1985
6. S. Szuman, Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej, Warszawa 1985
7. S. Szuman, O sztuce i wychowaniu estetycznym, WSiP, Warszawa 1985
8. A. Trojanowska, Dziecko i plastyka, PWN, Warszawa 1988

Beata Laszczkowska

Jeżeli zauważyłeś jakieś nadużycia w prezentacji napisz o tym poniżej i wyślij je do nas:
INFORMACJE O PREZENTACJI

Ostatnią zmianę prezentacji wykonał: Szkolnictwo.pl.
IP autora: 83.21.195.174
Data utworzenia: 2008-09-01 23:42:44
Edycja: Edytuj prezentację.

HISTORIA PREZENTACJI

Szkolnictwo.pl (83.21.195.174) - Prezentacja (2008-09-01 23:42:44) - Edytuj prezentację.





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie