Wstęp
Każdy z nauczycieli niezależnie od stażu pracy spotyka się z potrzebą dokumentowania osiągnięć zarówno swoich jak i uczniów. Najczęściej ma to formę pisemną lub graficzną.
Celem mojego referatu jest ukazanie możliwości dokumentowania pracy oraz wzbogacanie techniki nauczania. Cyfrowe techniki multimedialne dają możliwości szybszego dostępu do informacji, łatwiejszego kopiowania i montowania filmów edukacyjnych oraz dokumentujących pracę , z równoczesnym podniesieniem jakości.
1. Przewaga technologii cyfrowej nad analogową
Technologia analogowa posługuje się prądem o zmiennym natężeniu. Informacja zapisywana jest na nośniku magnetycznym( taśmie ). Zapis ten może łatwo ulec odkształceniu oraz pogorszeniu w trakcie kopiowania
Technologia cyfrowa wykorzystuje zapis (0, 1). W technologii cyfrowej nie przesyłamy zmieniającego się prądu lecz impulsy elektryczne Nie następuje zatem pogorszenie jakości obrazu przesyłanego gdyż w przypadku zakłóceń w ogóle go nie będzie. Dzięki zmniejszeniu wielkości kaset zminiaturyzowano kamery. Obecnie obraz zapisuje się na taśmie magnetycznej oraz bezpośrednio na płycie DVD. Mini płytę wkładamy do kamery a ona sama przygotowuje (renderuje) i nagrywa (wypala) film.
W zależności od rodzaju taśmy kamery cyfrowe można podzielić na formaty: DV, mini DV, mikro DV, Digital 8, ten ostatni format łączy kamerę analogową i cyfrową , gdyż można tylko odtwarzać w nim kasety analogowe firmy Sony (Video 8).
2. Obraz 16:9
Przyszłość stoi przed obrazem panoramicznym, gdyż zapewnia czterokrotnie większą rozdzielczość w porównaniu z obrazem w naszych telewizorach (4:3). Technologia HDTV, czyli cyfrowej telewizji dopiero się przebija.
3. Co to jest kodek?
W związku z tym , iż na taśmie nie pomieściłoby się "tyle 0 i 1" opracowano program nazywany kodekiem (od słów kompresja, dekompresja), którego zadaniem jest kompresowanie czyli zmniejszanie ilości przesyłanych informacji bez straty jakości obrazu lub innych danych. W kamerach pracuje kodek DV, płyty DVD zapisywane są dzięki kodekowi MPEG 2 płyty VCD dzięki kodekowi MPEG 1. Zdjęcia dzięki kodekowi JPEG, a muzyka dzięki kodekowi MP3.
4. Kodeki z kompresją stratną.
Kodeki te służą do kompresji w celu umieszczenia filmu, zdjęcia lub muzyki na płycie VCD, DVD lub na dyskietce. Typowym ich przykładem jest format JPEG, MP3,MPEG1, MPEG2, MPEG4, MPEG7 DiVX, te ostatnie służą do kompresji chętnie oglądanych obecnie filmów na monitorze komputera. Użycie tych kodeków wiąże się z pogorszeniem jakości obrazu, a powrót do oryginału jest niemożliwy.
5. Kodeki z kompresją bezstratną
Kodeki tego typu służą do zapisywania filmu na taśmie, tak więc pracują w kamerach cyfrowych. Stopień kompresji wynosi tylko 5:1, nie ma ona wpływu na postrzeganie przez oko ludzkie i w związku z tym niesłusznie obdarza się ją określeniem "bezstratna".
6. Czym różni się płyta VCD od płyty DVD?
Płyta DVD może pomieścić 4,7GB informacji, np. jedną godzinę filmu. Pracuje się nad warstwowym zapisem na płycie 9GB a później 17GB. Do kompresji wykorzystuje się kodek MPEG2. rozdzielczość pozioma (ilość linii wynosi 525). Można zapisać pięć ścieżek dźwięku (kino domowe) a dźwięk jest idealnej jakości(system DIGITAL DOLBY 5.1 lub DTS)
Płyta VCD mogąca pomieścić 0,7 GB czyli 700 MB informacji. Do kompresji stosuje się kodek MPEG1, obraz jest bardzo "spakowany" i w związku z tym gorszej jakości (z widoczną kwadratyzacją). Zaletą jest natomiast odtwarzanie płyt na odtwarzaczach kina domowego i praktycznie na wszystkich komputerach posiadanych przez moich uczniów.
7. Rodzaje formatów DVD.
DVD-R/RW - pojawił się najwcześniej, obecnie zaczyna dominować. DVD+R/RW- z początku uzyskiwał przewagę lecz nie zawsze zgodny jest z odtwarzaczami kina domowego. Określenie R/RW - oznacza zapis jednokrotny/wielokrotny na płycie.
W związku z tym, że cena płyt spadła do 3.00 zł, a nagrywarek DVD do 460.00 zł (maj 2004r.), otwierają się przed nauczycielami ogromne możliwości zapisu dużej ilości danych na tych nośnikach.
8. Przegranie filmu z kamery do komputera.
Najczęściej wykorzystuje się szybkie łącze Fire Wire po wcześniejszym zainstalowaniu odpowiedniej karty w komputerze. Obecnie komputery posiadają na wyposażeniu takie gniazda.
9. Opracowanie nagranego filmu (edycja).
Film wprowadzony do komputera (na twardy dysk) za pomocą programu np.: Ulead Video Studio 7, Pinacle Studio 8, DVD Sonic lub innego programu. Program ten dzieli film na krótkie odcinki (klipy).
Praca nauczyciela polega teraz na zmontowaniu (połączeniu ze sobą) klipów w cały film. Klipy można łączyć w dowolnej kolejności, wycinać z nich nieudane sceny, dublować, nakładać częściowo na siebie aby obraz między nimi "się przenikał" i wiele innych kombinacji. Dla oddzielenia poszczególnych scen można wstawić atrakcyjne przejścia znane z reklam telewizyjnych.
Film montujemy w dolnej części monitora na tak zwanej listwie montażowej. Do filmu można dodać komentarz nauczyciela lub uczniów oraz muzykę. Z mojego doświadczenia wiem, że komentarz jest najważniejszym atutem dla wykorzystania filmu w celach dydaktycznych. Montowanie komentarza odbywa się analogicznie jak obrazu. Na obraz można nałożyć napisany przez nauczyciela tekst lub w film wmontować zdjęcie.
Filtry to efekty specjalne np. mgła, pomarszczona woda, , zmiana kolorów, efekt starego kina itp. Można także zwolnić albo przyśpieszyć odtwarzanie scen, oglądać poklatkowo (efekt stroboskopu czyli błyskającego światła znany z dyskotek). Można w oknie jednego obrazu wmontować inny (tak jak funkcja PiP) w telewizorach. Można filmować obraz w klasie na tle niebieskim lub białym i nałożyć na film z lasu tropikalnego dzięki funkcji "obrazy przenikające się". Do tych ostatnich trzeba używać programów z zaawansowanym interfejsem (czyli wyglądem listwy montażowej). Programy takie są kosztowne. Najbardziej znanym jest program firmy Adobe. Z praktyki wiem, że stosowanie filtrów rzadko przydaje się nauczycielowi przy realizacji filmów dydaktycznych.
10. Projekt to jeszcze nie film.
Film przygotowany na listwie montażowej to tylko projekt. Zapisywany jest na dysku twardym pod nazwą, którą mu nadaliśmy. Zajmuje niewielką ilość pamięci. W przypadku wymazania klipów, które "ściągnęliśmy" z kamery (mających rozmiary około 20 GB dla filmu 1 godzinnego) projekt nasz będzie bezwartościowy.
11. Rendering czyli użycie kodeka
Po stworzeniu projektu odbywa się "pakowanie" czyli zmniejszanie rozmiarów plików aby zamieścić je na płycie DVD, CD lub też ponowne zapisanie w kamerze DV (kamera musi mieć możliwość wejścia DV). Operację ta nazywa się eksportem. Spotkałem się z problemami dotyczącymi ponownego zapisu na kamerę Samsung. Cenne porady na ten temat można znaleźć w książce D. Flynn "Tworzenie cyfrowego video" (Wydawnictwo Helion, 2002r) w rozdziale "Optymalizacja operacji eksportu". Eksportować materiał filmowy można także do Internetu lecz tylko pliki o wielkości do 5MB z uwagi na ograniczenia serwerów.
12. Programy do oglądania filmów w komputerze
Do oglądania filmów w komputerze służą specjalne programy, tak zwane playery, takie jak Power DVD, Media Player, WMP i wiele innych.
13. Różnica między skanowaniem progresywnym a obrazem z przeplotem.
Obraz z przeplotem nadawany jest w odbiorniku TV. Przeplatają się w nim na przemian półobrazy dające możliwość oglądania dwukrotnie większej liczby obrazów z akcją.
W skanowaniu progresywnym każda klatka w całości wyświetlana jest oddzielnie. Skanowanie takie ma miejsce w monitorach komputerowych, a także w kinie. Dlatego też podświadomie wyczuwamy różnicę między filmem kinowym a serialem telewizyjnym (z przeplotem). Skanowanie progresywne zastąpi zapewne w przyszłości wideo z przeplotem.
14. Wykorzystanie filmów w nauczaniu
Nauczyciel może zarejestrować na filmie a następnie dokonać wyboru odpowiednich scen, z równoczesnym dołączeniem komentarza. Kamerę można wykorzystać na przykład w następujących sytuacjach:
- filmowanie doświadczenia chemicznego, fizycznego, przyrodniczego,
- filmowanie oglądanych przez uczniów podczas wycieczki zjawisk przyrodniczych, np. zapylanie kwiatów, opadanie nasion,
- zachowanie się zwierząt,
- filmowanie elementów krajobrazu, np. formy geomorfologiczne, zbiorniki wodne,
- filmowanie zajęć sportowych i wyławianie podczas montażu fragmentów nieprawidłowego zachowania lub prawidłowych reakcji zawodników w trakcie gry lub zabawy,
- filmowanie szybko zachodzących zdarzeń (np. wystrzeliwanie nasion niecierpka, spalanie substancji w tlenie, zderzanie się ciał) i później montowanie ich w zwolnionym tempie.
- filmowanie bardzo wolno zachodzących procesów (wzrostu roślin, kiełkowania) i później montowanie ich poklatkowo,
- zestawianie na filmie procesów przebiegających równocześnie (w kilku płaszczyznach) oraz wspólny montaż w celu lepszego pokazania związków między filmowanymi obrazami; np. doświadczenie udowadniające proces fotosyntezy na tle zielonych obrazów lasów; podnosi to wartość dydaktyczną prezentacji,
- wykorzystanie kamery do fotografowania dokumentów, efektów pracy uczniów a także dokumentów tekstowych lub zdjęć; dokumenty te można następnie wydrukować; kamera spełnia wówczas rolę skanera; pamiętać należy, że w tak sfilmowane dokumenty nie ma możliwości ingerowania.
Na filmowane zdarzenia można nakładać napisy objaśniające miejsca szczególnie ważne dla nauczyciela.
Z pewnością nie wyczerpałem tu wszystkich możliwości zastosowania kamery cyfrowej w pracy dydaktycznej nauczyciela. Wszystko zależy bowiem od jego pomysłowości i potrzeb w tym zakresie.
Praca nad materiałem filmowym trwa zazwyczaj dłużej niż przebieg zjawisk czy zajęcia w terenie. Jednaj taki film na długo pozostanie w pamięci uczniów bardzo podnosząc wartość dydaktyczną pracy nauczyciela.
Na zakończenie podaję swój adres internetowy prosząc o kontakt zainteresowanych nauczycieli lub uczniów: mariuszszukalski3@wp.pl.
Mariusz Szukalski
Zespół Szkół nr 5 w Poznaniu | 
