Odkąd rozpoczęłam pracę zawodową problem dzieci wiejskich zawsze był w kręgu moich zainteresowań i starań. Do napisania powyższego artykułu skłoniły mnie pojawiające się od dłuższego czasu niepokojące decyzje w zakresie wychowania przedszkolnego. Potwierdzeniem tego są również ostatnie badania wśród państw unii europejskiej. Zanotowano w Polsce najniższy wskaźnik dzieci wiejskich uczęszczających do przedszkola. Chcę tutaj zwrócić uwagę na jeden z elementów przedszkolnego nauczania - teatralne inicjacje w tym okresie.
Wydawać by się mogło, że teatralne przedstawienia, aktorska gra są mało ważnym epizodem w życiu zwykłego człowieka. Sądzić tak może jednak tylko ten, kto nie obcuje na co dzień z tym zagadnieniem. Na dodatek nie próbuje go nawet zrozumieć i przekonać się jak wielki wpływ wywiera ono na wszystkie sfery jego życia. Aktorem staje się człowiek już na początku swego rozwoju: jeden - dzięki swoim genetycznym predyspozycjom - wkracza na sceniczne deski; drugi - w zależności od warunków kształtowania go (wychowawcy, możliwości, środowiska) - zmaga się z pełnieniem różnorodnych ról otoczeniu. Powyższy osąd opieram na wieloletnim doświadczeniu w pracy z dziećmi. Tu właśnie miałam możliwość obserwowania fascynującego zjawiska zabawy w teatr.
Mówi o tym także teoria pedagogiki przedszkolnej. Teatralne zachowania właściwe dla dziecięcego wieku zostały określone przez Jeana Piageta "animizmem dziecięcym" lub "zachowaniem magicznym". Dały one początek idei teatru w przedszkolu. Zrodziła się ona właśnie z obserwacji spontanicznych zabaw dzieci. Na etapie wychowania przedszkolnego są one dla nich pewnym sposobem poznawania i przekraczania granicy tajemniczego, jeszcze nie odkrytego przez nie świata. Jest to okres w życiu dziecka gdzie uświadamia sobie możliwości własnego ciała i umysłu. Dzięki mądrym opiekunom i wychowawcom może ono wykorzystywać nowe środki twórczej ekspresji dostarczane mu w umiejętny sposób. Tak, więc każde aktorskie zadanie zmusza dziecko do ruchu, działania, które z czasem staje się ważnym środkiem komunikacji z otoczeniem, jego wszechstronnym odbiorem.
Naturalne skłonności dziecka do nadawania przedmiotom cech ludzkich, przypisywania im ról - daje nam dorosłym ważne zadanie w celu rozwoju małego człowieka. Powinno to być także, naszą (rodziców i wychowawców) ambicją do wykorzystania i właściwego ukierunkowania tej dziecięcej bujnej wyobraźni. Bogate sposoby tych przedsięwzięć staną się w procesie dorastania młodego pokolenia pomocne w toku wielostronnego kształtowania ich osobowości - zarówno jako jednostki jak i członka grupy wychowawczej. Właśnie przedszkole jest pierwszą sceną dziecięcych występów na większym forum. Jako baczny obserwator i wychowawca - po rozpoznaniu dziecka - umożliwiam mu bez obciążeń na tę scenę wkroczyć. Dotyczy to nie tylko występów, ale też ogólnie rozumianego odnalezienia się w nowej społeczności. Chodzi tu zarówno o zmianę środowiska jak i związane z tym elementy jak: stres, czas rozpoznawania i poznawania ludzi i sytuacji. Bycie na scenie to bycie w zgodzie z własnym ciałem oraz czynienie go sprawnym w wielu sytuacjach. A to już rola dla wychowawców. Pomóżmy im stać się aktorami, którzy wyrażają siebie i spełniają swoje dziecięce marzenia. Nawet tworząc budowle z klocków dziecko stwarza własne wizje lepszego jutra. Czasami ich fantazjowanie, niestworzone pomysły w zabawach pozwalają im lepiej odnaleźć się na wielkiej scenie życia. Jak pisze P. Kerganard: "zabawa to praca dziecka, to jego zawód i jego życie". W przebiegu teatralnych zabaw zawierają się wszystkie cele wychowania przedszkolnego jak:
rozwijanie uczuciowości, wspomaganie afirmacji i dojrzewania samego siebie poprzez kształtowanie wrażliwości własnej i innych.
Są to właśnie powody, dla których tak bardzo zainteresowałam się tą problematyką i czynię starania dla dobra wiejskich dzieci w swej pracy zawodowej. Teatralne zabawy w przedszkolu to pole do prawdziwej, żywej edukacji dziecka w zakresie traktowania gry jako: potrzeby wrodzonej człowieka, środka wyrazu, przyjemności, oraz szeroko rozumianej motywacji. Gdy umożliwiamy dzieciom takie formy realizowania siebie to spełniamy jeden z warunków koniecznych do nauczenia ich wielu innych rzeczy. Kształtuje się wówczas umiejętność odnalezienia i określenia swego ciała w przestrzeni. Ponadto wyodrębniania go z otaczającego świata, które dziecko na swoim etapie rozwoju, odbiera jeszcze całościowo. Mały aktor uczy się odnajdywania punktów odniesienia, kształtuje wewnętrzną dyscyplinę i ukierunkowuje swój wszechstronny rozwój. Dzieci odtwarzając role poznają samych siebie - nabierając wiary we własne możliwości, oswajają się z innymi - nabierając do nich zaufania i wchodząc w relacje interpersonalne.
Z natury egocentryczne dziecko uczy się poprzez teatralne zabawy przyswajać zewnętrzny świat, w który wkroczy po kilku latach. Aby odbyło się to bezproblemowo trzeba w porę zdiagnozować dzieci i na każdym etapie pomóc. Drugi sprawdzian - z pewnością trudniejszy - będzie miał miejsce w szkole. Niedostateczne wyniki w nauce, w zachowaniu dziecka, nie są wyłącznie brakiem zdolności, lecz brakiem prawidłowego kształtowania osobowości. W systemie edukacji, na szkolnym etapie rozwoju dziecka, kładzie się nacisk na przekazywanie i utrwalanie wiedzy. Nie ma czasu na rozwój emocjonalny ucznia i zaspokajanie jego osobistych potrzeb. W takiej sytuacji dziecko zamyka się w sobie. W sukurs tym niepokojącym zjawiskom może przyjść opisywana przeze mnie forma aktywności. Ponieważ udział w teatralnych prezentacjach może temu zapobiec. Gdy przełamane zostaną blokady i zahamowania, dziecko łatwiej przyswajać sobie będzie podawaną mu w różny sposób wiedzę i będzie pewne swoich ukształtowanych umiejętności.
Od kilku lat współpracuję na co dzień ze szkołą podstawową, prowadząc rozmowy z nauczycielkami klas I-III oraz uczniami - wychowankami naszego przedszkola. Częste bogate w formy wspólne spotkania dają przedszkolakom możliwości poznania szkolnego środowiska, sprawdzenia swoich umiejętności i wiedzy oraz prezentowania siebie przed starszymi kolegami. Umożliwia mi to bliskie sąsiedztwo szkoły i przedszkola. Moje działania utwierdzają - nie tylko mnie - w przekonaniu o słuszności wszystkich teoretycznych rozważań oraz podjętych przeze mnie sposobów wychowywania.
Na przestrzeni 22 lat pracy doświadczałam różnorodnych sytuacji w pracy z dziećmi. Obserwując ich już jako starszych, mogę z całym przekonaniem stwierdzić, że w wielu przypadkach, poprzez wyzwalanie u nich twórczej ekspresji sprawiłam, że radzą sobie oni we wszystkich formach swojej aktywności. Skupiłam się, więc, na zabawach słownych, dyskusjach, dociekaniach, nigdy nie ograniczając ich wypowiedzi w czasie rozwiązywania sytuacji problemowych. Obecne osiągnięcia moje i dzieci są kumulacją owych doświadczeń. Zabawa w teatr w wiejskim przedszkolu stała się poniekąd tradycyjnym sposobem przekazywania dzieciom wiedzy. Pracując wcześniej w przedszkolu jednodziałowym inscenizowałam teksty poezji dziecięcej w trakcie zajęć dydaktycznych. Duże efekty dydaktyczne i wychowawcze dla mnie oraz dobre wrażenia u dzieci zrobiło opracowanie wiersza J.Brzechwy "Biedronka i żuk". Udostępniłam dzieciom pomoce: toaletkę "fryzjera" ze wszystkimi akcesoriami, atrybuty "dżentelmena" - cylinder i laska, stroje do przebierania, a dzieci same wykorzystały przedszkolny sprzęt i zabawki. Wcześniej dzieci słuchały treść wiersza, opowiadały ją przyglądając się malarskiemu obrazowi bohaterów. Następnie dały upust swojej twórczej inwencji. Prym wiodła grupa dziewczynek, która rozdzieliła role i narzuciła sposób ich odtwarzania pośród siebie i kolegów. Najwięcej radości sprawiło dzieciom przebieranie się, łącznie z charakteryzacją i makijażem. Charakteryzacja żuka była dziecięcym wyobrażeniem amanta z lat 30-tych. Oprócz prezentowania własnej adaptacji wiersza największe wrażenie zrobił sposób organizacji przedstawienia. Ani razu nie zaobserwowałam kłótni lub niezadowolenia ze strony dzieci. Wszystkie zgodnie podporządkowywały się kolegom, a także swobodnie wcielały w życie własne pomysły. Dodam, iż dotyczyło to małej (16 osobowej) grupy przedszkolnej a czynności dzieci nie były wcześniej z nimi ustalane. Także i mnie w trakcie teatralnej zabawy udzielił się ich twórczy i pogodny nastrój, więc delikatnie zaczęłam sugerować dzieciom kolejne rozwiązania. Nie chciały one zakończyć zabawy w teatr. Szkoda, że tylko ja byłam świadkiem tej niecodziennej, dziecięcej twórczości.
Obecnie, gdy pracuję w dużej grupie dzieci (przedszkole dwuoddziałowe) staram się postępować podobnie jak wcześniej. Sięgam po większe formy jak adaptacje bajek m.in. "Czerwonego Kapturka". Dzieci zainteresowane czytaną pozycją książkową, same wyszły z inicjatywą wystawienia bajki. Wcześniej oglądały ją na wideo, teatrzyku kukiełkowym lub słuchały na płycie. Zaczęły również dzielić się wrażeniami i pomysłami w domu. W odpowiedzi rodzice dostarczali gotowe lub tworzone elementy charakteryzacji postaci. I tak zrodził się mój pomysł wystawienia inscenizacji teatralnej w przedszkolu dla całego personelu. Widząc zaangażowanie opiekunki do dzieci oraz zachwyt personelu po obejrzeniu przedstawienia, postanowiłam zaprezentować je przed uczniami i nauczycielkami szkoły podstawowej oraz wyjazdowo przed pensjonariuszkami Domu Opieki Społecznej. Dzieci przyjęły plany z wielkim entuzjazmem. W ramach występów odbywało się również głośne czytanie bajek przez reprezentantów poszczególnych placówek (uczniowie klas I-III oraz personel i pensjonariuszki Domu).
Wszędzie dzieci spotykały się z aplauzem, a wychowawczynie otrzymywały słowne dowody uznania za pracę nad dziećmi. Powyższe występy były przyczynkiem do organizacji jeszcze większej formy teatralnej, jasełkowego przedstawienia. Pomysł zrodził się u katechetki przedszkolnej, która na terenie przedszkola chciała przedstawić "Jasełka". Po zapoznaniu się z jej scenariuszem oraz widząc zamiar zaangażowania do udziału wszystkie dzieci, poczyniłam starania w kierunku rozszerzenia i wzbogacenia programu. Ponadto weszłam w kontakt z dyrektorem Ośrodka Kultury w celu zaprezentowania dzieci na scenie. Widzami trzech jasełkowych przedstawień były różne grupy społeczne z lokalnego środowiska: uczniowie SP oraz przedstawiciele organizacji i placówek samorządowych, dziadkowie dzieci i ich rodzice oraz pozostali członkowie rodzin. Wszyscy podkreślali aktorskie talenty dzieci oraz wielki wkład pracy personelu pedagogicznego w organizację przedstawienia.
Zaprosiłam do współpracy uczennicę gimnazjum - Hanię Hołek, która ma duże osiągnięcia wokalne - została laureatką jednej z edycji programu telewizyjnego "Twoja droga do gwiazd". Wybrane przez nią kolędowe pieśni włączyłam do programu. Jej własna charakteryzacja jako "gwiazdy-anioła", sposób interpretacji utworów, efekt "zimnych" ogni oraz obecność wokół niej dziewczynek aniołków wywarły na oglądających niezapomniane wrażenia. Organizowałam elementy dekoracji: własne, z wyposażenia szkoły (współpraca z plastyczką), zainspirowałam jednego z rodziców do wykonania świetlnych i ruchomych elementów dekoracji jak ognisko czy kolędowa gwiazda. Choreografia muzyczna, wokalna i taneczna była już dziełem inicjatorki przedsięwzięcia
Próby, jakie odbywały się na terenie placówki były samą przyjemnością - dzieci tak dalece zaangażowały się w przygotowania, że nie obserwowaliśmy u nich żadnych zahamowań. Wręcz przeciwnie, całkowicie oddali się aktorskiej grze i własnej fantazji, co zostało wykorzystane w przedstawieniu. Podkreślam, iż wielomiesięczne próby w przedszkolu poprzedzone były tylko jedną próbą generalną na scenie. Dzieci były całkowicie podporządkowane prowadzącym, lecz nie okazywały tremy i strachu. Często prezentując jakiś fragment popisywały się dużym poczuciem humoru i swobodą przypisywaną tylko dzieciom. Działo się tak na próbach oraz na oficjalnych występach. Zauważali to widzowie i salwami śmiechu oraz brawami nagradzali małych aktorów. Prowadząc konferansjerkę, podkreślałam, wagę pierwszych dziecięcych występów jakie mogą odgrywać w ich życiu w swojej "drodze do gwiazd". Pomocną tu była Hania, która osiągnęła sukces i zawiązała serdeczny kontakt z dziećmi odwiedzając ich w przedszkolu. Jej młodsi koledzy zaimponowali jej, dlatego postanowiła zaprezentować im swój mini recital, pokazać swoje nagrody oraz pobawić się z nimi. Spotkanie dwóch grup wychowawczych, przedszkola i gimnazjum, wykazało ile dzieci muszą się nauczyć aby osiągnąć sukces. Od okresu przedszkolnego poprzez kolejne etapy obserwowałam muzyczny i taneczny rozwój Hani. Widziałam w niej potencjał i duże możliwości na przyszłość. Powyższy przykład jest jednocześnie dowodem, że wcześnie zaobserwowane i kształtowane dziecięce umiejętności dają w późniejszym życiu pozytywne efekty.
Praca nad dzieckiem przedszkolnym jest trudna, wymaga czasu, pomysłowości i dostarczania różnorodnych środków dydaktycznych oraz bardzo dużo cierpliwości. Tylko osoby, które mają w tym kierunku predyspozycje oraz widzą sens i znaczenie przedszkolnego wychowania mogą być świadkami oraz animatorami wspaniałego teatru, gdzie aktorami (bez wyjątku) są dzieci. Dzieci, które później na swej drodze natrafią na korzystne warunki, sprzyjające okoliczności, mądrych wychowawców i przychylnych rodziców staną się wartościowymi, bogatymi w doznania ludźmi. Zdolnymi do wszechstronnego odbioru otaczającego ich świata. Taki cel przyświecał mi w toku mojej wieloletniej pracy z dziećmi na wsi. Starałam się różnymi sposobami szeroko otworzyć im okno na świat.
Od dawna chciałam zwrócić uwagę na fakt kształtowania u dzieci przedszkolnych umiejętności w zakresie szeroko rozumianej kultury. Szczególnie dotyczy to dzieci wiejskich. Ich start w dorosłość już na samym początku życiowej drogi jest utrudniony przez brak dostępu do obcowania, na co dzień z jej różnymi formami. Po wielu latach obserwacji ich trudnej drogi jaką muszą pokonać aby nadrobić braki w tej dziedzinie. Podjęłam się, jako przedszkolny nauczyciel tej misji. Moje działania jak: kształtowanie podstawowych nawyków i umiejętności, wzbudzanie zainteresowań oraz rozszerzanie horyzontów myślowych wśród wychowanków są nie tylko moją zawodową powinnością ale wypływają z potrzeby serca. Pracując z dziećmi trzeba je kochać a przede wszystkim w nie wierzyć.
Bibliografia:
