I.Rola rodziny w życiu człowieka.
Rodzina odgrywa niezwykle ważną rolę w rozwoju osobowości dziecka, zarówno w sferze psychicznej, jak i społeczno-emocjonalnej.
Już od chwili narodzin można dostrzec cechy, charakterystyczne dla jednostki - nie tylko fizyczne, ale psychiczne, uzewnętrzniające się w konkretnym zachowaniu czy temperamencie. Rodzina poprzez specyfikę wzajemnych relacji między jej poszczególnymi członkami, a konkretnie ze względu na panujące w jej obrębie: delikatność, zaufanie, wzajemne zrozumienie, pewność, serdeczność, bezpieczeństwo, w sposób optymalny jest w stanie przyczynić się do pełnego rozwoju osobowości dziecka, przy założeniu, że panujące w niej stosunki charakteryzują się szczerym zainteresowaniem jego losem.
Rodzina jest wspólnotą życia, która odnajdywała należne jej miejsce w kolejnych jej fazach na przestrzeni dziejów ludzkości. Rodzina zawsze była i jest najbliżej, jak to możliwe, człowieka - rodzącej się, rozwijającej i kształtującej jednostki ludzkiej.
W obecnych warunkach rodzina polska przeżywa trudności wywołane dokonującymi się przeobrażeniami, głównie w sferze ekonomicznej. Są one dotkliwe dla członków większości rodzin.
Różnorakich trudności nie jest pozbawiona również polska szkoła. Te trudności rzutują na płaszczyznę stosunków rodziny i szkoły. Istnieją liczne rozbieżności między oczekiwaniami rodziców i nauczycieli, niekiedy obarczanie odpowiedzialnością za niedostatki drugiej strony.
Demokratyzacja stosunków jest procesem złożonym do którego muszą dojrzeć wszyscy współuczestnicy, a więc rodzice, dzieci-uczniowie i nauczyciele.
Już w wieku poniemowlęcym dziecko zaczyna przekraczać próg rodziny i wchodzić w coraz bardziej złożone kręgi wspólnot ludzkich, grup i instytucji, które w różnym zakresie zaczynają wypełniać jego przestrzeń życiową. Wiek przedszkolny to okres przełomowy pod tym względem. Dziecko nabywa członkostwo różnych grup, staje się na przykład członkiem grupy przedszkolnej, rówieśniczej czy podwórkowej. Potem staje się uczniem, członkiem organizacji dziecięco-młodzieżowej, a jako jednostka dorosła członkiem grupy zawodowej, organizacji społecznej bądź politycznej, jak również członkiem i założycielem rodziny własnej.
Dziecko zaczyna coraz pełniej dążyć ku szkole w wieku przedszkolnym, by w ostatniej jego fazie (6-7 lat) znaleźć się w orbicie jej społecznych i edukacyjnych wpływów. Odtąd przez kilka, a nawet kilkanaście lat jednostka ludzka jest dzieckiem-uczniem. Szkoła obok rodziny wypełnia w sposób istotny obszar życia człowieka. I niezależnie od tego, jak przebiega edukacja szkolna, szkoła staje się znaczącym dla jednostki ludzkiej punktem odniesienia Szkoła jako instytucja edukacyjna stanowi ważną część przestrzeni życiowej człowieka i tak jak rodzina wiąże się z nim- choć w różnej postaci- do kresu jego życia. Współczesna szkoła choć krytykowana, potrzebna jest człowiekowi, tak jak potrzebna jest mu rodzina.
Rodzina i szkoła zajmują ważne miejsce w rozwoju i kształtowaniu się człowieka jako jednostki ludzkiej. Płaszczyzna edukacyjna jest tym, co wiąże oba ogniwa w przebiegu ludzkiego życia. Najpierw człowiek występuje w roli ucznia, potem zaś w roli rodzica, bądź dziadka, babci. Relacje rodzina-szkoła mają istotne znaczenie, ich najpilniejszym zadanie staje się upodmiotowienie dziecka-ucznia. Wymaga ono jednak odstąpienia od preferowanego dotąd modelu współpracy pojmowanej andragocentrycznie, współpracy koncentrowanej na rodzicach i nauczycielach.
Spotkanie rodziny i szkoły, a co z tym się wiąże ukształtowanie relacji na poziomie współpracy, wymaga odpowiedniej orientacji jej współuczestników. Nie można osiągnąć tego celu bez włączenia w ten proces sfery edukacyjnej. W edukacji trzeba jednak dokonać wielu zmian.
II. Współpraca szkoły z rodziną w realizacji zadań opiekuńczo-wychowawczych szkoły.
Rodzice i nauczyciele codziennie doświadczają szkolnej rzeczywistości, choć często na dwóch bardzo odmiennych i odległych obszarach. Sama szkoła jest niekiedy swoistą barierą dzielącą te obszary. Zapomina się też o tym, że edukacja szkolna to także sprawa rodziców. To właśnie rodzice przeżywają codziennie w domu sukcesy i porażki szkolne swoich dzieci. Na co dzień też doświadczają skuteczności poczynań edukacyjnych szkoły.
Z punktu widzenia szkoły rodziców można "sklasyfikować" w następujący sposób:
- Rodzic jako kłopot.
Jest to albo intruz ingerujący w życie szkoły, albo zachowuje nonszalancki stosunek do swoich dzieci i szkoły, albo pozostaje biernym obserwatorem.
- Rodzic jako policjant.
Taki rodzic dyktuje warunki nauczycielom i innym rodzicom i w konsekwencji udaremnia lub ogranicza rozwój aktywności.
- Rodzice jako profesjonalna pomoc.
Rodziców przestaje się traktować jako kłopot, a wspólnym doświadczeniem rodziców i nauczycieli staje się odpowiedzialność.
- Rodzice jako przedszkolni nauczyciele.
Przez pierwsze lata życia dziecka jego edukacja jest domeną rodziców. Rodzice uczą dziecko tego, co powinno umieć, zanim pójdzie do szkoły.
Efektywna współpraca nauczycieli z rodzicami warunkuje jakość życia szkolnego. Ważne jest przełamanie istniejących podziałów dom-szkoła na rzecz rozwijania i wzbogacania doświadczeń tych dwóch środowisk.
Treść i rodzaj oczekiwań rodziców wobec szkoły można sklasyfikować w następujących grupach:
- oczekiwania wobec nauczyciela: powinna to być osoba mająca solidne przygotowanie merytoryczne do pracy, osoba potrafiąca rozwiązywać problemy dziecka, będąca dla niego autorytetem;
- oczekiwania wobec szkoły: dotyczą warunków życia dziecka w szkole czyli, zagwarantuje dziecku poczucie bezpieczeństwa, zapewni wszechstronny rozwój, zagwarantuje odpowiednią jakość edukacyjną decydującą o powodzeniu dziecka w dalszych etapach kształcenia;
- oczekiwania co do bazy szkolnej: wyposażenie sal dydaktycznych, liczebność dzieci w klasie, racjonalne zaplanowanie tygodnia pracy dziecka, zagwarantowanie opieki medycznej;
- oczekiwania dotyczące relacji nauczyciela z dzieckiem: akceptacja dziecka, wymagania dostosowane do możliwości dziecka, stwarzanie atmosfery tolerancji i wzajemnego zaufania, indywidualne i konsekwentne egzekwowanie wymagań w stosunku do wszystkich dzieci.
- Oczekiwania dotyczące kontaktowania się rodziców z nauczycielami: rzetelna informacja o dziecku, zaznajomienie z planem pracy nauczyciela, przedstawienie ofert programowych, przekazywanie informacji o wydarzeniach w życiu klasy i szkoły.
W relacjach z rodzicami nauczyciel też mają swoje oczekiwania, które dotyczą:
- otwartej szczerej komunikacji nauczyciel-rodzic w sprawach problemów dziecka w szkole i rodzinie;
- obiektywnego ukazywania przez rodziców sytuacji dziecka w domu oraz problemów szkolnych sygnalizowanych przez dziecko;
- systematycznego kontaktowania się rodziców oraz stałego zainteresowania tym, co dzieje się na co dzień w życiu dziecka, w szkole i w domu;
- informacji na temat swojej osoby, akceptacji osoby nauczyciela przez dziecko i rodziców;
- aprobaty przez rodziców nauczyciela jako dydaktyka i wychowawcy oraz dostrzegania jego codziennego trudu.
Ważny jest też udział rodziców w organizowaniu życia dziecka w szkole. Nauczyciele oczekują od rodziców przejawiania zainteresowania tym, co się dzieje w klasie i szkole. Ważne dla nich też jest, aby rodzice potrafili dostrzegać zmiany w dziecku, doceniać te zmiany oraz cieszyć się z czynionych przez nie postępów. Rodzice i nauczyciele wspólnie powinni ponosić odpowiedzialność za dziecko i jego rozwój.
Pierwsze zetknięcie się dziecka z życiem społecznym w przedszkolu czy szkole poprzedzone jest oddziaływaniem wychowawczym i poznawczym jego pierwszych nauczycieli-rodziców. Przedszkole a następnie szkoła muszą nie tylko pogłębiać i rozwijać wpływy domu rodzicielskiego, ale nieustannie czerpać z doświadczenia osób emocjonalnie najbliższych dziecku. Rodzina formułuje psychikę dziecka, daje pierwszą wiedzę o życiu i świecie, wpaja zasady moralne, rozbudza uczucia i kształtuje wyobraźnię. W pełnieniu tych obowiązków szkoła winna udzielać rodzinie wszechstronnej pomocy. W szkole i w nauczycielach rodzice znajdować powinni najbliższych pomocników, sojuszników i przyjaciół. Należy pamiętać o tym, że to współdziałanie powinno opierać się na zaufaniu, życzliwości i wzajemnym szacunku.
Ta współpraca powinna dotyczyć:
1. Wzajemnej wymiany informacji o uczniu- zapoznanie rodziców z programem pracy szkoły, postępami uczniów w nauce, zachowanie się w grupie rówieśniczej, z charakterystycznymi trudnościami rozwojowymi, jego zainteresowaniach i trudnościach wychowawczych.
2. Zapoznanie rodziców z systemem oceniania, z zestawem wymagań dydaktycznych i wychowawczych, ustalenie sposobów likwidowania braków lub odchyleń od normy, przeciwdziałanie trudnościom wychowawczym.
3. Pozyskiwanie przez szkołę pomocy rodziców w organizowaniu i przygotowywaniu imprez i wycieczek, gdzie rodzice uczestniczą jako opiekunowie dzieci.
4. Upowszechnianie wśród rodziców kultury pedagogicznej, które odbywa się w czasie prowadzonych "wywiadówek" (okresowych, śródokresowych).
5. Zachęcanie rodziców do współdziałania ze szkołą w zakresie spraw opiekuńczo-wychowawczych we wszystkich możliwych formach organizacyjnych.
6. Stworzenie rodzicom dogodnych terminów spotkań dla systematycznych kontaktów z poszczególnymi nauczycielami. Stała forma spotkań z rodzicami w ustalonych godzinach oraz w każdej chwili, gdy sprawa tego wymaga ze strony szkoły lub domu rodzinnego.
III. Oczekiwania rodziców wobec szkoły.
Z rodzicami uczniów konieczna jest nauczycielska współpraca dla dobra ich dzieci, dla dobrego wychowania i kształcenia.
Większość rodziców zachowuje bierną postawę wobec współpracy ze szkołą, a wielu przychodzi do szkoły z niechęcią i lękiem.
Szkoła aby mieć szansę na dobre wychowanie ucznia, na jego rozwój i pielęgnowanie wartości ogólnoludzkich, by mieć szansę na autorytet musi znaleźć płaszczyznę porozumienia z rodzicami, musi zdobyć zaufanie rodziców, przezwyciężyć ich niechęć i bierność. Zreformowana szkoła stawia nauczyciela w innej roli i o wiele więcej od niego wymaga. Nauczyciela niosąc nowe metody pracy, przyczyniają się do powstania wielu pozytywnych wartości. Wpływają bowiem na swój i ucznia rozwój. Uczniowie stają się współtwórcami zajęć i nawiązuje się pomiędzy nimi i nauczycielem lepszy kontakt. Jednak nie mniejszą rolę w wychowaniu i kształceniu odgrywają rodzice. Nauczyciela muszą bardzo dużo zrobić, aby pomóc rodzicom to zrozumieć, pomóc włączyć się w życie szkoły.
W kontaktach rodziców ze szkołą stroną aktywniejszą powinien być nauczyciel. Poglądy pedagogiczne rodziców wynikają często z ich mglistych uczniowskich wspomnień. Zadaniem szkoły jest ich przekonanie, że oddają dziecko w ręce profesjonalistów.
Dobra szkoła, to szkoła nastawiona na otwarcie się nauczycieli na rodziców, rodziców na szkołę we wszystkich dziedzinach jej funkcjonowania.
Cechy dobrej szkoły:
1. Informowanie rodziców o ich organizacyjno-prawnych możliwościach wpływu na warunki szkolnej edukacji dzieci.
2. Dostrzeganie w rodzicach naturalnych sprzymierzeńców w pracy podejmowanej z ich dziećmi.
3. Docenianie wszelkich przejawów współuczestnictwa rodziców w procesie szkolnej edukacji dzieci.
4.Umożliwianie rodzicom dokonywania wyborów, współdecydowania o wszelkich sprawach dotyczących dziecka w szkole.
5.Wzajemne pobudzanie rozwoju i entuzjazmu rodziców i nauczycieli w toku ich współuczestnictwa w procesie edukacji dzieci.
6.Tendencja do dzielenia odpowiedzialności za kształt tego współuczestnictwa (współodpowiedzialność).
Płaszczyzną realizacji tych zadań jest poszanowanie praw człowieka i obywatela, dziecka w rodzinie. Rozwijająca się w Polsce demokracja pozwala snuć pomyślne prognozy dla uczniów, rodziców i nauczycieli, wspólnie tworzących szkoły dobre- na miarę swoich oczekiwań, twórczych pomysłów i entuzjazmu we współdziałaniu. Budowanie codzienności szkół można uznać za twórczy akt, obywatelskie spełnienie, a także postawę poczucia radości i satysfakcji.
Odejście od systemu przedmiotowo-lekcyjnego na rzecz systemu zintegrowanego spowodowało wiele radykalnych zmian w codziennym życiu szkolnym. W sposób zasadniczy zmieniła się całkowicie organizacja procesu uczenia się dziecka i nauczyciela. Toteż każdy dzień w szkole przynosi wszystkim uczestnikom procesu edukacyjnego wiele nowych doświadczeń. Przeprowadzone badania wskazują wśród rodziców na wyraźne preferencje takiego sposobu pracy w klasach niższych. 82% badanych rodziców pozytywnie oceniło nowy sposób pracy w klasie swego dziecka. Wyrażając swe opinie, szczególną uwagę zwrócili na stosunek dziecka do szkoły. Podkreślali, iż dzieci bardzo chętnie, bez napięć, lęków, obaw uczęszczają na zajęcia, przejawiają zainteresowanie tym, co się dzieje w klasie, ciekawe są czekających ich w szkole zadań. W wyrażanych przez rodziców opiniach nie było zupełnie zgodności co do wpływu koncepcji nauczania zintegrowanego na motywację ich dzieci do nauki- 15% uważało, że ten styl pracy mniej mobilizuje dziecko do podejmowania wysiłku szkolnego. Tyleż samo rodziców było odmiennego zdania. Niewielu rodziców (8,3%) nie potrafiło się ustosunkować się do tej propozycji, tłumacząc się nikłym stopniem znajomości istoty problemu.
Pełnienie przez szkoły zadań wychowawczych staje się coraz trudniejsze. Nauczyciela twierdzą, że współczesna szkoła stoi wobec kryzysu wychowawczego. Rodzina i szkoła coraz słabiej oddziałują na uczniów, a coraz większe znaczenie zyskują rówieśnicy i media. Nauczyciele odczuwają obniżenie prestiżu swej profesji. Czynnikiem ważnym, powodującym frustrację wśród nauczycieli jest dyskurs o uspołecznieniu szkoły , przyzwalający rodzicom dokonywać oceny pracy szkoły, wpływać na obsadę nauczycieli oraz stosowane przez nich metody wychowawcze itp. Brak akceptacji "obecności" rodziców w szkole wynika z faktu, że nauczyciele boją się utraty władzy. Możliwość zwiększenia wpływu rodziców zdecydowanie odrzucają nauczyciele z dużych miast.
Jednak każdej szkole powinno zależeć na tym, aby rodzice zechcieli konstruktywnie włączyć się w jej życie. Nauczyciele muszą chcieć (i umieć) nawiązać dobre kontakty z rodzicami swoich uczniów. Dobre wzajemne relacje będą wtedy, gdy działania nauczycieli będą przezroczyste, czytelne dla rodziców, gdy nauczyciele będą często zapraszać rodziców do szkoły, do udziału w różnych imprezach, gdy pomogą zrozumieć rodzicom , co i dlaczego w szkole się dzieje, jakie kompetencje maja nauczyciele, co powinien dać szkole (swojemu dziecku) rodzic, jak ma wspierać własne dziecko w szkolnym bytowaniu i w szkolnym rozwoju.
Literatura:
1. T.Kotwica: Współdziałanie szkoły ze środowiskiem w realizacji zadań opiekuńczo- wychowawczych, Problemy oświaty na wsi, nr 1/1988.
2. E.Misiorna, E.Misiarek: Rodzice jako partnerzy, Edukacja i Dialog, nr 4/1995.
3. M.Mendel: Szkic do portretu dobrej szkoły z rodzicami we wnętrzu, Edukacja i Dialog, nr 4/1995.
4. E.Misiorna, E.Ziętkiewicz(red): Zintegrowana edukacja w klasach I-III, Poznań 1999, WOM-Pracownia Edukacji Elementarnej.
5. R. Nowicka: Rola rodziców w rozwoju uzdolnień, Edukacja i Dialog, nr 8/1992.
6. E.Putkiewicz: Rodzice a nauczyciele-porozumienie czy konflikt, W: Nauczyciele wobec reformy edukacji. Raport z badań, Warszawa 1999, Instytut Spraw Publicznych.
7. I.A.Rubczewska: Współpraca nauczycieli z rodzicami, Nowa Szkoła, nr 2/2000.
8. I.A.Rubczewska: Współpraca nauczycieli z rodzicami, Nowa Szkoła, nr 2/2000.
Wioleta Greloch |
