Na człowieka w ciągu całego życia oddziałuje wiele środowisk wychowawczych. Tym, które w sposób znaczący wpływa na niego jest przede wszystkim rodzina. Dla prawidłowego funkcjonowania rodziny, szczególnie dla jej działalności wychowawczej istotną rolę odgrywa życie emocjonalne. Pozwala członkom rodziny zaspokoić potrzebę wymiany emocjonalnej, chroni przed przeżywaniem samotności. Daje szansę stania się jednością w związku, przy zachowaniu przez osoby swej odrębności. Członkowie rodziny w różnym stopniu zaangażowani są w jej życie. Każdy zdobywa indywidualne doświadczenia w zakresie wspólnego życia, które są wzmocnione własnymi przeżyciami i uczuciami. Każda osoba w rodzinie ma inne wyobrażenie o pozostałych członkach rodziny, mając równocześnie własny stosunek uczuciowy do nich. Życie rodzinne i obcowanie z bliskimi uczuciowo ludźmi stanowi źródło i podstawę różnorodnych doświadczeń społecznych i przeżyć emocjonalnych. Dotyczy to zarówno dzieci, jak i dorosłych członków rodziny. Bliskość uczuciowa stwarza dogodne warunki przekazu psychicznego, a więc wymiany i przejmowania doświadczeń osób bliskich. Stosunki wewnątrz rodziny określają postawy jednych członków rodziny wobec drugich oraz wpływają na kształtowanie się pozytywnych cech zachowania się dziecka przy jednoczesnym jego uspołecznieniu. Relacje między rodzicami, ich postawy wobec innych ludzi, normy społeczne i etyczne obowiązujące w domu rodzinnym oddziałują na kształtowanie się pożądanych cech. Na harmonijny rozwój osobowości dziecka duży wpływ mają nie tylko postawy rodzicielskie, ale również zapewnienie mu podstawowych potrzeb w postaci poczucia bezpieczeństwa, miłości i akceptacji. Zapewnienie dziecku tych potrzeb jest możliwe dzięki połączeniu emocjonalnego ciepła i koncentracji uczuciowej na dziecku ze strony rodziców.
Istotnym czynnikiem warunkującym ciepło rodzinne jest umiejętność słownego komunikowania się rodziców z dziećmi i odwrotnie. Rozmowy i dyskusje dostarczają dziecku doświadczeń, na podstawie których kształtuje się jego osobowość. Wartościowanie zachowań, wypowiadanie opinii ze strony rodziców i dzieci mają wpływ na wzajemne rozumienie się, wgląd we własną osobowość, wniknięcie w swoje zdolności, potrzeby i zainteresowania.
Efektywna komunikacja pozwala na otwartość poszczególnych członków rodziny wobec siebie, to z kolei pozwala uniknąć niejasności, a także stwarza możliwość wymiany informacji. Wzrasta poczucie tożsamości osoby, rozwija się umiejętność odbioru i przekazu uczuć.
Prawidłowe postawy rodzicielskie, które wpływają korzystnie na proces rozwoju dziecka, cechują: akceptacja, rozwijanie samodzielności, umiejętność współdziałania. Akceptacja opiera się na więzi emocjonalnej istniejącej między rodzicami, a dzieckiem. Rodzice przez aprobatę i chwalenie dziecka za podejmowanie najpierw prostych, a potem coraz bardziej skomplikowanych czynności, zachęcają je do wysiłku i jednocześnie umacniają jego wiarę we własne siły. W ten sposób uczą dziecko aktywności oraz rozwijają jego samodzielność.
Rozwijanie samodzielności wymaga współdziałania, które przyjmuje formę postawy partnerstwa, przejawiającej się we wzajemnym zaufaniu oraz realizowaniu wspólnych zadań.
Rodzice bezwarunkowo akceptujący dziecko, dający mu ciepło, rozumiejący je, stymulują jego wzrost i rozwój. Prawidłowo przebiegające oddziaływania wychowawcze zbliżają i jednoczą poszczególnych członków każdej rodziny oraz wpływają na wzbogacanie więzi uczuciowej w każdej rodzinie.
Pracując jako pedagog i psycholog w Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym miałyśmy wielokrotnie kontakt z rodzinami, w których dziecko upośledzone stawiane było na marginesie życia, a warunki w których wzrastało pozostawiały wiele do życzenia, a także z takimi rodzinami, które w walce o dziecko były osamotnione. W społeczeństwie funkcjonuje na ogół przekonanie, że problemy rodzin z dzieckiem upośledzonym umysłowo, rozwiązywane są tylko przez świadczenia socjalne. Okazuje się jednak, że równie ważne dla rodziców jest wsparcie moralne, czy po prostu zwykła życzliwość. Postawy te pozwalają im bowiem uwierzyć, że są oni najważniejszym ogniwem w procesie kierowania rozwojem dziecka, a tym samym oddziaływać na nie w sposób społecznie wartościowy.
Stąd też zrodził się pomysł przygotowania rodziców przez placówkę, w której przebywa dziecko, do realizacji jakże odpowiedzialnych zadań wobec upośledzonej jednostki.
W 2000r. został opracowany i wdrożony do realizacji przez psychologa i pedagoga program autorski "Punkt Pomocy Rodzinie".
Adresatami są rodzice dzieci upośledzonych umysłowo w różnym stopniu, przebywających na terenie placówki.
Wytyczone cele to:
podnoszenie umiejętności pedagogicznych rodziców
korygowanie nieprawidłowych postaw wychowawczych
interwencja w sytuacjach kryzysowych w rodzinie
Zarys programu:
dyżury dwa razy w tygodniu po jednej godzinie w sprawach indywidualnych
spotkania pedagogizacyjne i psychoedukacyjne dla rodziców (wykłady, ćwiczenia warsztatowe)
zajęcia otwarte dla rodziców
grupa wsparcia dla matek, która cieszy się ogromną popularnością
w miarę potrzeby organizowanie spotkań z policjantem, kuratorem sądowym, pracownikiem opieki społecznej, bądź innym zaproszonym gościem
Na realizację programu przewidziano pomieszczenia internatu w zależności od potrzeb (gabinet pedagoga i psychologa, jadalnia, świetlica w wyznaczonej grupie)
Przewidywane efekty pracy:
budowanie lepszych kontaktów z rodzicami wychowanków
stopniowe podnoszenie umiejętności wychowawczych
rozładowywanie napięć w sytuacjach kryzysowych
wzajemna pomoc w radzeniu sobie z problemami codziennego życia
zdobywanie praktycznej wiedzy pomocnej w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych
podnoszenie poczucia bezpieczeństwa, samooceny, poczucia własnej wartości i pewności siebie
Największą popularnością cieszą się konsultacje indywidualne, podczas których rozwiązywane są aktualne problemy, oraz grupa wsparcia dla matek, na której uczestniczki wymieniają się wiedzą i doświadczeniami dotyczącymi wychowania dzieci i radzenia sobie z kłopotami życia codziennego.
Spotkania z rodzicami w ramach Punktu Pomocy Rodzinie pozwoliły nam dokładnie zapoznać się z całokształtem stosunków występujących między członkami rodziny uczniów, z panującą w nich atmosferą, moralną hierarchią wartości, metodami opieki i wychowania oraz warunkami bytu materialnego. Wiedza ta pomogła nam zrozumieć przyczyny niektórych niewłaściwych zachowań wychowanków. Nasunęły się również refleksje, że właściwie prowadzone współdziałanie placówki opiekuńczej z domem rodzinnym wpływa na osiąganie lepszych wyników pracy tej placówki, z drugiej zaś strony na poprawę sytuacji dziecka upośledzonego w rodzinie.
mgr Beata Piecha-Frycowska - pedagog
mgr Bożena Korchut - psycholog
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Tychach |
