Sprawowanie nadzoru pedagogicznego dotychczas koncentrowało się na rozpoznawaniu istniejącego stanu rzeczy w szkole, czasami także na poszukiwaniu jego przyczyny oraz na przedstawianiu wniosków i wydawaniu zaleceń.
Wprowadzona od 1 września 1999r. reforma oświaty stawia nowe zadania dla nadzoru pedagogicznego, jak mierzenie, czyli rozpoznawanie, czy szkoła właściwie spełnia swoje funkcje: dydaktyczno-wychowawczą i opiekuńczą w świetle wymagań określonych w prawie oświatowym.
Przyjęte regulacje prawne wyraźnie wskazują, że od nowego nadzoru pedagogicznego oczekuje się, aby stał się narzędziem zapewniania jakości pracy szkół i placówek.
I chociaż wielu nie akceptuje określenia "uczeń-klient", "rodzic-klient" szkoły, a co za tym idzie stwierdzenia "Jakość to jest to, co zadowala a nawet zachwyca klienta" (w kontekście relacji szkolnych), to jednak nie można nie zgodzić się z twierdzeniem, że "Jakość to sposób myślenia, które powoduje, że stosuje się i bez przerwy poszukuje najlepszych rozwiązań" (E.Deming)(1).
Na dyrektorze szkoły, który jest pierwszym ogniwem w sprawowaniu nadzoru pedagogicznego spoczywa więc bardzo ważne zadanie, aby poprzez właściwą organizację pracy szkoły zapewnić uczniowi możliwość wszechstronnego rozwoju, zgodnie z przyjętymi w polskim systemie oświatowym standardami edukacyjnymi.
Od połowy lat 80-tych w krajach Unii Europejskiej zaczęto prowadzić prace mające na celu zreformowanie lub zmodyfikowanie poszczególnych elementów systemów edukacyjnych. Jednym z takich elementów stało się zarządzanie czy nadzór pedagogiczny. Efekty tych prac zastosowano również w Polsce.
O konieczności konstruowania nowej koncepcji nadzoru pedagogicznego zadecydowały trzy istotne przesłanki:
1) decentralizacja państwa i oddanie prowadzenia szkół i innych placówek oświatowych samorządom terytorialnym, a przez to zwiększenie autonomii szkół,
2) reforma oświaty,
3) nieskuteczność dotychczasowego nadzoru pedagogicznego z powodu koncentracji na:
a) formalnych aspektach pracy szkół, co owocowało przerostem kontroli i zaleceń nad doradztwem i inspirowaniem,
b) działaniach dyrektorów szkół tworzących tzw. podstawowy szczebel nadzoru pedagogicznego, co utrudniało współdziałanie wizytatorów z nauczycielami i społecznością lokalną,
c) łączenie nadzoru pedagogicznego (a zwłaszcza hospitacji i wizytacji) z oceną pracy nauczycieli i dyrektorów, co powodowało podporządkowanie się przez ocenianych kryteriom wyznawanym przez osoby oceniające, a nie kryteriom jakości.(2)
Decentralizacja - najogólniej mówiąc polega na zmianie miejsca podejmowania decyzji. Ograniczeniu podlegają rodzaj i liczba podejmowanych decyzji na szczeblu centralnym, przez co zwiększa się rola i zadania poziomu regionalnego i lokalnego. W praktyce oznacza to, że znaczna część decyzji podejmowana jest wielostopniowo.
Kolejny kierunek przeobrażeń związany jest z uspołecznieniem procesu podejmowania decyzji. Jest w pewnym sensie konsekwencją decentralizacji, czyli szerokiemu udziałowi społeczności lokalnych w decydowaniu o przyszłości lokalnych instytucji edukacyjnych.
Reforma oświaty przeprowadzona w 1999 r. spowodowała zmiany tendencji edukacyjnych. Nie ma już sporów, że podstawowym zadaniem edukacji jest wspieranie osobowości człowieka w ciągu całego życia. Oprócz tego zapewnienie powszechności dostępności do edukacji, a także:
humanizacja, wszechstronny rozwój osobowości,
integracja - nauki, technologii, treści kształcenia,
kreatywność - odpowiedzialność za własną karierę zawodową,
mobilność - dobre przygotowanie bazowe,
indywidualizacja - wzrost samodzielnej pracy i samokształcenie.(3)
Ważną funkcją szkoły staje się więc uczenie uczenia się, kształtowanie umiejętności samodzielnego zdobywania informacji i ich przyswajania.
Warto wiec zadać sobie pytanie - jaki powinien być nadzór pedagogiczny żeby sprostać tym wymaganiom?
Ministerstwo Edukacji Narodowej obrało słuszna drogę. Zamiast poprawiać dotychczasowe rozporządzenia, aby mogło ono być zaadaptowane w nowej rzeczywistości stworzyło nowa koncepcję pełnienia nadzoru pedagogicznego.
Nowy nadzór pedagogiczny - to mierzenie jakości pracy szkoły, co ma powodować jakościowy rozwój szkół, uzewnętrzniający się zwłaszcza w rozwoju każdego ucznia i w rozwoju zawodowym nauczycieli. Nadzór ma współtworzyć sytuację do kreowania szkoły samouczącej się i samodoskonalącej.
Jednym z najważniejszych uregulowań zmieniających dotychczasowe pojmowanie nadzoru pedagogicznego jest oddzielenie funkcji kontrolnych i oceniających od funkcji wspomagania i doradztwa. Uzasadnieniem dla tego oddzielenia są wieloletnie doświadczenia i obserwacje dotychczas pełnionego nadzoru pedagogicznego, w którym funkcje kontrolne przeważały nad funkcjami doradczymi, a wizytator postrzegany był przez dyrektora placówki oświatowej jako bezpośredni przełożony. W efekcie nawet doradztwo przyjmowane było przez dyrektorów jako służbowe oczekiwanie wizytatora.
Nie należy jednak popadać w skrajności i trzeba dopowiedzieć jasno, że w nowym nadzorze nie są wykluczone działania kontrolne i oceniające. Wizytator, czy też dyrektor zawsze jako przedstawiciel administracji oświatowej nie ma tylko prawo ale i obowiązek reagować np. na zauważone w szkole nieprzestrzeganie prawa oświatowego, nieprzestrzeganie praw ucznia czy różne ewidentne błędy organizacyjne.
Chodzi jednak o to, by strategia pełnienia nadzoru pedagogicznego nie sprowadzała się do poszukiwania błędów w pracy szkoły, ale by scharakteryzować rolę szkoły w jej środowisku, wskazywać perspektywy rozwoju i doceniać, co do tej pory w szkole osiągnięto.
Ważna wobec tego jest norma, że w pełnieniu nadzoru pedagogicznego dyrektor szkoły współpracuje z radą pedagogiczną, a wizytator współdziała z dyrektorem. W szkole oznacza to, że dyrektor ze swoimi nauczycielami powinien ustalić, jakie będą stosowane w danym roku formy wewnętrznego nadzoru pedagogicznego i czego ten nadzór będzie dotyczył. Procedury mierzenia jakości muszą być ukierunkowane na uzyskanie informacji pozwalających ocenić jakość świadczonej usługi edukacyjnej. Wizytator wobec tego będzie pełnił rolę "eksperta jakości pracy szkoły" i doradcy władz samorządowych w kreowaniu lokalnej strategii polityki oświatowej państwa.
Nadzór pedagogiczny jest ciągle przedmiotem wielu badań twórców prawa oświatowego. Najbliższe moim wyobrażeniom o nim jest twierdzenie prof. J.Homplewicza:
"...to działalność administracji oświatowej, zapewniająca prawidłowość funkcjonowania szkół i zakładów wychowawczych poprzez wydawanie właściwych zarządzeń i instrukcji, także pomoc i poradnictwo dla przezwyciężenia trudności i wykonania nałożonych na szkoły i zakłady zadań wychowania, nauczania i opieki".
Przenikanie do Polski doświadczeń edukacyjnych z krajów Europy Zachodniej, zwłaszcza procesu podnoszenia jakości pracy szkół i placówek oświatowych (koncepcja TQM) powoduje, że nadzór pedagogiczny w naszym kraju poddawany jest ciągłej ewaluacji.
Ważne jest by tym oczekiwaniom, dla dobra polskiej oświaty potrafili sprostać dyrektorzy szkół, którzy w przeważającej mierze nadzór pedagogiczny sprowadzają jedynie do kontroli i oceny pracy nauczycieli (tak są przynajmniej przez tych ostatnich najczęściej postrzegani). Muszą zrozumieć, że tradycyjne hospitowanie nauczycieli (a nie ucznia), zwykła kontrola jego dokumentacji nie odzwierciedla jakości nauczania w placówce. Zaś rzeczą pożądaną jest doradzanie i wspieranie ich rozwoju zawodowego.
Jeżeli samej szkole zależy na osiąganiu wysokiej jakości pracy, stworzy zapewne mechanizmy wewnętrznego mierzenia tak, aby móc stale sprawdzać realizację własnych celów, sposobów funkcjonowania i osiągane wyniki. Ważne jest bowiem, by szkoła dostrzegała sama swoje problemy, a do ich określenia posługiwała się możliwie obiektywnymi narzędziami, pozwalającymi na rzetelne badanie poszczególnych obszarów działania, a w perspektywie modyfikowanie stylu pracy skutkujące odpowiednim, pożądanym z punktu widzenia dobra dziecka i ucznia poziomem pracy pedagogicznej.
Przypisy:
1. I.Dzierzgowska, Mierzenie jakości pracy szkoły, Warszawa 2000, s.9.
2. S.Wlazło, Mierzenie jakości pracy szkoły, cz.III, Wrocław 1999, s.7.
3. Vademecum menedżera oświaty, pod red. Cz. Plewki i H. Bednarczyka, Radom 2000, s.17.
mgr Piotr Kuc
Zespole Szkół im. Św. Brata Alberta
w Żurawiczkach |
