Rozpoznanie dysleksji rozwojowej jest rezultatem diagnozy, która powinna być efektem badania interdyscyplinarnego: psychologa i pedagoga. W razie potrzeby dziecko powinno być konsultowane przez logopedę, neurologa i psychiatrę dziecięcego, okulistę, laryngologa i foniatrę(1).
Psycholog przeprowadzając wywiad w rodzicami zbiera materiał ontogenetyczno-kliniczny o dotychczasowym rozwoju dziecka: tempie, rytmie, dynamice i warunkach tego rozwoju. Przeprowadza badania testowe, którym towarzyszy obserwacja i rozmowa z dzieckiem. Celem badań jest ocena rozwoju umysłowego dziecka: sprawność jego procesów orientacyjno-poznawczych i intelektualnych. Badanie najczęściej przeprowadza się Skalą Inteligencji dla Dzieci D.Wechslera. Analiza danych z tego badania daje nam informacje na temat istnienia paracjalnych zaburzeń np. koordynacji wzrokowo-ruchowej, funkcji językowych, pamięci bezpośredniej, słuchowej, spostrzegawczości.
Ocena rozwoju umysłowego jest zasadniczym warunkiem rozpoznania dysleksji rozwojowej i odróżnienia jej od trudności w nauce wynikających z upośledzenia umysłowego czy zaniedbania środowiskowego. W skali inteligencji D.Wechslera, iloraz inteligencji w granicach 85-115 wskazuje na przeciętny poziom rozwoju umysłowego, wyniki wyższe 116-131 na poziom powyższej przeciętnej lub wysoki iloraz inteligencji powyżej 132.
Diagnoza psychologiczna na jednak charakter kliniczny a nie statyczny, dlatego niekiedy można rozpoznać dysleksję pomimo ilorazu w granicach inteligencji niższej niż przeciętna czyli 71-84. Możliwe jest to w przypadku, gdy jakościowa analiza wyników wskazuje na wysoki poziom rozwoju myślenia i możliwość zaniżenia ilorazu inteligencji na skutek dysfunkcji procesów instrumentalnych.
Jeżeli badanie inteligencji potwierdzi normalną sprawność intelektualną dziecka, wówczas przystępujemy do oceny poziomu funkcjonowania procesów leżących u podstaw czytania i pisania(2). Ocena powinna dotyczyć funkcji wzrokowych, słuchowych, ruchowych, motoryki, funkcji językowych, integracji percepcyjno-motorycznej, lateralizacji i orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
W diagnozie psychologicznej percepcją wzrokową możemy oceniać: Testem figur odwróconych A.W.Edfeldta, wybranymi zadaniami z Testu percepcji wzrokowej M.Frostig(3). Oceny poziomu percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej dokonujemy: Próbami odwzorowywania figur geometrycznych H. Spionek, testem L.Bender - E.Koppitz oraz wybranymi próbami tekstu M.Frostig.
Oceny percepcji słuchowej mowy dokonuje się głównie za pomocą prób eksperymentalnych, które nie posiadają precyzyjnie określonych norm. Do takich prób należą próby I.Styczek, B.Racławickiego do badania słuchu fonemowego. Metody do oceny pamięci słuchowej to na przykład podtest "Powtarzanie cyfr" ze Skali Inteligencji D.Wechslera(4).
Do oceny poziomu umiejętności dokonywania analizy i syntezy wyrazowej, sylabowej i głoskowo-fonemowej służą próby A.Muszyńskiej, J.Kostrzewskiego.
Ocena poziomu rozwoju motoryki rąk jest najczęściej dokonywana za pomocą Testu kart R.Zazzo i Testu kreskowania M.Stambak(5).
Próby lateralizacji R.Zazzo i N.Granjon służą do oceny dominacji ręki, oka i nogi. Badanie bywa uzupełniane różnymi próbami eksperymentalnymi.
Oceny orientacji w schemacie ciała i przestrzeni dokonuje się za pomocą prób eksperymentalnych J. Piageta.
Wszystkimi wyżej wymienionymi testami badamy psychologicznie dzieci podejrzane o dysleksję. Oceniamy poziom rozwoju poszczególnych funkcji, których nieprawidłowy rozwój mógł być przyczyną specyficznych trudności w uczeniu się.
Zadaniem pedagoga jest zebranie wywiadu w celu poznania dotychczasowej kariery szkolnej dziecka, jego postępów i trudności w uczeniu się, motywacji do uczenia się i warunków w jakich odbywała się jego edukacja.
Ważne jest poznanie rodzaju trudności, jakie napotykało dziecko w nauce, środków pomocy, jakie dotychczas stosowano oraz ich skutków(6).
Tok postępowania diagnostycznego przebiega następująco(7):
- wywiad z rodzicami ucznia;
- rozmowa z uczniem;
- sprawdzenie znajomości zasad ortograficznych;
- analiza samodzielnych wypowiedzi pisemnych na określony temat, pisanych w poradni;
- ocena umiejętności pisania na podstawie kilku sprawdzianów ortograficznych pisanych w poradni;
- ocena poziomu graficznego pisma;
- obserwacja pamięci słuchowej bezpośredniej;
- pomiary szybkości czytania (w miarę potrzeby);
- badanie słuchu fonematycznego.
Wnikliwy i doświadczony pedagog może na podstawie analizy popełnionych błędów formułować trafną hipotezę na temat patomechanizmu trudności: określić wstępnie, który z analizatorów funkcjonuje nieprawidłowo.
Psychiatra dziecięcy, który posiada również przygotowanie w zakresie neurologii rozwojowej, ocena stan psychiczny i neurologiczny pacjenta. Na podstawie wywiadu na temat rodziny dziecka, warunków jego rozwoju w okresie prenatalnym i okoliczności porodu, a także przebytych w późniejszym okresie chorób, wypadków i przebiegu rozwoju, może sformułować hipotezę co do pierwotnych przyczyn (etiologii) dysleksji. W wypadku stwierdza, na podstawie badania klinicznego, potrzeby dalszych, pogłębionych badań diagnostycznych i laboratoryjnych może skierować dziecko do innych specjalistów, na przykład do neurologa w przypadkach podejrzenia postępującego procesu organicznego(8).
Zadaniem logopedy(9) w formułowaniu diagnozy dysleksji jest ocena przebiegu rozwoju i aktualnego stanu mowy dziecka. Stwierdzenie opóźnienia jej rozwoju, określenie wady wymowy, a także specyficznych trudności językowych, pojawiających się często u dzieci dyslektycznych. W przypadku gdy podejrzewamy specyficzny charakter trudności w czytaniu i pisaniu, wszystkie wyniki badań po ich zakończeniu, nanosimy na jedną imienna kartę badanego dziecka, co ułatwia interpretację materiału z badań i przyspiesza powrót do zebranych w ten sposób danych, po upływie dłuższego czasu(10).
Diagnoza dysleksji u dzieci z klas młodszych nie jest na ogół problematyczna, jednak rozpoznanie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w starszym wieku szkolnym napotyka na szereg trudności. Wynikają one miedzy innymi z tego, że badający nie ma już możliwość bezpośredniego obserwowania czynności pisania i czytania ucznia w wieku optymalnym dla kształtowania się tych umiejętności, tj. w okresie nauczania początkowego(11). Dlatego postępowanie diagnostyczne w stosunku do starszych uczniów musi być bardziej rozważne, wnikliwe i poparte odpowiednimi materiałami dowodowymi.
Przypisy:
1 - M. Bogdanowicz : Specyficzne trudności w opanowaniu mowy pisanej: czytania i pisania [W:] T.Gałkowski, Z.Zalewski: Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Lublin. Wyd. Uczelniane. 1993
2 - B. Górniewicz : Diagnoza dysleksji. "Wychowanie Na Co Dzień". Nr 3. 1994, s. 4-6
3 - I. Tarkowska : Praca z dziećmi dyslektycznymi. "Problemy opiekuńczo-wychowawcze" nr6. 1997, s. 14-20
4 - B. Zakrzewska : Trudności w czytaniu i pisaniu. W S i P. Warszawa. 1996
5 - R. Zazzo : Metody psychologicznego badania dziecka. Warszawa. P Z W L. 1974
6 - M. Bogdanowicz : O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Lublin. Wyd. "Linea". 1995
7 - J. Mickiewicz : Jedynka z ortografii ? Rozpoznawanie dysleksji, dysortografi i dysgrafii w starszym wieku szkolnym. Toruń. Wyd. TWOiK. 1997
8 - M. Bogdanowicz : Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa. WSiP. 1985
9 - M. Bogdanowicz : O dyslezksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Lublin. Wyd. "Linea". 1995
10 - M. Bogdanowicz : Trudności w pisaniu u dzieci. Gdańsk. Wyd. U G. 1989
11 - J. Mickiewicz : Jedynka z ortografii ? Rozpoznanie dysleksji, dysortografi i dysgrafii w starszym wieku szkolnym. Toruń. Wyd. TWOiK. 1997
Aneta Konefał |
