Edukacja ekologiczna w przedszkolu, to przede wszystkim uwzględnienie potrzeby kontaktu dziecka ze światem przyrody. W zaznajamianiu dzieci z przyrodą stosuje się różne odmiany metod czynnych połączonych z metodami percepcyjnymi(1).
B.Łojewska stwierdza, że w pracy przedszkola metody słowne, oglądowe i praktyczne przenikają się wzajemnie.
Wychowaniu przedszkolnemu bliska jest koncepcja wszechstronnego uczenia się W.Okonia, jako najpełniej odpowiadająca stylowi pracy nauczycielek przedszkola.
Polega ona na: przyswajaniu, odkrywaniu, przeżywaniu oraz działaniu. Zatem naturalną koleją rzeczy będzie proponowanie w realizacji zadań edukacyjnych metod podających, problemowych, aktywizujących oraz praktycznych, które integrują podstawowe rodzaje aktywności dziecka. Stosowanie tych metod pozwala na połączenie aktywności kierowanej, inspirowanej, spontanicznej, z przeżywaniem i działaniem, wtedy wiedza i umiejętności zdobyte tą drogą będą zrozumiałe i trwałe.(2)
M.Studzińska za szczególnie przydatne uważa następujące metody kontaktu dziecka z przyrodą:
"1. Metody kierowania samodzielną pracą dzieci - obserwacja, prace w ogrodzie przedszkolnym i "kąciku przyrody", praca z książką, zajęcia plastyczne.
2. Metody poszukujące - rozmowa, pogadanka heurystyczna
3. Metody podające - opowiadanie, opis i czytanie."(3)
Z uwagi na to, że uczenie się jest procesem aktywnym, dlatego dużą rolę będą odgrywały tutaj metody aktywizujące, gdzie dziecko może stać się aktywnym uczestnikiem, współdecydować o tym, czego i w jaki sposób chce się uczyć. Swoista wrażliwość dziecka, jego zdolność do wnikliwej obserwacji przyrody, a przede wszystkim ciekawość i radość, jaką wykazuje ono w bezpośrednim kontakcie z przyrodą daje nauczycielowi nieograniczone wręcz możliwości różnicowania form edukacji ekologicznej.
Największe walory posiadają formy bezpośredniego poznawania przyrody, do których zaliczamy: zajęcia w ogrodzie, w kąciku przyrody, organizowanie spacerów i wycieczek.
Ogród przedszkolny to najbliższe dzieciom środowisko przyrodnicze. Spełnia on wiele funkcji, w tym głównie: rekreacyjną, estetyczną, poznawczą. Jest to również miejsc pracy dzieci. Piękne otoczenie ogrodu z kwiatami pobudza do różnorodnych zabaw o tematyce przyrodniczej. Dzieci wykorzystują również naturalne tworzywo przyrodnicze, jak suche gałązki, liście, szyszki, patyczki. Budują z tego materiału np. ogródki, domki dla ptaszków, ludziki, podobizny zwierząt. W ogrodzie dzieci również pracują. Praca ich dotyczy głównie hodowli roślin i prac porządkowych. Hodując rośliny dzieci zapoznają się z ich rozwojem, budową, sposobem pielęgnacji. Uczą się również współpracy w grupie i odpowiedzialności.
Prace porządkowe obejmują głównie udział dzieci w utrzymaniu ogrodu, narzędzi i przyborów ogrodniczych w czystości i porządku i zabezpieczaniu roślin przed mrozami.
Ogród przedszkolny zachęca do licznych obserwacji przyrodniczych takich jak np. obserwowanie ptaków w ciągu całego roku.(4)
"Kącik przyrody" to wydzielone miejsce w sali, w którym zgromadzone są obiekty przyrody ożywionej i nieożywionej. Stanowią one tworzywo w kształtowaniu procesów poznawczych dzieci, np. obserwacji, porównywania, umiejętności pielęgnacyjnych, estetycznych, manualnych.
Odgrywają również ważną rolę w nabywaniu przez dzieci wiadomości o życiu roślin i zwierząt.
W "kąciku przyrody" należy prowadzić stałe lub okresowe hodowle roślin i zwierząt. Do stałych hodowli należą niewątpliwie rośliny doniczkowe oraz rośliny i zwierzęta wodne. Okresowe hodowle roślin "w kąciku przyrody" są okazją do poznawania cyklu rozwojowego roślin, sposobów ich rozwoju oraz warunków potrzebnych do życia. "Kącik przyrody" to także miejsce, w którym dzieci mogą eksperymentować i przeprowadzać różne doświadczenia.(5)
Tak więc "kącik przyrody" powinien być "laboratorium" i ciągle zmieniającą się ekspozycją naturalnych okazów gromadzonych przez nauczycielkę, dzieci i rodziców.
Spacery i wycieczki to bardzo pożądana forma pracy z dziećmi. Przed spacerem lub wycieczką zaznajamiamy dzieci z jego celem, ukierunkowujemy na konkretne zadania, które będą miały do wykonania np. obserwacją kwitnących drzew. W czasie każdego spaceru lub wycieczki rozbudzamy w dzieciach emocjonalny stosunek do przyrody przez ukazanie znaczenia poznawanych obiektów oraz negatywnych skutków niewłaściwego obcowania ludzi z przyrodą.(6)
Oprócz form bezpośredniego poznawania przyrody istnieje szereg form pośredniego poznawania przyrody, do których zaliczamy: literaturę dziecięcą, piosenkę, filmy i przeźrocza, twórczość artystyczną oraz zabawy o tematyce przyrodniczej.
Literatura przyrodnicza dla dzieci odgrywa istotną rolę w poznawaniu przyrody. Treści przyrodnicze w wielu książkach dla dzieci zawierają elementy baśniowe, np. ludziki, które przybliżają małym czytelnikom obiekty i zjawiska przyrodnicze, np. w utworach L.Krzemienieckiej, M.Konopnickiej i H.Zdzitowieckiej.
Również w wielu opowiadaniach przyroda ukazana jest w antropomorficznym ujęciu np. zwierzęta i rośliny opowiadają o swoich kłopotach i przygodach. Szczególną wartość poznawczą dla dzieci mają pozycje, w których autorzy przedstawiają zwierzęta w ich naturalnym środowisku. Literatura może być także inicjatorem zajęć, w czasie których dzieci będą rozwiązywać różnorodne zadania, np.:
- dobierać tematycznie książki o życiu ptaków, ssaków, o zwierzętach gospodarskich,
- wyszukiwać w książkach obiekty przyrodnicze,
- opowiadać o życiu zwierząt na podstawie ilustracji, rozpoznawać zwierzę, środowisko życia zwierząt na podstawie fragmentu ilustracji,
- porównywać ilustracje zwierząt i klasyfikować je.(7)
Dzieci pod kierunkiem nauczycielki mogą korzystać również z pozycji popularno-naukowych, do których należą głównie atlasy zwierząt, roślin, encyklopedie przyrodnicze. Ich szczególną wartość stanowi to, iż przedstawione tam zwierzęta, rośliny i fakty są zgodne z przyrodniczą rzeczywistością. Cennym źródłem informacji są także czasopisma zwierzęce np. "Zwierzaki".
Bliskie kontakty z przyrodą mogą być wzmacniane piosenką o tematyce ekologicznej. Stanowi ona ulubioną bodaj formę ekspresji wychowanków, łączoną często z ruchem, gestem, tańcem i powinna zajmować ważne miejsce, gdyż:
- łatwo trafia do każdego dziecka, wywołuje zainteresowanie przyrodą i problemami z nią związanymi,
- uwrażliwia na piękno przyrody, bogactwo życia,
- sprawie, że dzieci odnajdują w sobie pokłady odwagi, kreatywności, postanawiają walczyć o zachowanie przyrody i mają na to wiele pomysłów,
- powodują przemianę duchową wychowanków w kierunku odkrywania wspólnych wartości, ważnych dla człowieka i przyrody,
- sprawia głębsze odczuwanie wspólnoty z całym światem istot żywych,
- utrwala ważne prawdy o przyrodzie,
- uczy szacunku i podziwu dla życia,
- rozwija wyobraźnię, zainteresowania artystyczne i twórcze,
- przyczynia się do tego, że dzieci stają się rzecznikami ekologicznego myślenia i działania.(8)
Filmy i przeźrocza jako kolejna z form pośredniego poznawania przyrody są środkami, które szybko i silnie uaktywniają dzieci. Projekcja może spełniać następujące zadania:
- dostarczać wiadomości o przyrodzie niedostępnej bezpośredniej obserwacji, np. o zwierzętach egzotycznych, o krajobrazie i regionach Polski,
- uzupełniać i utrwalać wiadomości zdobyte w toku obserwacji, np. o zwierzętach domowych, o owadach,
- kształtować procesy poznawcze np. porównywania i klasyfikowania
- wpajać przekonanie o konieczności ochrony przyrody, np. mrowisk, lasów, ptaków.(9)
Dzieci powinny brać czynny udział w takich zajęciach.
Mogą np. porównywać oglądane zwierzęta, wnioskować o ich przystosowaniu do środowiska, naśladować głosy, wymyślać tytuł i zakończenie, porównywać krajobraz egzotyczny z krajobrazem własnego regionu.
W procesie poznawania przyrody przez dzieci w wieku przedszkolnym należy uwzględnić konieczność zastosowania zdobytych wiadomości i umiejętności w nowych sytuacjach, w toku różnorodnych zabaw.
Zabawy manipulacyjne to wykorzystywanie przez dzieci suchych roślin i ich części: owoce, liście, gałązki. Dzieci mogą zaspokajać swoją ciekawość lub badać przydatność obiektów do zabaw konstrukcyjnych. Zabawy konstrukcyjne występują w powiązaniu z zabawami manipulacyjnymi.
Dzieci mogą wykorzystywać w nich materiał przyrodniczy i łączyć go z innymi rodzajami tworzywa do wykonywania np. postaci (jesieni, ptaków), kompozycji płaskich, czy przestrzennych.
Zabawy tematyczne są najczęściej związane z życiem zwierząt. Ważne znaczenie dla dzieci odgrywają w zabawach tematycznych rekwizyty. Dlatego należy dostarczyć im kukiełek, masek postaci, które wiązać się będą z realizowanym tematem. Rekwizyty mogą również wykonywać dzieci przy pomocy nauczycielki.(10)
Zabawy dydaktyczne polegają na wykonywaniu określonego zadania. Do ich realizacji przedszkolaki wykorzystują wiadomości zdobyte w czasie obserwacji obiektów i zjawisk przyrodniczych. Do tych zabaw zalicza się również zagadki, układanki, rebusy, krzyżówki i gry stolikowe.(11)
Również w trakcie prowadzenia ćwiczeń i zabaw ruchowych oraz rytmiczno-ruchowych nauczyciel powinien utrwalać wiadomości przyrodnicze dzieci.
Także twórczość artystyczna wyrażająca się w rysowaniu, wycinaniu, lepieniu jest wyrazem przeżyć i wiedzy, obrazuje stosunek do poznanych obiektów i zjawisk przyrodniczych, a dla nauczyciela jest sprawdzianem, które zabawy i zajęcia o tematyce przyrodniczej wywołały największe zainteresowanie.
Myślę, że stosowanie wyżej wymienionych metod i form poznawania przyrody przyczyni się do rozwijania u dzieci postawy ekologicznej, a rozwija się ona jak wskazuje L.Wollman-Mazurkiwicz poprzez: "przebywanie w przyrodzie i cieszenie się nią, odkrywanie jej różnorodności i wzajemnych związków, wpływanie na nią, a w przyszłości wzięcie za nią odpowiedzialności."(12)
Istotne jednak jest, aby edukację ekologiczną prowadzić z pasją i radością.
Przypisy:
1 - B. Łojewska: W świecie przedszkolaka - pr. wych. Przedszkolnego, Wyd. KOBA, Kraków 2001, s.6
2 - tamże, s.7
3 - M. Studzińska: Dzieci przedszkolne poznają przyrodę ożywioną, WSiP Warszawa 1989, s.25
4 - M. Studzińska: Dzieci przedszkolne... op. cit. s.115
5 - tamże, s.116
6 - tamże, s.118
7 - tamże, s.121
8 - L. Domka: Dialog z przyrodą w edukacji dla ekorozwoju, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa-Poznań 2001, s.110
9 - M. Studzińska: Dzieci przedszkolne poznają, p. cit. s.132
10 - tamże, s.133
11 - tamże,
12 - L. Wollman-Mazurkiewicz: Przyroda i edukacja, w: "Dziecko w świecie przyrody", Impuls, Oficyna Wyd. Kraków 19998, s.193
mgr Danuta Pijanowska
Przedszkole nr 41 w Bielsku-Białej |
