Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Środowiskowe funkcjonowanie dziecka z ADHD

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 8331 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Zachowania mogące wzbudzić niepokój rodziców.

     Rodzice często zadają sobie pytanie, czy ich dziecko jest nadpobudliwe psychoruchowo, ponieważ stale się wierci, kręci, biega, przeszkadza w wykonywaniu zajęć domowych. Nadpobudliwość jest kwestią dość umowną. Zatem w każdym przypadku, gdy podejrzewamy nadpobudliwość, należy stwierdzić, czy mamy do czynienia z nadpobudliwością patologiczną. Różne jest także nasilenie objawów w zależności od sytuacji. Są one silniej wyrażone w czasie podejmowania wysiłku umysłowego lub konieczności zachowania ciągłej uwagi – słuchanie nauczyciela, czytanie szczegółowego materiału, monotonna praca, natomiast mogą być niewielkie lub zupełnie nieobecne, w nowej, interesującej sytuacji, a także w czasie indywidualnego kontaktu z dorosłym.
     Aby można było mówić o zespole nadpobudliwości, dziecko musi mieć objawy stale lub niemal stale ( choć o różnym nasileniu ), a zatem w szkole i w domu, i na podwórku. Zwykle najbardziej nasilone są w szkole, ze względu na konieczność zachowania tam stałej uwagi i pozostawania na jednym miejscu. Ważne jest także stwierdzenie, że objawy te występują od wczesnego dzieciństwa. Nadpobudliwość jest cechą człowieka, która ujawnia się różnie silnie w rozmaitych sytuacjach, więc może się znacznie nasilić pod wpływem stresu, w dużej klasie, po zmianie nauczyciela, ale także przy problemach rodzinnych. Kiedy indziej może być mniej nasilona, jednak zwykle nie można powiedzieć, że objawy kiedyś, poza wczesnym dzieciństwem nie występowały. Jeśli dziecko dość dobrze radziło sobie w domu i w szkole, nie miało zaburzeń uwagi, nie było nadruchliwe, a nagle zaczyna mieć kłopoty, oznacza to zwykle, że albo zachorowało na jakąś chorobę, bądź coś dramatycznego wydarzyło się w jego życiu – w obu przypadkach nie możemy oczywiście mówić o zespole nadpobudliwości psychoruchowej.
     Mogą to być zaburzenia psychiczne, takie jak lęk i depresja – dziecko smutne i wylęknione zwykle słabo koncentruje się na pracy, bywa pobudzone ruchowo. To samo dotyczy dzieci bitych i krzywdzonych. Jednak zwykle wtedy nie obserwujemy objawów impulsywności i rozpraszania uwagi przez czynniki zewnętrzne, dziecko jest zwykle pogrążone we własnych myślach i przeżyciach.
     Choroby somatyczne, mogą wiązać się z objawami zaburzeń uwagi wtórnymi do właściwego schorzenia i zawsze powinien je wykluczyć lekarz pediatra. Przyczyną kłopotów z zachowaniem i nauką dziecka może być także jego niedosłuch i niedowidzenie.
     Również w innych sytuacjach dziecko może zachowywać się podobnie do nadpobudliwego. Tak będzie na przykład w przypadku dziecka upośledzonego, które nie rozumiejąc, co się dzieje w klasie, będzie się nudzić, wiercić i przeszkadzać. Podobnie zresztą może się zachowywać dziecko bardzo inteligentne, szybko "chwytające" przedmiot lekcji i nudzące się w czasie kolejnych powtórzeń.1
     Nadpobudliwość ujawnia się wcześnie, między trzecim a piątym rokiem życia, ale pierwsze objawy zaburzenia mogą dać o sobie znać w różnym wieku : zdarza się że stają się one widoczne dopiero w późnym dzieciństwie lub wręcz w okresie dorastania. Nie wiadomo, dlaczego pojawienie się symptomów jest u tych dzieci ( młodzieży ) opóźnione.
     T. Wolańczyk podaje listę zachowań mogących rzeczywiście wzbudzić niepokój rodziców. Są to :

  • nadmierna ruchliwość ( zarówno w zakresie dużej, jak i małej motoryki – dziecko nie jest w stanie usiedzieć w miejscu, ma często nerwowe ruchy rąk, które są ciągle czymś zajęte, rusza nogami, chrząka, wydaje dziwne dźwięki ),
  • brak samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania,
  • trudności z koncentracją uwagi ( słucha nieuważnie, rozprasza się, nie pamięta co miał zrobić, robi wrażenie mało spostrzegawczego ),
  • impulsywność ( działa szybko, bez zastanowienia, akceptuje łatwo cudze pomysły, domaga się natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb, wyrywa się często z odpowiedzią zanim padnie pytanie, odpowiada bezmyślnie ),
  • zaburzone relacje z rówieśnikami ( stara się przejmować inicjatywę w zabawie, nie umie przegrywać, często w sposób niezamierzony zadaje krzywdę innym dzieciom, jest krzykliwy, napastliwy, nie umie czekać na swoją kolej ),
  • trudności z uwewnętrznianiem swoich zachowań i wypowiedzi ( nazywa głośno to co robi, co dezorganizuje pracę na lekcji ),
  • brak kontroli emocji, motywacji i stanu pobudzenia ( co utrudnia funkcjonowanie w grupie, a czasem wręcz uniemożliwia realizację celów ).2
     Po przeanalizowaniu wyżej wymienionych zachowań, każdy z rodziców musi zadać sobie dodatkowe pytania zanim uzna, że problem nadpobudliwości dotyczy jego dziecka i zgłosi się z nim do lekarza.
     Nadmienić należy ( za autorami zajmującymi się tą problematyką ), że częstość ADHD u dzieci w młodszym wieku szkolnym jest oceniana na 3 – 10 %. Lekarze zajmującym się tym problemem sygnalizują jednak, że częstość występowania zespołu tak naprawdę jest wyższa. Niektóre podręczniki polskie wymieniają wielkość rzędu 10 – 15 %. Wśród dzieci nadpobudliwych notuje się więcej chłopców niż dziewczynek, szczególnie wśród dzieci młodszych ( średnio około 4 do 1 ). Z wiekiem liczba nadpobudliwych chłopców maleje nawet o 20 % rocznie, zaś wśród dziewcząt liczba przypadków utrzymuje się na stałym poziomie.

Rola rodziców w prawidłowym funkcjonowaniu dziecka z ADHD.

     Porusza się wyłącznie biegiem, na niczym nie może się dłużej skupić, nie odkłada zabawek na miejsce, wchodzi w konflikty z innymi dziećmi, jego zachowanie budzi niepokój najbliższych domowników. Pojawia się w tym momencie pytanie : czy trzeba udać się z nim do lekarza, psychologa, znachora, czy lepiej po prostu uzbroić się w cierpliwość? Zadaje je większość rodziców dzieci sprawiających tego typu problemy. Rodzice boją się diagnozy, która brzmi : ADHD. Diagnoza taka rodzi poczucie bezradności i małej sprawczości. My : sąsiedzi, nauczyciele, krewni współczujemy rodzicom takich dzieci, często obarczamy ich winą, staramy się zrzucić odpowiedzialność za losy "żywych" maluchów, szukając winnych zaistniałej sytuacji.
     Rodzice dziecka nadpobudliwego rezygnują z kontaktów towarzyskich, ze spotkań rodzinnych, ponieważ obawiają się zachowania swoich pociech. Często przepraszają otoczenie za "wybryki" dziecka. Ich metodami wychowawczymi są najczęściej kary fizyczne, zakazy, krzyki. Często tracą nadzieję, że mogą cokolwiek zrobić, by poprawić zachowanie dziecka. Nie zdają sobie sprawy, jak wielka jest ich rola w prawidłowym funkcjonowaniu dziecka. Każdy rodzic dziecka z ADHD powinien w takim wypadku skorzystać z pomocy specjalistów ( lekarze, psycholodzy, pedagodzy, terapeuci ).
     Przeglądając literaturę natrafiłam na artykuł E. Baczyńskiej, B. Borowiec- Janczak, A. Kuchciak – terapeutek z PPP w Żyrardowie. Według nich podstawą pracy z dzieckiem jest wiedza na temat nadpobudliwości psychoruchowej oraz cierpliwa, spokojna, pełna zrozumienia i życzliwości postawa rodziców. Rodzice mogą ukierunkować aktywność dziecka oraz stymulować jego rozwój poprzez :
  1. Unikanie sytuacji powodujących dodatkowe napięcie u dziecka, np. konfliktów w domu, nieporozumień między rodzicami. Dziecko nie powinno być świadkiem takich sytuacji. Niewskazane jest, by wątpliwości co do metod wychowawczych współmałżonkowie uzgadniali przy dziecku. Dzieci bardzo przezywają takie sytuacje, gdyż ich poziom odporności na stres jest niższy niż u rówieśników.
  2. Przestrzeganie regularnego trybu życia od najwcześniejszych lat : stałe godziny posiłków, odrabiania lekcji, snu i zabawy. Stały schemat czynności związanych z organizacją życia codziennego przed i po szkole wprowadza ład i porządek, którego dziecko samo wprowadzić w życie ani też przestrzegać nie umie.
  3. Wypracowanie konsekwentnych i jednolitych dla obojga rodziców form postępowania z dzieckiem. Brak stałych reguł co wolno, a co nie, co jest właściwe, a co nieodpowiednie wpływa niekorzystnie na równowagę procesów emocjonalnych ( wskazane jest jasne określenie zakresu wymagań i swobód dziecka ). Brak konsekwencji i zgodności rodziców prowadzi do chaosu.
  4. Niewskazane jest zwracanie uwagi na dziecko jedynie wtedy, gdy zachowuje się ono niepoprawnie, gdyż odnosi to skutek przeciwny do oczekiwanego, powodując wzmocnienie negatywnych zachowań.
  5. Wydawanie poleceń w krótkie formie. Instrukcje powinny być zwięzłe i dokładne. Stąd też :
    1. najpierw trzeba sprawdzić, czy dziecko nas słucha ( zatrzymać w biegu, przytrzymać za rękę, spojrzeć w oczy, najlepiej jeśli powtórzy o co prosimy ),
    2. w danym momencie wyznaczyć najwyżej trzy czynności do wykonania, czyli tyle, ile jest w stanie wykonać dziecko o przeciętnej koncentracji uwagi; dziecko nadpobudliwe może mieć kłopoty z wykonaniem nawet trzech, np. pomyli kolejność wykonywania czynności lub zapomni, jaka była druga czynność do wykonania,
    3. jeśli zależy nam na dokładnym wykonaniu poleceń, należy wydawać je pojedynczo, a po zrealizowaniu każdego z nich pochwalić dziecko.
  6. Organizowanie zabaw i czasu wolnego dziecka według ściśle ustalonych reguł :
    1. umożliwić z jednej strony zaspokojenie potrzeb ruchu, a z drugiej wdrażać do zajęć wymagających spokoju i skupienia ( w ten sposób dziecko ma możliwość rozładowania nadmiaru energii oraz uczy się koncentrować uwagę ),
    2. przeplatać zabawy ruchowe z zabawami cichymi ( lepienie z plasteliny, wydzieranie z papieru, słuchanie opowiadań, rysowanie, malowanie itp. ),
    3. ograniczać zabawy czasem i regułami gry, bawiąc się z dzieckiem i dając wygrać, rodzice pokazują, jak prawidłowo reagować na przegraną. Gry i zabawy powinny być przeplatane : raz dziecko wygrywa, a raz przegrywa,
    4. kontrolować zabawy na podwórku, gdyż dzieci nadpobudliwe ze względu na swoją impulsywność łatwo dają się sprowokować i popadają w konflikty z rówieśnikami; należy skłaniać dziecko do ustępstw i doprowadzać do zgodności interesów obu zwaśnionych stron, np. poprzez zmianę przebiegu zabaw lub jej treści,
    5. dziecko powinno samo ponosić konsekwencje swoich zachowań, czyli przeprosić, jeśli kogoś skrzywdziło, posprzątać pokój, jeśli coś stłukło czy rozsypało,
    6. ograniczać liczbę bodźców ( za wiele bodźców wprowadza chaos i potęguje pobudliwość ) :
      • za dużo zabawek sprawia, że zabaw staje się chaotyczna i rozprasza dziecko oraz nie zostawia swobody tworzenia,
      • dziecko powinno bawić się i pracować w małych grupach rówieśniczych ( 2 – 3 dzieci ), może też bawić się samo, jeśli zbyt długie zabawy z rówieśnikami męczą je i wyczerpują,
      • zbyt częste oglądanie telewizji i długie zabawy przy komputerze powodują nadmierne obciążenie i wyczerpanie układu nerwowego,
      • w porze wieczornej należy proponować dziecku zajęcia relaksacyjne i wyciszające ( ograniczyć wieczorne oglądanie TV do bajek na dobranoc ), plan czynności przed pójściem spać powinien być taki sam każdego dnia,
    7. skłaniać do sprzątania swojego pokoju, kącika zabaw przy pomocy dorosłego, zabawki i pomocy szkolne powinny być segregowane bez niepotrzebnego pośpiechu, instrukcje powinny być dokładne, czyli zamiast ogólnego "posprzątaj", wyjaśnić dziecku, o co nam chodzi, np. "kredki do szuflady, samochody na górną półkę".
  7. Podkreślanie u dziecka jego dobrych stron, próby zmiany zachowań oraz nagradzanie za drobne sukcesy ( np. uśmiechem, pogłaskaniem, przytuleniem, pochwaleniem słownym itp. ). Postępowanie takie nazywa się wzmacnianiem pozytywnym i daje znacznie lepsze efekty niż koncentrowanie się na tym, co dziecko robi źle.3
     Autorki podają również zasady i reguły organizowania pracy i nauki dziecka z ADHD :
  1. zadania dziecka powinny być nastawione na cel, tzn.:
    • niehamowanie nadmiernej aktywności dziecka, lecz stałe, dyskretne ukierunkowywanie jego działań na właściwy cel ( ciągłe hamowanie aktywności dziecka jest mało skuteczne, gdyż wzmaga reakcje niepożądane ),
    • czuwanie nad stawianiem celów na miarę możliwości dziecka ( czyli niezbyt odległych w czasie, na odpowiednim poziomie trudności ), np. dzielenie materiału do nauczenia na części, sprawdzanie czy dziecko zrozumiało instrukcje pracy domowej, kontrolowanie czy dziecko ma przygotowane wszystkie pomoce potrzebne do pracy ( późniejsze szukanie rozprasza dziecko i denerwuje rodziców), koncentrowanie uwagi dziecka na materiale do pracy, chwalenie dziecka po wykonaniu poszczególnych części materiału, a nie po zakończeniu całości,
    • dyskretna pomoc w organizowaniu działania dziecka, tak aby zawsze osiągnęło zamierzony cel, zakończyło czynność, wykonało zadanie, cała praca lub jej część musi być zawsze zakończona ( sprawdzona, pochwalona, wzmocniona przez dorosłego ),
    • odległość celów działania, zakres obowiązków i system kontroli rodziców muszą być dostosowane do wieku dziecka i powinny zmieniać się odpowiednio do poziomu rozwoju oraz zdobytych umiejętności,
  2. każde zadanie, czynność domowa, powinny być dokończone, sprawdzone – uczy to samokontroli i wprowadza niezbędny dla dziecka porządek,
  3. kontrola nad pracą dziecka nie powinna polegać na krytykowaniu, ale na poszukiwaniu innych zajęć, gdy jest ono zniechęcone, pomocy w rozwiązywaniu zadań, podtrzymywaniu słabnących dążeń,
  4. ze względu na problem z koncentracją uwagi dziecko powinno uczyć się w krótkich odcinkach czasu ( 15 – 30 min. ), zaś przerwy należy przeznaczyć na odpoczynek czy relaks,
  5. lekcje dziecko powinno odrabiać, kiedy w domu jest najmniejszy ruch, na stole leży tylko to, co służy do pracy, bez jakichkolwiek dodatkowych przedmiotów, rozpoczynanie odrabiania pracy domowej powinno odbywać się o stałych porach dnia, radio, magnetofon czy telewizor powinny być wyłączone, zaś w celu zmniejszenia liczby rozpraszających bodźców, drzwi od pokoju dziecka należy zamknąć,
  6. sprawdzać pracę domową w obecności dziecka, aby przyzwyczajać je do porządkowania własnej pracy,
  7. czynność, którą dziecko ma wykonać lub informacje, które musi przyswoić należy powtarzać wielokrotnie, inaczej dziecko nadpobudliwe je nie zapamięta, warunkiem uczenia się jest powtarzanie.4
     Natomiast C. Grzywniak podaje rodzicom 16 wskazówek do postępowania w domu. Oto one :
  1. Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo powinno mieć zapewnioną w domu atmosferę akceptacji i spokoju.
  2. Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków i karceniu.
  3. Osoba dorosła powinna kontrolować swoje emocje w kontakcie z dzieckiem nadpobudliwym, nie wolno jej reagować wybuchowo, gwałtownie.
  4. Zawsze należy stwarzać poczucie bezpieczeństwa i dać dziecku do zrozumienia, że się je kocha, ale jest się konsekwentnym i wymagającym.
  5. Wymagania stawia się w sposób jasny i klarowny, aby dziecko znało swoje obowiązki i wiedziało, jak ma się zachować w danej sytuacji.
  6. Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości. Każdy przejaw chaosu eliminuje się, a chwali się za dobre wykonanie zadania oraz docenia się trud włożony w pracę, choćby dziecko wykonało ją mniej dokładnie.
  7. Ważne jest, aby dzienny rozkład zajęć dziecka był uporządkowany, miał jasną strukturę : odpowiednią i tę samą porę wstawania, oglądania telewizji, kolacji i snu.
  8. Należy ograniczyć czas oglądania telewizji, wyeliminować programy o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją.
  9. Gdy dziecko odrabia lekcje, eliminuje się dodatkowe bodźce, które mogą rozpraszać, na przykład wyłącza się radio, chowa zabawki z biurka.
  10. Osoby opiekujące się dzieckiem nadpobudliwym powinny nauczyć się odczytywać jego sygnały ostrzegawcze poprzedzające wybuch. Spokojnie interweniować, aby uniknąć wybuchu, przez odwrócenie uwagi lub spokojnie omówić konflikt.
  11. Liczbę dzieci biorących udział w zabawie należy ograniczyć do jednego lub dwóch ze względu na duże rozproszenie i pobudliwość. Dom jest najlepszym miejscem do zabawy, ponieważ można obserwować dziecko i interweniować w każdej chwili.
  12. Proponowane zabawy w chwilach wolnych to : lepienie, wycinanie, malowanie, układanie klocków.
  13. W sytuacji konfliktowej nie należy zostawiać dziecka zbyt długo w napięciu emocjonalnym, na przykład odsyłać je do własnego pokoju, odraczać karę do przyjścia ojca. Rozwiązanie konfliktu powinno nastąpić zaraz po sytuacji konfliktowej.
  14. Opiekunowie powinni codziennie poświęcać trochę czasu na rozmowę i wspólną zabawę.
  15. Opiekunowie powinni też odnosić się do dziecka z wyrozumiałością i cierpliwością, ponieważ jego zachowanie nie wynika ze złości, ale z nieumiejętności kontrolowania swego zachowania.
  16. Dla dziecka należy wyznaczyć osobny pokój lub część pokoju, jako jego własny teren, oraz miejsce do nauki, przed którym znajduje się czysta ściana, pozbawiona dodatkowych elementów czy dekoracji.5
     "Cierpię na zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi ( ADHD ). Odkryłem to w wieku 31 lat pod koniec specjalizacji z psychiatrii dziecięcej w Massachusetts Mental Health Center w Bostonie. Kiedy pewnego parnego lata moja wykładowczymi neuropsychiatrii zaczęła omawiać na porannych wykładach ADHD, doznałem olśnienia – a więc jest na to nazwa"6
     Tak zaczyna swoją książkę E. M. Hallowell. Opisuje, podając konkretne przykłady funkcjonowanie rodziny borykającej się z problemem ADHD. Przedstawia aż 25 wskazówek, jak poradzić sobie z ADHD w rodzinie. Wszystkie te wskazówki są szczegółowo opisane, dlatego wybrałam 14 moim zdaniem najbardziej przydatnych rodzicom dzieci z ADHD :
  1. Postaraj się o dokładną diagnozę. Od tego należy rozpocząć leczenie ADHD.
  2. Wyedukuj rodzinę. Wszyscy jej członkowie muszą poznać fakty dotyczące ADHD, jest to pierwszy krok w leczeniu. Kiedy już wszyscy zrozumieją, o co chodzi, może się zdarzyć, że wiele problemów rozwiąże się bez niczyjej pomocy. Proces edukowania powinien dotyczyć całej rodziny, o ile to możliwe.
  3. Powiedz sobie jasno, że ADHD nie jest niczyją winą. To nie jest wina mamy albo taty. Nie jest winny twój brat ani siostra. To nie jest wina babci ani osoby, która cierpi na ADHD. Nikt nie jest temu winien. Ogromnie ważne, aby zrozumieli i uwierzyli w to wszyscy członkowie rodziny. Długotrwałe przekonanie, że ADHD to tylko wymówka dla nieodpowiedzialnego zachowania lub że ADHD wynika z lenistwa, niszczy efekty terapii.
  4. Należy sobie również powiedzieć, że ADHD to problem całej rodziny. W przeciwieństwie do niektórych innych chorób, ADHD dotyka codziennie każdego członka. Wpływa na zachowanie rankiem, na zachowanie przy stole, na wakacjach i w czasie odpoczynku. Pozwól, by każdy członek twojej rodziny stanowił część rozwiązania, tak jak każdy stał się częścią problemu.
  5. Uważaj na "równowagę poświęcanej uwagi" w obrębie rodziny. Postaraj się zniwelować wszelkie nierówności. Zdarza się często, że kiedy jedno z dzieci ma ADHD, rodzice poświęcają pozostałym znacznie mniej uwagi. Ten brak równości może wywołać złość wśród rodzeństwa, a także pozbawić dzieci tego, czego potrzebują. Należy pamiętać, że bycie rodzeństwem dziecka z ADHD to dodatkowy ciężar. Należy pozwolić dzieciom się wyzłościć, ale i służyć pomocą. Trzeba uważać, by nie dopuścić do tak nierównego rozdzielania uwagi, że osoba z ADHD zdominuje każdą scenę rodzinną, wpłynie na każde wydarzenie, nada charakter każdej chwili, zadecyduje o tym, co można, a czego nie można zrobić, oraz będzie kontrolować całą sytuację.
  6. Staraj się rozpętywania wielkiej bitwy. To powszechny problem w rodzinach, gdzie ADHD jest obecne, niezdiagnozowane czy też zdiagnozowane, ale źle leczone. W codziennym ścieraniu się woli wielka bitwa "ustawia" dziecko z ADHD przeciw rodzicom. Negatywne nastawienie, które towarzyszy wielkiej bitwie, trawi całą rodzinę.
  7. Kiedy postawi się już diagnozę i kiedy rodzina zrozumie, czym jest ADHD, niech wszyscy usiądą razem i spróbują wynegocjować porozumienie. Stosując wymienione wcześniej zasady, spróbujcie wspólnie wynegocjować taki "plan gry", który mógłby przyjąć każdy członek rodziny. Aby uniknąć impasu z powodu wielkiej bitwy lub nie dopuścić do ciągłej wojny, mądrze jest wpoić sobie nawyk negocjowania. Może to wymagać pracy, ale po jakimś czasie uda się dojść do porozumienia. Warunki każdego zawieranego porozumienia powinny być jasno i wyraźnie sformułowane : najlepiej byłoby je zapisać, żeby w razie potrzeby można było się do nich odwołać. Powinny zawierać postanowienia każdej ze stron, czyli to, co obiecano, wraz z ewentualnymi planami w razie spełnienia lub niespełnienia oczekiwań. Niech wojna zakończy się wynegocjowanym pokojem.
  8. Jeśli rodzinne negocjacje ugrzęzną w martwym punkcie, należy rozważyć spotkanie z terapeutą, doświadczonym ekspertem, który potrafi dopomóc, by członkowie rodziny wysłuchali się nawzajem i osiągnęli zgodę. Warto również zastanowić się nad kupnem książki pomagającej w negocjacjach.
  9. Daj każdemu członkowi rodziny szansę, by wysłuchano jego racji. ADHD wpływa na każdego w rodzinie, na niektórych całkiem niedostrzegalnie. Pozwól, by ci, którzy trwali w milczeniu, mogli się wreszcie wypowiedzieć.
  10. Jako rodzic unikaj szkodliwego wzorca zachowania : jednego dnia kochasz dziecko, a następnego nienawidzisz. Jednego dnia cię drażni, więc je ukarzesz i odrzucisz. Następnego czymś cię zachwyci, więc je nagrodzisz i okażesz mu miłość. To prawda, że wszystkie dzieci, ale szczególnie te z ADHD, jednego dnia mogą być miłymi diabełkami, diabełkami następnego zachowywać się jak czarujące aniołki. Postaraj się zachować spokój w odpowiedzi na takie zmiany zachowania. Jeśli będziesz równie zmienny jak dziecko, cały system rodzinny stanie się nieprzewidywalny i pełen wstrząsów.
  11. Razem z małżonkiem wygospodarujcie czas na wspólne narady. Starajcie się trzymać tę samą stronę. Im mniej można będzie wami manipulować, tym lepiej. Konsekwencja i stałość pomagają w leczeniu ADHD.
  12. Spróbujcie zaakceptować ADHD, tak jak byście postąpili z inną chorobą, i na tyle, na ile to możliwe, przedstawcie ją wszystkim członkom rodziny jako coś normalnego. Przystosujcie się do tego tak, jak byście to zrobili, gdyby ktoś z rodziny miał szczególny talent lub zainteresowania, na przykład zdolności muzyczne czy sportowe, których rozwijanie wpływałoby na codzienne zwyczaje. Kiedy walczysz z kryzysem, może się to wydać niemożliwe, ale warto pamiętać, że nawet najgorszy okres nie trwa wiecznie.
  13. ADHD może wysysać siły z rodziny. Może wywrócić panujący w niej porządek do góry nogami i spowodować, że wszyscy będą na siebie źli. Leczenie, o ile ma być skuteczne, zajmuje sporo czasu. Czasami kluczem do sukcesu jest po prostu wytrwałość i poczucie humoru. Choć trudno nie popaść w zniechęcenie, kiedy wydaje się, że sprawy wyglądają coraz gorzej, warto pamiętać, że terapia ADHD może się przez długi okres wydawać nieskuteczna. Zwróć się po kolejną konsultację, kolejną pomoc, ale się nie poddawaj.
  14. Nie trać nadziei. Nadzieja stanowi kamień węgielny w leczeniu ADHD. Pomyśl, do kogo możesz zadzwonić, kto wysłucha złych wiadomości, ale również będzie w stanie podnieść cię na duchu. Zawsze miej w pamięci pozytywne strony ADHD – energię, kreatywność, intuicję, dobre serce. Nie zapominaj również o tym, że wielu, wielu ludzi z ADHD świetnie radzi sobie w życiu. Kiedy ci się wydaje, że ADHD pogrąża ciebie i twoja rodzinę, pamiętaj, że będzie lepiej.7
      Według T. Wolańczyka dziecko z ADHD wymaga dodatkowej uwagi ze strony dorosłych i naraża swoich bliskich na nieoczekiwane stresy. Życie z dzieckiem nadpobudliwym nazywa "domem na zboczu wulkanu". Rodzice dzieci z ADHD częściej niż inni rodzice doznają wielu negatywnych uczuć : poczucia winy, bezradności, osamotnienia, zmęczenia, smutku, poczucia klęski, złości. Ale nawet w momentach wyczerpania fizycznego i psychicznego muszą pamiętać, że tylko od ich postępowania z dzieckiem zależy sukces terapii. Nawet najlepszy terapeuta nie zastąpi rodziców. Podobnie jak wyżej wymienieni autorzy, podaje "listę przykazań" dla rodziców dziecka z ADHD. Dzieciom z ADHD można pomóc pamiętając o następujących zasadach :
  • dziecku należy organizować środowisko zewnętrzne. Uporządkowane otoczenie to ważny element ewentualnego leczenia farmakologicznego. Takie dziecko żyje w świecie wewnętrznego niepokoju i dlatego świat wokół niego powinien być uporządkowany,
  • dziecko nadpobudliwe potrzebuje więcej zrozumienia, tolerancji i cierpliwości ze strony dorosłych. Warto pamiętać, że jego zachowania, męczące dla otoczenia, jemu samemu sprawiają również poważne problemy, trudniej mu znaleźć przyjaciół, trudno odnieść sukces, trudniej usłyszeć pochwały,
  • wprowadzaj porządek i rutynę. Większość dzieci lubi, kiedy rytm dnia jest stały. Znana pora wstawania, posiłków, obowiązków i kładzenia się spać. Daje im to poczucie bezpieczeństwa i stałości. Poza tym układ nerwowy i cały organizm dziecka ma czas na regenerację,
  • ograniczaj bodźce. Ponieważ dziecko łatwo się rozprasza, należy się starać by w domu był spokój. Należy unikać puszczania głośnej muzyki, zapraszania często i wielu gości naraz, trzeba ograniczyć przesiadywanie przed telewizorem czy komputerem. Trzeba dbać o to, by dziecko mogło się skupić na jednej czynności. Kiedy je, niech nie gra radio; kiedy czyta, niech nie je itp.,
  • mów jasno i wyraźnie. Staraj się, by to, co mówisz, było jak najbardziej konkretne. Zamiast ogólnego : "znów nie posprzątałeś pokoju", powiedz raczej: "pościel łóżko". Nie dawaj dziecku zbyt dużo możliwości wyboru,
  • staraj się planować. Dzieci nadpobudliwe wytrąca z równowagi wszystko, co jest nagłe i niespodziewane,
  • przewiduj za dziecko wydarzenia. Rozkładaj jego przyszłe zadania na prostsze, mniej odległe czynności i natychmiast nagradzaj dziecko. Celem tych zabiegów jest zastąpienie dziecka wewnętrznych, niewłaściwie funkcjonujących systemów informacji, zasad i motywacji,
  • zadbaj o miejsce pracy dziecka. Każde dziecko w wieku szkolnym, a zwłaszcza nadpobudliwe powinno mieć wygodne i ciche miejsce pracy, z małą ilością przedmiotów dookoła. Najlepszy będzie jasny blat, lampa i dwa pojemniki : na kredki i na długopisy. Miejsce do pracy powinno być jasne i nie zagracone,
  • kąpiel dziecka nadpobudliwego traktuj nie tylko jako zabieg higieniczny, ale też jako doskonały moment do relaksu i wyciszenia,
  • staraj się interweniować w sytuacjach konfliktowych, konfliktowych jakie uwikłało się twoje dziecko, reguluj jego zachowania, ucz go innego sposobu okazywania i rozładowywania negatywnych uczuć,
  • zachęcaj dziecko do wykonywania różnego rodzaju prac plastycznych, które pomogą mu uzewnętrznić jego uczucia,
  • staraj się dostosować tempo pracy i zabawy do możliwości psychofizycznych dziecka,
  • zapewnij dziecku specjalistyczną pomoc psychologiczno – pedagogiczną w momencie, gdy dziecko zaczyna mieć problemy w nauce,
  • daj dziecku szansę wypowiadania się, jednocześnie porządkuj jego wypowiedzi, pamiętając o tym, że dziecko ma skłonności do udzielania pochopnych odpowiedzi,
  • staraj się budzić zainteresowania dziecka i angażować go w bardzo konkretnym działaniu,
  • bądź elastycznym rodzicem. Pamiętaj, że twoje wypróbowane metody wychowawcze mogą cię zawieść. Dziecko nadpobudliwe wymaga jasno określonych reguł, ale nadmierny rygoryzm często daje odwrotny skutek do zamierzonego,
  • nie obwiniaj się. Nic dziwnego, że mając w domu tak żywe dziecko, często niesforne i ty – rodzic stajesz się impulsywny i nie postępujesz właściwie. Jeśli zdarzy ci się zareagować agresją, spróbuj sobie wybaczyć. Po prostu przeproś dziecko i działaj dalej. Jeśli napady furii zdarzają się, to zwróć się o pomoc do specjalisty,
  • ucz się skutecznych metod radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Pracuj nad własnymi emocjami, ucz się tzw. komunikacji otwartej. W tym celu, jeżeli jest to tylko możliwe, bierz udział w "Szkole dla rodziców",
  • staraj się konfrontować dziecko z konsekwencjami swoich zachowań. Przypominaj i podpowiadaj mu, jak ma postępować, aby lepiej zorganizować czas i móc korzystać z rozmaitych wskazówek,
  • staraj się współpracować ze szkołą, przedszkolem, do którego uczęszcza twoje dziecko – dbaj o jego pozytywny wizerunek w oczach innych,
  • baw się razem z dzieckiem. Są zabawy, które mogą powoli, ale dość skutecznie pomóc wyciszyć dziecko i poprawić jego funkcjonowanie szkolne i społeczne,
  • przypomnij dziecku o pewnych obowiązkach, umieszczając, np. karteczki z różnymi napisami w widocznych miejscach,
  • podsuwaj dziecku rozwiązania alternatywne. Zamiast mówić, żeby przestało coś robić, staraj się mu podsunąć, co mogłoby zacząć robić.8
      Jak widać wielu autorów podaje rodzicom gotowe "recepty wychowawcze" . Lecz wiadomo, że każdy ma prawo popełniać błędy, a szczególnie rodzice dzieci z ADHD, ponieważ wychowanie jest długim i skomplikowanym procesem, na którego przebieg wpływa wiele czynników wzajemnie warunkujących się, działających w różnorakich powiązaniach i współzależnościach. Nikt kto nie doświadczył trudu wychowania nie będzie twierdził, ze jest to proces łatwy i przebiegający bez wysiłku.
     Według J. Pielkowej "Wychowanie dziecka jest procesem trudnym i bardzo złożonym, wymagającym odpowiedniego przygotowania. Zgodnie ze wskazaniami wybitnego uczonego T. Kotarbińskiego …trzeba ułatwić rodzicom ich dostojny trud, trudny w najgłębszej istocie. Bo wychowanie jest funkcją bardzo trudną, a wychowanie dzieci własnych stwarza komplikacje swoiste".9

Problemy szkolne uczniów z ADHD.

     Codzienne życie z dzieckiem z ADHD stanowi duże wyzwanie nie tylko dla jego rodziców lecz również dla nauczycieli.
     Poważny kryzys może wystąpić w okresie uczęszczania dziecka do przedszkola i szkoły. Pojawiają się problemy z respektowaniem reguł obowiązujących w grupie, z wyrażaniem emocji w sposób społecznie akceptowany, z przyswajaniem wiedzy. Rozwój społeczny dziecka nie postępuje, nie rozwija ono umiejętności społecznych, gdy nie przyswaja i nie przestrzega wymaganych norm zachowania. Źle układają się stosunki z rówieśnikami – dziecko nie potrafi się podporządkować, jest agresywne w stosunku do kolegów, łatwo się złości i daje się sprowokować, niewiele potrzeba, by zaczęły pełnić rolę kozła ofiarnego. Większość tych problemów utrzymuje się po rozpoczęciu edukacji szkolnej, a wręcz ADHD staje się bardziej widoczne, gdyż zaburzenia uwagi dodatkowo wpływają negatywnie na osiągnięcia dydaktyczne dziecka. Częstsze niż przeciętnie występują w opisywanej grupie dzieci trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania poprawnego pod względem ortograficznym. Wiele z tych dzieci mieści się w dolnym obszarze normy intelektualnej.
     W klasie dziecko jest odbierane często jako gorsze, nieposłuszne, niegrzeczne. Wiele z tych dzieci było zagrożonych usunięciem ze szkoły lub musiało zmienić klasę czy szkołę. Dzieci z zespołem hiperkinetycznym częściej też powtarzają klasę. Uzyskiwanie w dłuższym okresie ocen poniżej możliwości skutkuje ponadto uzyskaniem niższego poziomu wykształcenia. Dzieci nadpobudliwe poszukują kontaktów społecznych, ale nie wiedzą , jak je nawiązać i nie posiadają umiejętności w tym kierunku. ADHD blokuje osiągnięcie sukcesu szkolnego, sportowego, towarzyskiego. Poważnym problemem jest brak akceptacji ze strony rówieśników w okresie dojrzewania. Dziecko czuje się odrzucone i wyobcowane. Nawarstwiające się trudności prowadzić mogą do pogłębiania się problemów emocjonalnych, szczególnie w kierunku obniżenia samooceny, podwyższenia poziomu lęku, poczucia braku pewności siebie i spadku motywacji do nauki oraz nawiązywania kontaktów, co przyczynia się do rozwoju depresji, uzależnienia czy wykształcenia się osobowości aspołecznej.
     Według A. Nehring i L. Sawickiej dzieci z ADHD sprawiają wiele kłopotów nauczycielowi w czasie lekcji. Nie słuchają tego co on mówi, ciągle muszą być napominane, każdy uboczny bodziec : upuszczony przez kolegę ołówek, szmer na końcu klasy, głosy za oknem – wywołuje u nich żywą reakcję orientacyjną. Odwracają się w kierunku, z którego pochodzi bodziec, ich mimika i całe zachowanie zdradzają ożywienie, głośno komentują to, co się stało. Po zniknięciu bodźca lub upomnieniu kierują wzrok na nauczyciela, ale najczęściej nie wiedzą już, o co chodzi, nie pamiętają, o czym była mowa poprzednio. Brak wystarczającej koncentracji uwagi sprawia, że w pracach domowych i szkolnych dzieci z objawami nadpobudliwości w sferze poznawczej spotkać można wiele błędów. Zdarzają się w ich zeszytach niedokończone zdania i słowa, litery końcowe są często pomijane. Dzieci o tym typie nadpobudliwości zapytane o coś w szkole, a nawet bez skierowania wprost do nich pytania, reagują natychmiastową odpowiedzią, przy czym odpowiedź ta często bywa zła lub niepełna, gdyż nie została poprzedzona dostateczną analizą myślową. Sprawiają niejednokrotnie wrażenie bezkrytycznych , mało spostrzegawczych i ogólnie mniej inteligentnych, niż jest to w rzeczywistości.
     Nadpobudliwość w sferze emocjonalno – uczuciowej to ogromna wrażliwość połączona z dużą siłą reagowania na bodźce. Dzieci te bardzo szybko i z błahych powodów się złoszczą. Łatwo tez obrażają się , płaczą, są wybuchowe, kłótliwe. Ich reakcje przybierają często formę agresji fizycznej bądź słownej. Angażują się niemal w każdy konflikt na terenie klasy. U innych dzieci nadpobudliwość wyraża się pod postacią wzmożonej lękliwości, czyli tendencji do reagowania lękiem na pojedyncze bodźce, jak i złożone sytuacje. Nadmierny wzrost napięcia emocjonalnego i skierowanie uwagi na bodźce, które to napięcie wywołują sprawia, że zarówno myślenie, jak i procesy pamięciowe, a także formułowanie wypowiedzi przebiegają u tych dzieci w szkole znacznie gorzej niż w domu. Objawy nadpobudliwości emocjonalnej stają się niejednokrotnie źródłem trudności w przystosowaniu się dzieci nadpobudliwych do wymogów społecznego współżycia. Silnie przeżywane emocje sprawiają, że gwałtownymi wybuchami agresji takie dzieci zrażają do siebie kolegów.10
     Te same autorki stwierdzają, że dzieci nadpobudliwe ( a szczególnie te o obniżonej sprawności intelektualnej) są dziećmi trudnymi do współpracy, wymagającymi akceptacji, większego wkładu pracy, większej cierpliwości, bardziej przemyślanego, konsekwentnego działania dla osiągnięcia pozytywnych rezultatów wychowawczych. Będąc uciążliwymi, kłopotliwymi, wprowadzają dorosłych w stan zdenerwowania, czasami nawet wyczerpania. Wtedy zawodzi samokontrola, a zaczyna się samoobrona przed aktywnością dziecka. Nadpobudliwość powoduje różnorakie trudności w podporządkowaniu się regulaminowi szkolnemu i dostosowaniu się do wymagań nauczycieli, co w pierwszej chwili pobytu dziecka może niekorzystnie wpłynąć na stosunki uczeń – nauczyciel. Również stosunki z kolegami są zagrożone na wskutek nadmiernej emocjonalności i aktywności. Jeżeli z nadpobudliwością współwystępuje dysharmonia rozwoju umysłowego, mogą pojawić się trudności w nauce, które komplikują dodatkowo sytuację dziecka nadpobudliwego.
     W początkach nauki nadmierna ruchliwość, trudność w skupieniu uwagi, brak umiejętności podporządkowania się rygorom szkolnym, są słusznie traktowane dość tolerancyjnie, gdyż uważa się, że jest to okres adaptacji dziecka do nowych warunków i nowych wymagań. Jednocześnie w tym właśnie okresie nauczyciel powinien dostrzec uczniów, u których trudności przystosowania są szczególnie nasilone.11
     Natomiast M. Szczęsna w swoim artykule pisze : dzieci nadpobudliwe są dziećmi trudnymi, wymagającymi większego wkładu pracy, większej cierpliwości, bardzo przemyślanego, konsekwentnego działania dla osiągnięcia pozytywnych rezultatów wychowawczych. Dorosłym trudno zrozumieć np., dlaczego jedna prośba czy polecenie nie daje pożądanego rezultatu. Trzeba więc pamiętać, że to polecenie jest jednym z całej masy bodźców docierających do dziecka, wśród których nie umie ono dokonać eliminacji. 12
     T. Wolańczyk stwierdza : "objawy nadpobudliwości ujawniają się zwykle w pierwszych tygodniach nauki, gdy dziecko oswoi się już z nową sytuacją (pamiętajmy, że w nowym, ciekawym otoczeniu dziecko z ADHD będzie – przynajmniej przez jakiś czas – zachowywać się wzorowo ). Nie może usiedzieć w miejscu, wierci się lub chodzi po klasie. Nie kończy nawet najprostszych zadań. Kiedy jest o coś pytane, zgaduje, lub mówi "nie wiem". Zaczepia inne dzieci, przeszkadza im w nauce. Kiedy nauczyciel nie zwraca na nie uwagi, zaczyna błaznować, np. wchodzi pod ławkę i szczeka. Skarcone, wybucha płaczem lub dostaje ataku wściekłości. Po 10 minutach robi dokładnie to samo, za co zostało ukarane. Jeśli zostanie za coś pochwalone, natychmiast robi to samo jeszcze raz i głośno domaga się pochwały, przerywając lekcję. Trzeba mu wszystko powtarzać – nie słucha, tylko patrzy w okno lub dłubie cyrklem w ławce. Nie odrabia zadań domowych, zapomina zeszytów, farb, bloku, stroju na wychowanie fizyczne. Dzieci nie chcą się z nim bawić, bo chce stale być w centrum uwagi, nie potrafi przez chwile poczekać, przerywa zabawy innych. Ponieważ dzieci coraz częściej się z niego śmieją, dziecko nadpobudliwe zostaje klasowym błaznem. Po pewnym czasie zaczyna nienawidzić szkoły. Usiłuje do niej nie chodzić, ucieka na wagary lub płacze każdego ranka przed wyjściem z domu."13

Wspomagająca rola nauczyciela.

     Dzieci nadpobudliwe muszą wiedzieć, że jest ktoś, kto akceptuje je takimi, jakie one są, rozumie ich uczucia, co nie musi oznaczać, że zgadza się na takie, a nie inne zachowanie. Dlatego kolejną osobą ( po rodzicach ) ważną w życiu dziecka i powodującą zadawalające efekty terapii powinien być wyrozumiały, cierpliwy nauczyciel.
      Według M. Szczęsnej nauczyciel od pierwszych dni szkoły powinien przyzwyczajać dziecko do konsekwentnego działania ze swojej strony. Za spełnione wymagania chwalić dziecko. Na jego gniew czy złość nie odpowiadać tym samym. Nauczyciel musi spokojem rozładować napiętą sytuację i nie okazywać dziecku chłodu uczuciowego czy niechęci. Trzeba w nim wzbudzić przekonanie, że nie jest gorsze od innych, że jest dobre. Nie szczędzić mu pochwał, jeśli dobrze postępuje. Służyć mu zawsze pomocą w kierowaniu swym postępowaniem, stopniowo wdrażać do zajęć. Nauczyciel musi zaakceptować, że dziecko nadpobudliwe jest dzieckiem odmiennym i wymaga odmiennego traktowania. W związku z tym musi zadbać o zaspokojenie w odpowiedniej formie potrzeby ruchu, a równocześnie przyzwyczajać do skupienia uwagi na zajęciach wymagających spokoju.
      W swoim artykule podaje wskazówki dla nauczycieli, jak postępować z dziećmi nadpobudliwymi :
  • nie można ograniczać im ruchu, ponieważ może to prowadzić do powstania reakcji nerwicowych. Należy stwarzać warunki umożliwiające wyładowanie napięcia psychoruchowego w czynnościach pożądanych, np. : zetrzyj tablicę, rozdaj bloki, zeszyty itp.
  • dzieci o wzmożonej lękliwości nie należy odpytywać na środku sali, poganiać ani krytykować przed grupą. Na zajęciach należy zwrócić uwagę, aby dzieci te osiągały pozytywne wyniki, a także potrafiły zadanie doprowadzić do końca,
  • zadania dane im do wykonania powinny być na początku łatwe, krótkotrwałe i stopniowo przechodzić do zadań trudniejszych, wymagających dłuższego czasu na ich wykonanie,
  • na zajęciach należy unikać wszelkich form współzawodnictwa i ponaglania,
  • nie wolno karać ich "bezczynnością".14
     Dzieci nadpobudliwe są wrażliwe na stosunek do nich. Nadmierna krytyka , pokpiwanie, żartowanie, często stają się przyczynami zaburzeń równowagi. Praca z nimi nie jest łatwa. Jednak właściwe postępowanie może sprawić, że ich nadmierna aktywność nie tylko nie będzie przeszkodą w zajęciach, lecz również może stanowić pozytywną cechę ich zachowania.
     W. Krawiec i A. Szadkowska pracują z dziećmi nadpobudliwymi o obniżonej sprawności intelektualnej.
     Ich zdaniem podejmując pracę z takim dzieckiem należy określić, jak długo jest w stanie utrzymać koncentrację uwagi, by następnie dostosować zadania do jego możliwości. Czasem wymaga to dzielenia zadania na mniejsze części, z którymi będzie sobie w stanie poradzić. Aby dotrzeć do tych dzieci, konieczne jest :
  • ograniczenie docierających do nich bodźców,
  • zastosowanie metod, które skupią ich uwagę na tym, co w danej chwili jest najważniejsze,
  • dostosowanie tempa pracy do ich możliwości,
  • zachowanie spokoju i rozsądku,
  • zwracanie uwagi na staranne wykonywanie prac oraz ich ukończenie,
  • stopniowe wydłużanie czasu wykonywania zadań i nasilanie stopnia ich trudności,
  • mówienie do dzieci powoli, bez pośpiechu, głosem nieco stłumionym ( nie krzykiem),
  • zachęcanie dzieci do pracy, dostrzeganie ich wysiłku,
  • stosowanie przerw śródlekcyjnych i wymagających dużej aktywności ćwiczeń relaksacyjnych albo ćwiczeń wyciszających. 15
     Dzieci nadpobudliwe nie są złe, nieznośne, lecz maja trudności w kierowaniu swoim postępowaniem. Jeśli są wychowywane przez dom i szkołę w sposób uzgodniony, mogą być dobrymi uczniami.
     Natomiast C. Grzywniak podaje nauczycielom główne zasady postępowania z uczniem nadpobudliwym :
  1. Konsekwencja w postępowaniu, stawianie jasnych granic, co dziecku wolno, a czego nie wolno.
  2. Należy wyznaczać niezbyt odległe cele działania i określić sposób ich realizacji. Chwiejna koncentracja i duże rozproszenie uwagi powoduje kierowanie swoich zainteresowań na coraz to inne bodźce. Stawianie odległych celów powoduje zapominanie, porzucanie rozpoczętego zadania i podejmowanie coraz to nowych zabaw. Dlatego im bliższy jest postawiony cel lub termin, tym większa pewność, że polecenie zostanie wykonane, a praca zakończona.
  3. Systematyczne przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do finalizowania każdego rozpoczętego zadania.
  4. Stała kontrola i przypominanie o obowiązkach oraz pomocy w ich realizacji.16
     Ta sama autorka pisze o szczególnej roli nauczyciela w funkcjonowaniu szkolnym dziecka z ADHD. Wspomagającą rolę nauczyciela przedstawia następująco:
  • w pracy z dzieckiem nadpobudliwym należy zachować spokój i rozsadek. Nie można pozwolić, aby niepokój i nadruchliwość dziecka udzielały się dorosłym. Jest to warunek niezbędny,
  • należy zwracać uwagę na staranne wykonanie prac oraz ich ukończenie, a także utrzymywanie zainteresowania na zadaniu poprzez częste jego zmiany. Zawsze wracamy do pracy rozpoczętej i niedokończonej,
  • stopniowo wydłużać czas trwania zadania i nasilać stopień trudności,
  • nadmierną ruchliwość na lekcjach należy pozytywnie ukierunkować, na przykład poprosić o starcie tablicy, o rozdanie pomocy lub o wykonanie innej pożytecznej czynności, która umożliwia częściowe rozładowanie napięcia,
  • dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela,
  • w zabawach, w których bierze udział, powinny być jasno określone zasady oraz czas ukończenia. Nie można pozwolić na chaotyczny, niekontrolowany i bezładny ruch,
  • oddziaływać na dziecko należy powoli, bez pośpiechu, głosem nieco stłumionym, jakby w zwolnionym tempie, nie krzykiem,
  • po zajęciach wychowania fizycznego czy innych zajęciach ruchowych wymagających dużej aktywności należy zastosować ćwiczenia wyciszające, np. według metody P. Dennisona lub ćwiczenia wymagające spokoju, skupienia, np. wycinanie, lepienie z plasteliny, kolorowanie.17
     Według A. Nehring i L. Sawickej dzieci te sprawdzają się w zadaniach typu : organizowanie wycieczki, wykonywanie gazetki itp. Powinno się im powierzać różne funkcje, nawet kierownicze na terenie klasy. Konieczne jest specyficzne postępowanie wychowawcze, czyli pokierowanie aktywnością dziecka i wykorzystywanie jej dla celów społecznie użytecznych, co w konsekwencji może dać dobre wyniki wychowawcze. Wciągnięcie dzieci do współpracy z nauczycielem, umożliwienie im działania pozwoli zaspokoić ich potrzeby. Nauczyciel, posiadający intuicję i znający zachowania dziecka, tak pokieruje jego pracą na terenie klasy , że może uzyskać bardzo dobre rezultaty, zarówno w pracy indywidualnej, jak i grupowej.18
     B. Patycka w swoim artykule pisze : " W warunkach szarej rzeczywistości, gdy współpraca rodziców dziecka ze szkołą, szczególnie w przypadku rodzin patologicznych, układa się różnie, nauczyciel musi zapanować nad klasą i realizować nauczanie najskuteczniej, jak potrafi".19
     Problem zaczyna się wtedy, gdy w klasie znajduje się uczeń z ADHD. Według Patyckiej nauczyciel wspomagający powinien w takiej sytuacji stworzyć zasady współpracy z uczniem, a mianowicie :
  • jasno sformułowany regulamin ( może być z rysunkami ) powinien wisieć na widocznym miejscu w klasie,
  • stałe, jednoznaczne zasady postępowania i konsekwentna kontrola dyscypliny musi zapewnić natychmiastową reakcję na negatywne zachowania, z krótkim wyjaśnieniem, co złego się stało. Krótkie, rzeczowe uwagi są znacznie skuteczniejsze od długich wywodów, na których uczeń się nie skoncentruje. Zaleca się wywieszanie w klasie rezultatów oceny zachowań całej klasy ( na przykład liczba punktów wynikająca z kontraktu ) po uprzedniej dyskusji. Należy w miarę możliwości wykorzystać wpływ pozytywnej grupy w klasie w radzeniu sobie z negatywnymi przejawami zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych,
  • nadpobudliwych systemie kar nie stosować ograniczeń zabawy i ćwiczeń fizycznych. Zamiast mówić : "jak tego nie zrobisz, to nie będzie zabawy na boisku", trzeba mówić: "jak to zrobisz, to będzie 10 minut dłużej zabawy na boisku",
  • wypowiadać uwagi krytyczne po poważnych przewinieniach, aby nie przytłaczać co chwila kolejną informacją,
  • tak zaplanować zajęcia, aby te wymagające dużej energii przeplatały się z tymi, które wymagały jej mniej. Ćwiczenia śródlekcyjne, lekcje wychowania fizycznego, możliwość kontrolowanych zabaw ruchowych na przerwach, to niezwykle istotne elementy w uzyskaniu kontroli nad dziećmi nadpobudliwymi z osłabioną koncentracją,
  • niezbędne jest konsekwentne wdrażanie nawyków porządku i organizacji pracy oraz pomoc w tym kierunku. Przy wykonywaniu konkretnych zadań można uczniowi napisać listę następujących po sobie czynności i następnie sprawdzić ukończenie każdego etapu. Trzeba bardzo dokładnie zaznaczać pracę domową i do tego celu można założyć specjalny zeszyt. Dobrze jest posadzić dziecko blisko nauczyciela i najlepiej obok ucznia, który jest pozytywny w sensie organizacji pracy i zachowania,
  • używać kart lub pisać na tablicy prostą instrukcję procedury postępowania w klasie, np. jeśli uczeń nie pamięta, jak uczestniczyć w dyskusji i krzyczy, aby zwrócić na siebie uwagę, to powinien otrzymać instrukcję : podnieś rękę, poczekaj, aż zostaniesz wywołany, mów spokojnie, nie krzycz,
  • podzielić zadania na części i wydawać krótkie, łatwe do zrozumienia instrukcje do każdej części w odpowiednim czasie,
  • prezentować materiał w sposób angażujący różne zmysły dziecka, używając doświadczeń, graficznych, audiowizualnych mediów w połączeniu z pisaniem na tablicy,
  • pozwolić uczniowi na alternatywne sposoby prezentacji swojej wiedzy, może to być wypowiedź ustna, udział w pracy grupowej, projekt rysunkowy,
  • wykorzystując metodę pracy grupowej, łączyć dzieci o różnych umiejętnościach i temperamentach. Może to korzystnie wpłynąć na skorygowanie negatywnych zachowań przez rówieśników i stwarza szansę, że dziecku zostanie przydzielone zadanie zgodnie z jego umiejętnościami,
  • pozwolić uczniowi zastosować narzędzia, które rekompensują jego słabe stron (komputer, kalkulator ),
  • poszukać indywidualnych, mocnych stron ucznia i wzmacniać je za pomocą pochwał. Każde małe osiągnięcie nagradzać ciepłym słowem, uśmiechem, naklejką lub punktami w celu uzyskania pozytywnej oceny końcowej,
  • bardzo ważna jest systematyczna kontrola pracy dziecka, w tym wykonania etapów cząstkowych, sprawdzanie zeszytów, zapisów dotyczących prac domowych. Idealna sytuacja, która może pomóc dziecku odnieść sukcesy szkolne, występuje wówczas, gdy rodzice w domu kontrolują zeszyt z uwagami nauczyciela, pomagają dziecku w odrabianiu prac domowych i wzajemnie życzliwie wymieniają informacje ze szkołą, jak pomóc dziecku,
  • przy każdej możliwej okazji prosić, aby dziecko po krótkiej rzeczowej instrukcji powtórzyło własnymi słowami cel zadania, który aktualnie wykonuje,
  • niezależnie od problemów w codziennej pracy w klasie, przede wszystkim trzeba dbać o pełną życzliwość, stabilną atmosferę, akceptującą ucznia w środowisku szkolnym. W ciężkich dla nauczyciela chwilach trzeba pamiętać opinię doktora Tomasza Wolańczyka z Kliniki Psychiatrii Wieku Rozwojowego, że "los włożył tym dzieciom do plecaka stos kamieni" i bez mądrej pomocy dorosłego dziecko może się pod tym ciężarem załamać.20
     Jak już wcześniej pisałam, wspomagający i wspierający nauczyciel to taki, który rozumie nadpobudliwe dziecko, lecz konsekwentnie reaguje na jego niewłaściwe zachowanie.
     T.Wolańczyk twierdzi, że reakcja na niewłaściwe zachowanie dziecka (konsekwencja) powinna być jak działanie Supermana – szybka, skuteczna, sprawiedliwa, słuszna, słowna ( Zasada 5 "S" ) :
  • Szybka – powinna nastąpić natychmiast po "przewinieniu" – wyciąganie konsekwencji za kilka dni lub godzin po zdarzeniu raczej nie ma działania wychowawczego, dziecko odbierze to jako niesprawiedliwą przykrość. Poza tym, tak długie czekanie na nieznaną karę jest dla dziecka psychicznym cierpieniem.
  • Skuteczna – czyli doprowadzona do końca. Doskonała konsekwencja nie odniesie żadnego skutku, jeśli zrezygnuje się z jej przeprowadzenia lub przerwie ją w połowie.
  • Sprawiedliwa – konsekwencja powinna być odpowiednia do przewinienia. Konsekwencje powinny być stałe.
  • Słuszna – konsekwencja powinna być związana z rzeczywistym przewinieniem dziecka. Sugerowanie mu, że jego największym przewinieniem jest to, iż nie udało mu się uciec przed okiem nauczycielki, powoduje, że nasz "bohater" uczy się, że nie ma nic złego w samych wybrykach. Problemem jest to , że można zostać złapanym.
  • Sympatyczna – Superman był zawsze uprzejmy, nawet w stosunku do przestępców. Dziecko nie jest przestępcą, a więc nie jest złe. Po prostu popełniło błąd za który musi ponieść konsekwencje. Nie odbieraj mu swojej miłości.
  • Słowna – rozmowa z dzieckiem, tłumaczenie.21
     Przeglądając literaturę natknęłam się na ciekawy artykuł M. Szmyd – Skórczewskiej dotyczący pracy nauczyciela z uczniem nadpobudliwym psychoruchowo, oparty na doświadczeniach amerykańskich pedagogów. Według autorki bardzo ważna dla efektywnej pracy z dzieckiem nadpobudliwym jest ścisła współpraca rodziców z wychowawcą szkolnym. Dziecko nagradzane jest w domu za postępy w szkole, a nauczyciel na podstawie częstych rozmów i stałego kontaktu z rodzicami orientuje się w domowych zachowaniach dziecka, z którym również rozmawia o różnych sytuacjach rodzinnych. W tym celu rodzic wraz z wychowawcą prowadzą "Kartę zachowań domowo – szkolnych". Nauczyciel prowadzi także "Kartę zachowań społecznych", w skład której wchodzą : słuchanie innych, przestrzeganie zasad, dzielenie się z innymi, współpraca w pracy i zabawie, rozwiązywanie problemów, panowanie nad sobą ( gniewem, złością ). Dziecko od poniedziałku do piątku otrzymuje punkty ( skalę punktów ustala nauczyciel lub czyni to razem z rodzicami, uwzględniając stopień trudności zadania ). Wychowanie zgodnie z w/w kartą opiera się na ścisłym przestrzeganiu systemu nagród ( a także kar, akcent pada jednak na nagrody jako czynnik pozytywnie motywujący ). Nagrody bowiem mobilizują dzieci do pracy i budują poczucie własnej wartości, a także wartości wykonywanych przez nie zadań.
     Po zajęciach piątkowych nauczyciel sumuje otrzymane przez dziecko tygodniowe punkty. Gdy liczba punktów zaczyna wzrastać ( np. w pierwszym tygodniu dziecko otrzymało 20 punktów, a w następnym tygodniu 29 ), należy podnieść poprzeczkę wymagań, stawiając tyle samo punktów za zadanie o większym stopniu trudności. W razie, gdy dziecko będzie protestowało, twierdząc, że wzrosły wymagania, a punktacja nie, należy odpowiadać, że owszem, aby dostać nagrodę trzeba wielu punktów, ale współpraca układa się już tak dobrze, iż uczeń coraz łatwiej te punkty zdobywa. Należy też poinformować dziecko, że jest się dumnym z jego postępów.
      Bardzo ważne jest też systematyczne uzupełnianie przez rodziców i nauczycieli tabeli dotyczącej umiejętności właściwego zachowania się ucznia ( karta zachowań domowo – społecznych ). W jej skład wchodzą takie zachowania dziecka jak : witanie się, żegnanie się, dziękowanie, przedstawianie się, chwalenie kogoś, dziękowanie za pochwały, proponowanie pomocy, szanowanie uczuć innych osób, przepraszanie, czysty, schludny wygląd.
     Autorka podaje również czynniki, które warunkują pozytywne efekty pracy oraz ogólne zasady pracy nauczyciela.
     Czynnikami tymi są :
  1. Cechy nauczyciela - otwartość i elastyczność w dostosowaniu się do problemów, które napotyka oraz wrażliwość na różnice między dziećmi, szczególnie na ich "inność".
  2. Sposób prowadzenia zajęć – unikanie pośpiechu i zachowań, wywołujących zdenerwowanie uczniów, dobra organizacja pracy podczas zajęć, umiejętność planowania, zainteresowanie uczniami cichymi i niewyróżniającymi się, podejście nieautorytarne.
  3. Warunki panujące w klasie, wyposażenie, układ mebli itp.
  4. Podejście skoncentrowane na dziecku, czyli wydawanie jasnych i czytelnych poleceń, niereagowanie emocjonalne, nastawienie na rozwiązywanie problemów i samokontrola nauczyciela. Musi on obserwować dziecko, na podstawie dostrzeżonych reakcji modyfikować swoje wypowiedzi i polecenia w zależności od sytuacji, po to by osiągnąć zamierzony efekt.
     Natomiast ogólne zasady postępowania nauczyciela to :
  1. Pochwała słowna – pozytywne posunięcie wobec dziecka na forum grupy, doskonale wzmacniające jego dobrą samoocenę i eliminujące niskie poczucie własnej wartości.
  2. Premiowanie – system nagród opracowany indywidualnie przez nauczyciel (np. wolny czas przy komputerze).
  3. Kontrola nad uczniem poprzez bliski kontakt fizyczny ( dotknięcie go, pogłaskanie, objęcie ).
  4. Ignorowanie zachowań, które nie są nadmiernie negatywne, by nie skupić uwagi dziecka na rzeczach mniej istotnych w danym momencie i nie obciążać go nadmiernie wymaganiami, którymi nie jest jeszcze w stanie całkowicie sprostać.22
     Realizacja opisanego przeze mnie w skrócie programu wychowawczego dla dzieci nadpobudliwych psychoruchowo nie jest łatwa ani dla rodziców, ani dla nauczycieli, a tym bardziej dla samego dziecka. Jednak ich ciężka wspólna praca będzie owocowała, gdy ze wszystkich sił będą dokładali starań, by osiągnąć zamierzony rezultat.

Zmiany sposobu nauczania.

     Praca nauczyciela z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo w klasie liczącej około 30 uczniów jest bardzo trudna i wyczerpująca psychicznie. Lecz największym problemem dla nauczyciela jest uczeń z nadpobudliwością i obniżoną sprawnością intelektualną ( w opiniach psychologów z Poradni Psychologiczno – Pedagogicznych można przeczytać : "rozwój intelektualny ucznia mieści się pograniczu normy" lub "rozwój intelektualny ucznia mieści się w dolnym obszarze normy").
      W takim przypadku optymalnym miejscem nauczania jest mało liczna, 10 – 15 osobowa klasa o charakterze integracyjnym, najlepiej z dwójką nauczycieli.
      Według T. Wolańczyka dziecku z ADHD, a szczególnie temu, którego iloraz inteligencji mieści się na pograniczu normy należy dostosować program nauczania, opierając się na jego możliwościach i potrzebach. Czasami nawet drobne zmiany mogą wpłynąć korzystnie na funkcjonowanie dziecka w szkole. Na przykład należy zastąpić wypowiedzi pisemne, wypowiedziami ustnymi. Podczas prac pisemnych ważne jest skracanie ich długości, przeznaczanie większej ilości czasu na ich wykonanie, nieustanne przypominanie o sprawdzaniu. Korzystne jest pokazywanie dziecku wszelkich analogii i połączeń pomiędzy różnymi przekazywanymi mu wiadomościami.
     Ważne jest też poprawianie zdolności słuchania dziecka poprzez : wydawanie krótkich instrukcji, złożonych ze zrozumiałych dla dziecka zdań; powtarzanie instrukcji tak często, jak jest to potrzebne; nakłanianie dziecka do powtórzenia instrukcji; informowanie dziecka o tym, że komunikuje się najważniejsze wiadomości poprzez używanie kluczowych zdań typu "to jest ważne musisz mnie wysłuchać". Należy pobudzać uwagę dziecka specjalnymi technikami, które pomogą mu w koncentracji i utrzymaniu uwagi na wykonywanym zadaniu. Uczeń powinien korzystać z materiałów i pomocy, które można dotknąć i którymi można manipulować, ponieważ lepiej przyswaja materiał doświadczalny niż przekazywany przez wykład czy lekturę.
     W miarę możliwości należy włączać rówieśników do pracy z dzieckiem nadpobudliwym, mającym problemy w nauce. Nauczanie przez rówieśników to model nauczania, w którym dzieci pracują w parach; jedno dziecko przybiera rolę nauczyciela i instruuje kolegę. Bardzo korzystne dla dziecka nadpobudliwego jest połączenie w parę z kolegą sumiennym i pilnym.23
     Natomiast W. Dykcik stwierdza, że podstawą efektywnej pracy z dzieckiem z trudnościami lub zaburzeniami rozwojowymi jest poznanie i zaspakajanie jego potrzeb. Nowe paradygmaty edukacyjne preferują wykorzystanie przede wszystkim :
  • metod aktywnego nauczania i uczenia się przez działanie, odkrywanie i przezywanie sytuacji zadaniowych,
  • naturalnego bogactwa treści, wielkości form i metod stymulacji do samodzielnej i twórczej aktywności dziecka,
  • wielofunkcyjnego, wielostronnego i wielozadaniowego kształtowania osobowości ucznia, z wykorzystaniem wszelkich jego zdolności oraz potencjalnych możliwości i zainteresowań,
  • nieautorytarnych, partnerskich oraz wyzwalających motywację metod osiągania sukcesu, z przestrzeganiem zasad akceptacji osiągnięć i życzliwości wobec dziecka,
  • zindywidualizowanego kształcenia i wychowania z wykorzystaniem wszelkich możliwych, niekonwencjonalnych środków i sytuacji. 24
Według N. Nartowskiej dzieciom z zaburzeniami rozwojowymi należy :
  • poświęcać więcej uwagi,
  • stopniować trudności zadań,
  • przeciwdziałać zniechęceniu, napięciom emocjonalnym poprzez dyskretną, a nieraz jawną pomoc,
  • wzmacniać motywację poprzez pochwałę słowną, a czasem nagrodę rzeczową,
  • dbać o prawidłową samoocenę przez rzeczową krytykę pozbawioną elementów emocjonalnych negatywnych, jak : wyśmiewanie, ironia, irytacja, lecz przeciwnie zachęcającą do ponawiania prób,
  • nie podejrzewać o złośliwość, przekorę, "robienie na złość", o negatywizm, lecz przeanalizować przyczyny tak interpretowanych zachowań,
  • wymagać osiągnięć dostosowanych do jego możliwości.25
Opracowała mgr Maryla Sędłak

BIBLIOGRAFIA
  1. T. Wolańczyk, M. Skotnicka, A. Kołakowski, A. Pisula : Zespół nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci. "Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze" 2003, nr 9.
  2. T. Wolańczyk, M. Skotnicka, A. Kołakowski : Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Lublin 1999.
  3. E. Baczyńska, B. Borowiec – Janczak, A. Kuchciak : Praca z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo. "Życie Szkoły" 2002, nr 1, s. 11 – 13.
  4. Tamże, s. 13 – 14.
  5. C. Grzywniak : Nadpobudliwość psychoruchowa a trudności szkolne. "Życie Szkoły" 2000, nr 6, s. 336 – 337.
  6. E. M. Hallowell, J.J. Ratey : W świecie ADHD. Poznań 2004, s. 13.
  7. Tamże, s. 174 – 182.
  8. T. Wolańczyk
  9. J. Pielkowa : Moje dziecko jest niegrzeczne. Warszawa 1988, s. 67 – 68.
  10. A. Nehring, L. Sawicka : Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo w edukacji zintegrowanej. "Wychowawca" 2003, nr 9, s. 9 – 10.
  11. Tamże, s. 10.
  12. M. Szczęsna : Dziecko nadpobudliwe w szkole. "Dyrektor Szkoły" 2003, nr 10, s. 58.
  13. T. Wolańczyk, M. Skotnicka, A. Kołakowski : Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Lublin 1999, s. 92 – 93.
  14. M. Szczęsna : Dziecko nadpobudliwe w szkole. "Dyrektor Szkoły" 2003, nr 10, s. 58.
  15. W. Krawiec, A. Szadkowska : Praca z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo. "Problemy opiekuńczo – wychowawcze" 2003, nr 2, s. 22.
  16. C. Grzywniak :Nadpobudliwość psychoruchowa a trudności szkolne. "Życie Szkoły" 2000, nr 6, s. 335 – 336.
  17. Tamże, s. 336.
  18. A. Nehring, L. Sawicka : Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo w edukacji zintegrowanej. "Wychowawca" 2003, nr 9, s. 10.
  19. B. Patycka : Zespół nadpobudliwości psy

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie