Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
O przymusie i dyscyplinie w klasie szkolnej

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 7153 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

mgr Maria Osińska

     Książka Stefana Mieszalskiego " O przymusie i dyscyplinie w klasie szkolnej" została wydana przez Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne; Warszawa 1997r. Wydanie 1.
     Książka składa się ze wstępu i ośmiu rozdziałów. Zamiast zakończenia autor omawia "Trzy postawy nauczycieli wobec uczniów".
Autor w pracy tej rozważa 3 grupy pytań:
    1. Co decyduje o trwałości szkoły?
    2. Jakie argumenty mają w zanadrzu zwolennicy szkoły wolnej od przymusu?
    3. Co na ten temat mają do powiedzenia ci, dla których przymus jest naturalną okolicznością szkolnej edukacji ?
    1. Dlaczego więc pomimo możliwych do wykorzystania prostszych i naturalnych rozwiązań szkoła dawno już zdecydowała się na rozwiązania sztuczne, a zarazem kłopotliwe ?
    2. Dlaczego uporczywie trwa przy nich, z wysiłkiem borykając się z trudnościami, ponosząc czasami klęski i narażając się na łatwą do powszechnego zaakceptowania krytykę ?
    3. Jakie racje przemawiają za szkołą, której programy w znacznej części są oderwane od wymagań codziennego poza szkolnego życia?
    1. Jak postępować, by zminimalizować niebezpieczeństwo wynikające z przymusu i dyscypliny, jak i zawodności metod pedagogicznych?
    2. Jak zawczasu dostrzec oznaki zbliżania się ich ?
    3. Jak im zapobiegać ?
     Jest to również problem wielu pedagogów, socjologów, psychologów, teoretyków wychowania i nauczycieli.
     W pierwszym rozdziale "O niektórych edukacyjnych uproszczeniach i dylematach" autor sceptycyzmem za Andrzejem Janowskim pisze, że "…piękne, wzniosłe, humanistyczne idee i poglądy bywają najpierw entuzjastycznie przyjmowane, a następnie rozbijają się, rozmywają, zanikają, a czasem przemieniają się w swoje przeciwieństwo w zetknięciu z realiami życia – surową, codzienną rzeczywistością klasy szkolnej".
     Pogląd ten świadczy o najczęściej niedocenianych barierach dzielących wzniosłe niekiedy postulaty pedagogiczne od praktyki. Autor wskazuje tu również na przekorność rzeczywistości, która dość często przemienia te postulaty w ich przeciwieństwo. Zwraca również uwagę na zjawisko określone mianem "ukrytego" programu szkoły i nauczyciela. Najprościej można go zdefiniować jako wszystko to, czego uczy uczęszczanie do szkoły i uczenie się w niej. Zwraca uwagę czytelnika na niebezpieczeństwo potoczności myślenia, jakie obecne jest wśród rodziców, a także pedagogów. Może prowadzić ono do poplątania i utożsamiania powiązanych ze sobą, lecz odmiennych zespołów czynności np. zrozumienia dziecka i usprawiedliwienia jego występku. "Ukryty" program powszechnie zadomowiony w naszym potocznym myśleniu o hasłach pedagogicznych przejawia się uproszczonymi rozumowaniami i takimi wnioskami wyprowadzanymi z tych haseł. Powoduje to niespójność z hasłami oraz z intencjami, a także przeciwdziała kształtowaniu pozytywnych działań wychowawczych.
     Szkoła od dłuższego już czasu próbuje pogodzić dwie tendencje. Jedna z nich jest orientacją na ujęte w programach nauczania osiągnięcia dydaktyczne oraz wychowawcze, druga zaś – różne sposoby motywowania orientacja na indywidualne potrzeby i zainteresowania uczniów.
     Czyż nie jest wszak możliwe osiągnięcie harmonii pomiędzy tym, czego wymaga szkoła, a tym czego potrzebuje i czym autentycznie interesuje się uczeń ? Otóż nie! W naturze programów szkolnych tkwi tendencja do ujednolicania wymagań, co oznacza odwracanie się od potrzeb i zainteresowań jednostki. Pociąga to za sobą ujednolicenie uczniów. W samym procesie kształcenia również nie mogą być w pełni respektowane ich indywidualne potrzeby i zainteresowania.
     System szkolny obejmuje również progi selekcyjne. Konsekwencją tych faktów jest to, że do konstytutywnych cech tradycyjnej szkolnej edukacji należą przymus i dyscyplina. Z przymusem i dyscypliną wiążą się takie rozwiązania, jak system klasowo – lekcyjny, narzucone nauczycielom i uczniom programy nauczania wraz z wymaganymi standardami osiągnięć szkolnych. Stąd próby eliminacji przymusu ze szkoły.
     Wyróżnione wyżej dwa poglądy mają odzwierciedlenie w socjologicznej refleksji o naturze społeczeństwa
  • "…przymus jest pewną cechą relacji międzyludzkich, bez której społeczeństwo nie może istnieć:.
  • Z drugiej strony zakłada się, że życie społeczne opiera się nie tylko na przymusie, ile na współpracy, do której ludzie dążą wskutek, naturalnego popędu społecznego.
     Przymus uważany jest za cechę szkodliwą, blokującą naturalne tendencje do współżycia.
Nasze myślenie o szkolnej edukacji powiela ten dylemat.
  • Jedni uważają, że przymus jest obiektywną koniecznością bez którego szkoła nie może istnieć i spełniać swych funkcji wobec społeczeństwa.
  • Drudzy uważają, iż przymus szkolny jest zbędnym i wręcz szkodliwym elementem szkolnej edukacji.
     Obserwowaliśmy i obserwujemy ciekawe niejednokrotnie, a czasem spektakularne inicjatywy wykorzenienia ze szkoły przymusu. Nigdy jednak nie zaowocowały one masowymi przemianami.
     Przymus i dyscyplina to niedoskonałe, zawodne, kłopotliwe, w jakiejś mierze niebezpieczne narzędzia pracy szkoły i nauczyciela. Z argumentów tych nie wynika jednak bezpośrednio wniosek, że szkolny przymus trzeba zastąpić swobodą.
     W drugim rozdziale "O przymusie w szkole krótko" autor przedstawia krótką charakterystykę przymusu, analizując różne okoliczności przymusu, dokonuje ciekawych rozróżnień w zależności od tego, jakie czynniki go powodują i jak nań reaguje podlegający mu osobnik.
     Według pierwszej klasyfikacji przymus może być zewnętrzny lub wewnętrzny, zależnie od umiejscowienia jego źródła w szeroko pojętym środowisku, albo w samej jednostce. W zależności od reakcji na przymus możemy mówić o przymusie akceptowanym, uznawanym za "naturalnego towarzysza własnych wysiłków i dążeń", albo odrzucanym, uznawanym za "przygniatające duszę brzemię", "niewolę" i wskutek tego prowokującym do buntu.
     Przyjęcie tezy, iż szkoła ma wymuszać i pobudzać rozwój, oznacza, że przymus staje się naturalną okolicznością szkolnej edukacji. "Nieoficjalny" program uważany jest za czynnik ciągłej wielostronnej i uporczywej manipulacji uczniami, pustoszenia ich osobowości, wypaczającej rozwój i pozbawiający ich autonomii. Na program "nieoficjalny" składają się te wszystkie zasady zachowań w szkole, które nie mieszczą się w jej oficjalnym programie i oficjalnych zasadach funkcjonowania szkoły. Elementem tego programu jest niczym nie uzasadniony autokratyczny charakter pozycji nauczyciela. Nauczyciel musi utrzymać dyscyplinę, może posługiwać się karą, naucza, kontroluje, ocenia, będąc często poza kontrolą.
     Tak rozumiany program "nieoficjalny" szkoły stał się przedmiotem ostrych ataków ze strony tych, którzy uważają, że przymus w szkole jest zbyteczny.
     Przyjęcie tezy, iż szkoła ma wyczekiwać na naturalne zmiany rozwojowe, oznacza to, że przymus w szkole staje się zbyteczny. Nie ma wszak potrzeby zmuszać ucznia do czegoś, co i tak pojawi się jako produkt naturalnego dojrzewania.

Rozdział trzeci "Przeciw przymusowi w szkole"
     Od wielu lat szkoła jest krytykowana za to, że tak istotną rolę odgrywa stosowany w niej wobec ucznia przymus. Jedni traktują go jako zło konieczne, inni uporczywie poszukują sposobów wyeliminowania go ze szkoły, z wiarą, że jest to możliwe. Ruchy reformatorskie krytykują tradycyjną szkołę za kształcenie "człowieka teoretycznego".
     Twierdzi się, że nauka w warunkach przymusu nie doprowadza do szeroko rozumianego rozwoju ucznia, nie owocuje wewnętrznymi zmianami rozwojowymi. Tylko bowiem uczenie się oparte na naturalnych motywach wewnętrznych może takie zmiany wywołać.
     W rozdziale czwartym autor podaje argumentacje. "Co uzasadnia przymus w szkole?"
      Wg. S.Hessena: Szkoła- wcale nie wynalazła przymusu. Jest on obecny wszędzie poza nią. Przymus dla Hessena jest "nieuniknionym faktem, nie stworzonym przez ludzi i nie mogącym być przez nich usuniętym". Dlatego źródeł wolności trzeba szukać w człowieku. Trzeba w nim te źródła stworzyć, a w istocie przymusić go do samodzielnego stworzenia ich samemu sobie.
     Następnie autor zapoznaje nas z argumentacją fr. Socjologa E.Durkheima.
     Durkheim twierdzi, że szkoła służy nie jednostce, lecz społeczeństwu i jako jego instrument, czy chce, czy też nie chce musi posługiwać się wobec uczniów przymusem, oni zaś powinni mu ulec.
     Wg. Brunera: rozwój jednostki "zakodowany jest w kulturze". Dla rozwoju człowieka bardzo ważne jest to, że w tak zwanych rozwiniętych społeczeństwach kultura ma daleko szerszy zakres, niż kompetencje każdej jednostki z osobna.
     Historia naszego gatunku tak się potoczyła, że zmuszeni jesteśmy przygotowywać każde wzrastające pokolenie do sprawnego funkcjonowania w rozległej i dynamicznie rozwijającej się kulturze. Wymaga to od nas wyposażenia uczniów w abstrakcyjne, oderwane od konkretnego kontekstu, często zaawansowane teoretycznie, oparte na symbolach wiadomości oraz coraz bardziej uniwersalne umiejętności i dyspozycje intelektualne. I wiadomości, i umiejętności, i dyspozycje muszą być tym samym już w trakcie opanowywania uwolnione od kontekstu konkretnych zastosowań. Dzięki temu uczniowie będą mogli w przyszłości posłużyć się nimi w różnych, często nieprzewidywalnych w momencie uczenia się okolicznościach i dzięki temu sprawnie funkcjonować w warunkach, jakie narzuci im owa przekraczająca ich kompetencje kultura. Dlatego właśnie w takich warunkach instytucja szkoły służy do przekształcania wiedzy i umiejętności w formę bardziej symboliczną, bardziej abstrakcyjną, bardziej werbalną. Dlatego też szkoła musi sięgać do przymusu, posługiwać się pobudkami sztucznymi, jeśli ma osiągnąć swoje cele.
     Rozdział piąty "Pierwszy podstawowy problem: przymus w szkole, a warunki uczenia się" W rozdziale tym Mieszalski podaje: co to jest przymus?
     "Przymus jest naturalną okolicznością szkolnej edukacji w rozwiniętych cywilizacjach, jest on konstytutywną cechą szkoły jako instytucji naturalnie wplecionej w rozwój naszego gatunku". Oznacza to, że z jednej strony przymus okazuje się naturalną okolicznością , z którą powinniśmy się pogodzić, z drugiej zaś tenże sam przymus przeczy wewnętrznej motywacji uczniów do uczenia się.
     Godząc się na konieczny przymus w szkole, godzimy się zarazem na to, że z natury rzeczy kształcenie szkolne musi być w istotnym nieefektywne i nie można oczekiwać od niego, że doprowadzi w uczniu do jakichś korzystnych zmian rozwojowych. Nie możemy sobie pozwolić na kształcenie, o którym z góry wiemy, iż wskutek koniecznego przymusu jest nieefektywne. Taka edukacja traci sens zarówno w odniesieniu do społeczeństwa, jak i do jednostki.
     Przymus a warunki uczenia się czyli o pracy ucznia pesymistycznie.
     W podrozdziale tym autor głównie opiera się na rozważaniach Deweya.
     Wg Deweya, szkolny prymus unicestwiając pozytywne doświadczenie wychowawcze blokuje rozwój ucznia. Dlatego tradycyjna szkola (tradycyja edukacja) ze swej natury nigdy nie może być efektywna. Od nauczyciela i ucznia oczekuje się, by efektownie pracowali w nieefektywnej instytucji.
     Nauczyciel skazany na posługiwanie się przymusem wobec uczniów, którzy muszą ulec, powoduje, że edukacja albo blokuje, albo wypacza ich rozwój. Uczeń zaś odczuwa przymus jako coś nieprzyjemnego, nieprzyjaznego i naturalną nań reakcją jest unikanie go.
     Nauczuczyciel i uczeń są wiec ofiarami przymusu.
2.Przymus a warunki uczenia się, czyli o pracy ucznia optymistycznie!
     W części tej autor szuka rozwiązania dylematu pomiędzy przymusem i władzą nauczyciela, a wewnetrzną motywacją uczniów do uczenia się.
     Kierując się poglądami Brunera, można założyć iż prawie każdy uczeń pomimo przymusu wnosi do szkoły cos bardzo cennego:
  1. wewnętrznie umotywowaną dyspozycję do uczenia się.
  2. wewnętrzny motyw do uczenia się w postaci naturalnego pędu do kompetencji.
  3. satysfakcję z osiąganych sukcesów.
      Aby tych motywów nie zniszczyć w edukacji opartej na przymusie znajdują się elementy stymulujące wewnętrzne dyspozycje do uczenia się.
     Rozdział szósty "Drugi podstawowy problem: przymus w szkole, a warunki pracy nauczyciela".
      Nauczyciel wchodzi do klasy z przygotowaną koncepcją lekcji, którą musi zrealizować. Praktyczna realizacja tej koncepcji wymaga odpowiednichwarunków:
     Np. odpowiedniego sposobu porozumiewania się: uczniów ze sobą, nauczyciela z uczniami, jak i zakrsu swobody zachowań uczniów w w klasie.
     Ważnym warunkiem harmonizującym tę współpracę jest autorytet nauczyciela.
     Autorytet nauczyciela może blokować aktywność uczniów, pozbawiać samodzielności i osłabiać motywację do uczenia się lub też wpływać pozytywnie, wobec czego musi być podporządkowany zadaniom dydaktycznym i wychowawczym. Utrzymywać w klasie szkolnej odpowiednie warunki społeczne.
     Autor rozróżnia dwa rodzaje autorytetu;
  1. autorytet formalny- dany mu przez szkołę
  2. autorytet nieformalny- tzw. autentyczny, wypracowany przez nauczyciela
     Obydwa rodzaje autorytetu są nauczycielowi potrzebne. Ten pierwszy może stanowić punkt wyjścia do stopniowego budowania tego drugiego.
     Jak wcześniej wspomniano klasa szkolna jest swoistą organizacją, w ramach której nauczyciel próbuje realizować swoje plany. Plany te są w różnym stopniu "wrażliwe"na zakłócenia pojawiające się w trakcie ich realizacji. Zakłócenia te zwykle związane są z zastanymi w klasie warunkami (zachowaniami).
     Możemy tu wyróżnić dwie grupy zachowań jednostek:
  1. zachowania oczekiwane
  2. zachowania rzeczywiste
     Od czego więc zależy wrażliwość planu lekcji na zakłócenia. Otóż jest ona tym większa, im bardziej jest ograniczony system zachowań oczekiwanych, akceptowanych przez nauczyciela, odpowiadających planowi. I odwrotnie: plan lekcji tym mniej wrażliwy na zakłócenia, im szerszy jest związany z nim system zachowań oczekiwanych czy akceptowanych.
     Badania nad klasą szkolna i szkołą dostarczają podstaw, by sądzić, że istnieje pewien czynnik, który stabilizuje obszar uczniowskich zachowań rzeczywistych, jest nim ogólny etos szkoły. Słowo "etos" kojarzy się nam z wartościami charakterystycznymi dla jakiejś zbiorowości, respektowanymi i przestrzeganymi przez jej członków. Ważnym warunkiem kształtowania etosu jest internalizacja- uwewnętrznianie składających się nań wartości i norm (np. kult wiedzy).
     Etos szkoły można uznać za warunek kształtowania się wewnątrzszkolnej, a w konsekwencji- wewnątrz klasowej kultury. Ukształtowany etos szkoły umożliwia nauczycielowi stosowanie w klasie bardziej urozmaiconych dydaktyczno- wychowawczych rozwiązań lekcji, w tym rozwiązań rozszerzających obszar uczniowskich zachowań oczekiwanych i akceptowanych

Siódmy rozdział " O dyscyplinie w klasie szkolnej".
     W rozdziale tym autor definiuje dyscyplinę klasową: " Dyscyplina oznacza stopień, w jakim uczniowie zachomują się właściwie, są zaangażowani w wykonywanie zadań i nie powodują zakłóceń w pracy".
     Badania wskazują, że utrzymanie dyscypliny należy do najpoważniejszych problemów z jakimi borykają się w swojej pracy nauczyciele.
     Dyscyplina traktowana jako cel może być wyrazem samowoli nauczyciela i tak właśnie mogą postrzegać ją uczniowie. Dyscyplinę należałoby traktować jako środek wiodący do celu.
     Wg autora utrzymanie dyscypliny polega na obserwowaniu zachowań uczniów, reagowanie i wpływanie na nie tak, by nie zakłócały przebiegu lekcji. Nauczyciel może kierować się zasadą: tyle dyscypliny na lekcji, ile konieczne. Trudność z utrzymaniem na lekcji dyscypliny można minimalizować poprzez ustalenie jasnych i konsekwentnie respektowanych reguł.
     Ósmy rozdział " O kierowniu klasą szkolną".
Kierowanie klasą szkolną spełnia dwie podstawowe funkcje:
  1. czuwanie nad uczeniem się
  2. czuwanie nad uczniowskimi zachowaniami.
Kierowanie klasą oznacza ciągłe analizowanie uczniowskich zachowań i konfrontowanie ich z zaplanowanym tokiem nauczania.
     Relacje pomiędzy składnikami systemu społecznego klasy szkolnej, które sprzyjają ujednoliceniu zachowań uczniów, a tymi składnikami, które potęgują różnice w tych zachowaniach, mogą się zmienić i- co ważniejsze- nauczyciel jest w stanie te procesy w jakimś stopniu kontrolować.
     By rozważyć to zagadnienie autor dalej zajmuje się problematyką stylu nauczania. Autor nie kieruje się klasyczną typologią nauczania (za Flandersem) za podstawową kategorią analizy stylu nauczania przyjął wypowiedzi uczestników lekcji.
     Podzielił je na dwie podstawowe grupy.
     Jedną z nich tworzą wypowiedzi, za którymi kryje się motyw natychmiastowego i bezpośredniego doprowadzenia do pewnych skutków zachowań czy zdarzeń. Wypowiedzi te określane są jako dyrektywne.
     Za wypowiedziami tworzącymi tę grupę wypowiedzi kryją się przeciwstawne motywy, jak gotowość do podporządkowania się, reagowania na bodźce, czy nawet uległość. Określono je mianem wypowiedzi reaktywnych.
Są to dwa wymiary stylu nauczania:
     styl dyrektywny i styl reaktywny, które mogą charakteryzować się silniejszą orientacją na treść lub na społeczno- emocjonalną atmosferę w klasie szkolnej.
      Styl nauczania odgrywa rolę czynnika pośredniczącego pomiędzy nauczycielskimi planami, a społecznymi warunkami panującymi w klasie szkolnej.
      Każdy ze stylów jest dobry o tyle, o ile skutecznie służy harmonizowaniu społecznych warunków uczenia się w klasie i nauczycielskim zamierzeniom. W różnych momentach lekcji, zależnie od potrzeb, nauczyciel może stosować różne style nauczania.

ZAMIAST ZAKOŃCZENIA
O trzech postawach nauczyciela wobec uczniów.

     Sama wiedza zawodowa w jej pewnej wersji (deklaratywnej) może doprowadzić do ukształtowania się trzech różnych postaw nauczycieli.
  1. Postawa fatalistyczna- oznacz przekonanie, że nauczyciel w znikomym jedynie stopniu może kształtować tok wydarzeń w trakcie lekcji. Nie ma co liczyć na wiedzę pedagogiczną, ponieważ w zderzeniu z praktyką jest ona w wysokim stopniu zawodowa.
  2. Postawa: bunt wobec pedagogiki, zdrowy rozsądek i rutyna- oznacza odwrócenie się od wiedzy za- wodowej . Pedagogika w praktyce zawodzi.
  3. Postawa walki- oznacz ciągły, wyniszczający konflikt z uczniami. Nauczyciel przekonany o słuszności swoich- opartych przecież na deklaracjach nauki- planów usilnie dąży do ich pełnego zrealizowania za wszelką cenę.
     Sytuacja nauczyciela i wówczas, gdy planuje lekcję, i gdy ją prowadzi- ma problemowy charakter. Dlatego oprócz wiedzy, na podstawie której planuje lekcje, potrzebna jest mu wiedza o warunkach, w jakich plany te przychodzi mu urzeczywistniać.
     Samo skonstrułowanie planu lekcji zgodnie ze wskazaniami nauki nie jednoznaczne z powodzeniem w jego wykonaniu.
     Doświadczenie dwudziestu lat pracy pedagogicznej nakazuje mi w wielu poglądach zgodzić się z autorem. Obserwacja życia szkolnego pociąga za sobą refleksje pełne obaw. Moje przemyślenia są w znacznej mierze zbieżne z poglądami autora. Nie twierdzę, jak i autor tego nie czyni, że szkoła tradycyjna jest dobra. Jak każdy sztuczny twór ma swoje niedomagania, jednak nie można jej odrzucić.
     Myślę że wybranie ideacyjności, jako głównej zasady kształcenia, pomimo iż realizacja nastręcza masę problemów jest słusznym wyborem. Autor broni środków, jakie stosuje szkoła, jednocześnie wskazując na ich ujemne strony ich zastosowania i wypaczenia, które powodują. Patrząc od strony praktyka trudno się z tymi poglądami nie zgodzić. Trudno się również nie zgodzić z przedstawioną krytyką. Jednak autor, jak i ja nie jest przeciwnikiem innowacji.
Zmiany są konieczne, jednak nie mogą prowadzić do usunięcia fundamentalnych zasad szkoły jako instytucji.
     Nie chciałabym trywializować, ale nieodparcie nasuwa mi się pewna życiowa prawda, z którą nie można się nie zgodzić "zawsze jest coś, za coś"

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie