Właściwie pojęta kontrola procesu treningowego i zachodzących w toku jego przebiegu zmian w stanie organizmu zawodnika, jest niezbędnym ogniwem sterowania treningiem sportowym. Treścią kontroli powinna być ocena stanu organizmu zawodnika, techniki ruchów, obciążeń treningowych oraz wyników sportowych i postawy na zawodach.
Nawet najprostsze, ale systematyczne stosowane metody w tym zakresie, pozwalają na uzyskanie szeregu informacji przydatnych w dalszym procesie treningowym.
Kontrola stanowiąc nieodzowny element wymierzania efektów pracy musi być systematycznie przeprowadzana, aby miała jakikolwiek sens dydaktyczny, gdyż umożliwia racjonalny dobór metod i środków, gwarantując skuteczność perspektywicznego działania. Kontrola powinna mieć charakter kompleksowy, a więc dostarczyć wszystkich elementów decydujących o uzyskaniu najlepszych efektów sportowych. Kontrola nie ogranicza się tylko do interpretacji wyników, ale także do korekty planu i programu szkolenia.
W kontroli procesu treningowego należy kierować się pewnymi podstawowymi zasadami:
- proces kontrolny powinna cechować kompleksowość i systematyczność
- kryteria, parametry i metody kontroli winny być zunifikowane w obrębie dyscyplin sportu i rodzaju kontroli
- wybór kryteriów i metod kontroli powinien odpowiadać założeniom poszczególnych etapów szkolenia
Pierwszy poziom kontroli, to wstępny dobór do grupy treningowej, w czasie którego staramy się wyselekcjonować zawodników, mających szansę osiągnięcia wysokich wyników sportowych. Po selekcji mamy do czynienia z systemem kontroli ściśle powiązanym ze specyfiką danego etapu czy cyklu.
W czasie treningu wszechstronnego i ukierunkowanego, system kontroli jest bardzo szeroki i obejmuje m.in. cechy budowy ciała, wydolność fizyczną, efektywność uczenia się elementów techniki, cechy osobowości, poziom sprawności
Natomiast na etapie treningu specjalistycznego zakres kontroli zawęża się i dotyczy specjalnego przygotowania sprawnościowego, efektywności stosowanych rozwiązań technicznych oraz umiejętności taktycznych.
Kontrola procesu treningowego przebiega dwojako, poprzez kontrolę wykonania- stopnia i sposobu realizacji treningu oraz kontrolę efektów potreningowych. Kontrola wykonania dotyczy obciążenia, czyli liczby jednostek treningowych, częstotliwości treningu, intensywności pracy, środków, metod, form treningowych. Natomiast na kontrolę efektów składa się kontrola stanu organizmu i kontrola osiągnięć, w tym także wyników sportowych. Kontrola treningu daje indywidualne, najbardziej efektywne narzędzia do kierowania rozwojem zawodnika. Ale ocena taka, jest możliwa wówczas, gdy posiadamy sformułowane cele, kiedy realizacja pracy jest udokumentowana i kiedy dokładnie można określić efekty treningowe.
Kontrola obejmuje:
- ustalenie stanu rzeczywistego
- porównanie stanu rzeczywistego ze stanem zamierzonym, dla ujawnienia ewentualnych niezgodności między nimi
- określenie przyczyn stwierdzonych niezgodności oraz warunków sprzyjających działaniom bardziej skutecznym
- wprowadzenie korekt do programu, bądź celu procesu treningowego.
Rodzaje kontroli:
Najważniejszym elementem procesu kontroli jest ocena stanu, w jakim znajduje się organizm zawodnika. Trzeba wziąć pod uwagę czas konieczny na wypracowanie różnorakich efektów adaptacyjnych – czas nieodzowny dla przejścia z jednego stanu funkcjonalnego do innego.
Wyróżniamy:
- stany trwałe, utrzymujące się przez długi okres czasu, charakteryzują się tzw. adaptacją długotrwałą,
- stany bieżące, zmieniające się pod wpływem jednego lub kilku treningów
- stany operacyjne, mające charakter przejściowy, zmieniające się pod wpływem jednego ćwiczenia lub serii ćwiczeń
Wyznaczenie tych trzech stanów organizmu zawodnika wynika z odmienności stosowanych środków kontroli. Wyróżnione tu stany potreningowe są wynikiem stosowania określonych środków i metod treningowych. Dlatego też nazywane są efektami obciążeń treningowych.
Rozróżniamy:
- bezpośredni efekt treningowy, obejmujący zmiany zachodzące w czasie wysiłku i w początkowym okresie wypoczynku
- przedłużony efekt treningowy obserwowany w dalszych fazach odnowy, obejmujący procesy wzmożonej aktywności hormonalnej
- kumulatywny efekt treningowy jest rezultatem bezpośrednich i przedłużonych efektów dużej liczby pojedynczych zajęć treningowych
Podporządkowuje się temu odpowiednie rodzaje kontroli, które bezpośrednio kierują treningiem. Wyróżnia się następujące rodzaje kontroli:
- kontrola bieżąca, oceniająca bezpośrednie efekty treningowe
- kontrola operacyjna, oceniająca przedłużone efekty treningowe
- kontrola okresowa, oceniająca sumaryczne efekty treningowe
ocena sumaryczna efektu treningowego, łączy się z ustaleniem wpływów treningowych w mezocyklach, okresach czy makrocyklach i ujawnia globalny skutek zastosowanych w tym czasie obciążeń. W kontroli przedłużonego efektu treningowego, najistotniejsze są obserwacje wskaźników biochemicznych, a także wskaźników sprawnościowych, informujących globalnie o narastaniu lub regresji, adaptacji do obciążeń stosowanych w danej jednostce treningowej lub w mikrocyklach. Ocena bezpośredniego efektu treningowego dotyczy zmian zachodzących w czasie wysiłku i w początkowym okresie odpoczynku. Odgrywa więc istotną rolę przy doborze odpowiedniej intensywności obciążeń, czasu i charakteru między nimi, a także przy racjonalizacji struktury określonych zajęć treningowych. Uzyskane informacje umożliwiają natychmiastową regulację obciążeń i mogą zapobiec pojawieniu się zmęczenia czy przetrenowania .
Każdy z tych stanów potreningowych winien być precyzyjnie kontrolowany przez odpowiednie zestawy testów, tworząc pełny system kontroli treningu, dostarczając informacji stanowiących punkt wyjścia do korekt i modyfikacji planu szkolenia .
Wyróżnia się następujące rodzaje korekt:
- na poziomie środka treningowego, wynikające z oceny efektów bezpośrednich
- na poziomie jednostki treningowej, będącej rezultatem efektów przedłużonych
- na poziomie mikro -, mezo - ,lub makro – cykli, stanowiące konsekwencję oceny efektów operacyjnych i sumarycznych
Efekty i korekty na poziomie środka jednostki treningowej i mikro – cykli, określa się mianem bieżących i operacyjnych, na poziomie mezo -,i makro – cykli, efektów i korekt okresowych.
Dobry trener kierujący drużyną w zespołowych grach sportowych musi potrafić zaplanować proces treningowy, motywować zawodników do pracy, kierować drużyną czyli przewodzić, oraz kontrolować przebieg treningu i jego efekty. Nie jest łatwo być prawdziwym trenerem, nauczycielem. Trzeba bowiem umieć być odpowiedzialnym za siebie i innych, kompetentnym, komunikatywnym i operatywnym.
OPRACOWAŁ: Jabłoński Dariusz
|
