Jak radzić sobie z agresją u dzieci - rady dla nauczycieli i rodziców.
Według "Słownika języka polskiego" agresja to zachowanie zmierzające do wyładowania niezadowolenia, gniewu na osobie lub rzeczach; może być fizyczna lub słowna. Do czynników wywołujących agresję należą: złość, bezsilność, zdenerwowanie, strach, lęk. Pobudzony człowiek szuka ujścia dla swych negatywnych uczuć. Nierzadko agresja rodzi agresję np. szef krzyczy na ojca w pracy, zdenerwowany ojciec bije dziecko, dziecko bije młodszego kolegę, kolega kopie psa. W tym wypadku ujściem dla własnej agresji jest "kozioł ofiarny".
Istnieje wiele podziałów agresji. Według Z. Skarnego zachowania agresywne dzielimy na:
- wywołane zachowaniem się innych osób,
- wywołane wypowiedziami innych osób,
- wywołane przeszkodami we własnym działaniu.
Pierwsza grupę warunków stanowią określone zachowania innych osób, zarówno dorosłych, jak i rówieśników. Wśród nich wymienia się zachowania: skierowane przeciw danej osobie, innym osobom lub istotom żywym, a także przeciw rzeczom martwym; obraźliwe; niesprawiedliwe; przeszkadzające; powodujące niepowodzenie w działaniu; związane z użytkowaniem przedmiotów. Wypowiedzi innych osób wywołujące agresywne zachowania obejmują: wyśmiewanie, oszczerstwa, negatywną ocenę, odmowę spełnienia żądania, przykre doświadczenia. Trzecią grupę stanowią zachowania agresywne wywołane trudnościami i niepowodzeniem we własnym działaniu. Są to zazwyczaj skierowane na przedmioty i zjawiska będące powodem trudności i niepowodzeń doznawanych w trakcie wykonywania określonych czynności. Wyróżnia się tutaj: trudności napotkane przy wykonywaniu pracy; niepowodzenia doznawane w pracy, niepowodzenie jako następstwo nieumiejętności lub małej sprawności fizycznej w grach i zabawach.
Zachowania agresywne dzieci i młodzieży różnicowane są przez bardzo wiele czynników, takich jak płeć, wiek, doświadczenie, typ szkoły itp. Istotne znaczenie odgrywa tu wiek oraz pozycja osoby będącej przedmiotem agresji. Zupełnie inaczej młodzież reaguje na irytujące ją wypowiedzi czy zachowania osób dorosłych, zwłaszcza znaczących, jak rodzice czy nauczyciele, inne zachowania przyjmuje wobec rodzeństwa czy rówieśników. Wobec osób znaczących młodzi najczęściej stosują formy agresji pośredniej np. ignorowanie poleceń i zakazów, wydawanie nieprzychylnej opinii oraz formy agresji przemieszczanej trzaskanie drzwiami, rzucanie przedmiotami, niszczenie wytworów własnej pracy, pisanie po ławkach, ataki na rówieśników czy rodzeństwo; nieco rzadziej stosują agresję werbalną (pyskowanie). Wobec dorosłych obcych np. sąsiadów podejmują głównie formy bezpośredniej agresji słownej, manifestującej się w wyśmiewaniu, przedrzeźnianiu, przezywaniu. W stosunku do rodzeństwa, rówieśników i innych uczniów przejawiają głównie bezpośrednią agresję słowną i fizyczną, która uwidacznia się w wyzywaniu, wyśmiewaniu, przedrzeźnianiu, biciu, szarpaniu, kopaniu. Równie często młodzież stosuje wobec rówieśników agresję pośrednią, najczęściej obgadywanie i kryty kowanie. Charakterystyczną cechą zachowań w relacjach z rówieśnikami czy innymi kolegami jest odwracanie uwagi od własnych zachowań przez krytykowanie, obgadywanie czy podpuszczanie innych osób do zachowań agresywnych.
Ważnym źródłem zachowań agresywnych młodzieży są niepowodzenia we własnym działaniu. Stanowią one istotny czynnik deprymujący; prowadzą do zniechęcenia, obniżają poczucie własnej wartości. Nie mobilizują do wysiłku; wręcz przeciwnie - powodują, że młodzi porzucają podjęte zadania uważając, że nie są nic warci i niczego nie potrafią. Niepowodzenia prowadzą do samoagresji emocjonalnej, czasami również fizycznej (samookaleczenie), a także do przejawów agresji przemieszczonej.
Młodzież jest agresywna zarówno wobec osób dorosłych, jak i rodzeństwa czy rówieśników. Głównym źródłem jej zachowań agresywnych są wszelkie sytuacje konfliktowe, wszelkie próby wywierania na nich nacisku. Szczególnie często popada w konflikt z osobami dorosłymi. Agresję wywołują te zachowania i wypowiedzi dorosłych rodziców, nauczycieli, innych osób, które stanowią formę kontroli nad dzieckiem w domu, w szkole, w środowisku rówieśników oraz te, które w jakikolwiek sposób ingerują w prywatność młodego człowieka. Częstym źródłem agresji jest nauczyciel który swoimi działaniami prowadzi uczniów do bezsilności, rezygnacji lub też do mniej czy bardziej manifestowanej agresji.
Niepokoje towarzyszące młodemu człowiekowi w jego wchodzeniu w dorosłość, brak umiejętności radzenia sobie z samym sobą, przy jednoczesnym odrzuceniu wszelkich ograniczeń i nakazów prowadzą do wiciu konfliktów z otoczeniem ludzi dorosłych. Z zaprezentowanych wypowiedzi młodzieży wyraźnie wynika, że przyczyny jej agresywności w relacjach z dorosłymi tkwią w braku dialogu, nieumiejętności porozumienia się, zrozumienia racji, jakimi kierują się dorastający.
Dorośli — zarówno rodzice jak i nauczyciele — oczekują że młodzież będzie korzystała z ich wskazówek, porad, podporządkuje się ograniczeniom i nakazom podejmowanym przecież dla dobra dziecka. W oddziaływaniu na młodego człowieka uciekają się do metod karania, w tym głównie nakazów, zakazów, różnego rodzaju ograniczeń. Nieumiejętność dorosłych w zakresie rozwiązywania konfliktów w formie dialogu, przy równoczesnym braku poszanowania odmienności zachowań i poglądów dziecka, akceptacji jego inności, odbieranie mu prawa do wyrażania własnych poglądów i przekonań prowadzi do zachowań agresywnych, hamuje możliwość porozumienia i poszukiwania kompromisu. Krzyk, podniesiony głos, protest przeciw blokowaniu możliwości zaprezentowania własnych racji stanowią wzór zachowań agresywnych, które dorastający podejmuje wobec dorosłych, a także przenosi je na rodzeństwo, rówieśników, inne osoby. Agresywne zachowania dorosłych często naśladują dzieci i młodzież. Istnieje wiele dowodów na to, że dzieci wychowywane w środowisku miłości, akceptacji, zrozumienia i poszanowania odmienności, wobec których stosowano metody oparte na dialogu, są znacznie mniej agresywne i bardziej przyjaźnie nastawione wobec dorosłych niż dzieci ze środowisk w których dominuje wrogość podsycana przez takie metody oddziaływań wychowawczych, jak: polecenia, zakazy i rozkazy, moralizowanie, krytykowanie, wymuszanie bezwzględnego posłuszeństwa.
Przykładowy konspekt na lekcję wychowawczą.
Temat: Sposoby radzenia sobie z agresją.
Cele:
- Uczeń dostrzega społeczny aspekt problemu agresji,
- Radzi sobie z agresją
- Umie wyciągać wnioski.
- Potrafi współpracować w grupie.
- Potrafi formułować wypowiedzi na temat swoich przeżyć i odczuć.
- Potrafi gromadzić argumenty.
- Zabiera głos w dyskusji.
Tok lekcji:
- Powitanie uczniów.
- Nauczyciel zapala świeczkę. Uczniowie ubrani na czarno siadają w kręgu. Przypominają sobie najprzyjemniejsze przeżycia z dzieciństwa. Chętni uczniowie opowiadając nich. Kiedy świeczka zapali się większym płomieniem opowiadając przykrych wspomnieniach.
- Nauczyciel zadaje pytanie Jak czułeś się w tej sytuacji? Uczniowie próbują nazywać swoje uczucia ( złość, gniew). Następnie uczniowie odpowiadają na kolejne pytanie : Jakie sytuacje najczęściej wywołują u ciebie agresję? Jak sobie z nią radzisz? ( na tym etapie lekcji nauczyciel zdmuchuje świeczkę mówiąc o tym, że życie ludzkie jest bardzo kruche i łatwo je zdmuchnąć. Uświadamia uczniom, że w życiu każdego człowieka zdarzają się sytuacje, które wywołują złość.
- Praca w parach lub większych grupach.
- Kiedy ostatnio zachowałeś się agresywnie i dlaczego?
- Jak można było uniknąć agresji?
- Kiedy udało ci się opanować agresję jak się wtedy czułeś?
Gdy wystarczy czasu uczniowie przygotowują scenkę przedstawiającą sytuację mogącą wywołać agresję i sposób rozwiązania konfliktu. Rady dla rodziców:
- Jeśli jesteś rodzicem agresywnego dziecka zacznij od przyjrzenia się sobie jak zwracasz się do dziecka, jak do innych członków rodziny?
- W jaki sposób egzekwujesz swoje wymagania?
- Co sam myślisz o agresji i agresywnych zachowaniach?
- Czego Twoje dziecko może się dowiedzieć na ten temat przysłuchując się twoim rozmowom czy na przykład komentarzom do oglądanych programów TV?
- Rodzice są pierwszymi i najważniejszymi osobami modelującymi postawy i zachowania dzieci. Czy potrafisz rozmawiać z dzieckiem o agresji? Jeśli dzieci zrozumieją powody dla których przeżywają złość, a także rodzice pomogą im wyrażać ją w akceptowany społecznie sposób, będą rzadziej skłonne do bezrozumnych, agresywnych wyładowań.
- Żeby wychowywać młodzież, przede wszystkim trzeba z nią rozmawiać. To niesłychanie ważna rzecz. Nic nie kosztuje trzeba, trzeba tylko mieć temat. A tematem może być nawet program w telewizji.
- Nie wymagaj od dziecka rzeczy niemożliwych i nie stawiaj przed nim zadań z góry skazanych na niepowodzenie.
- Układ w rodzinie powinien być jasny, role wyznaczone. W relacjach rodzice-dzieci nie powinno być partnerstwa, ale to nie znaczy, że dorośli wchodzą na piedestał i nie opuszczają go pod żadnym pozorem. Rodzice powinni śmiać się razem ze swoimi dziećmi i płakać jeśli są ku temu powody. Nie ukrywać emocji. Niczego nie wolno udawać. Nigdy nie jest tak w życiu, że wszystko nam się udaje. Często mamy do własnych dzieci pretensje, że się potykają, robią głupstwa. Wszyscy je robią. Każdy ma prawo do słabości. W ocenie krótkodystansowej może się wydawać, że różne rzeczy się nie udały. Jeśli nawet tak jest, to co z tego? Nie wolno tracić wiary w dziecko. Najważniejsze jest to, żeby wychować dzieci na porządnych i uczciwych ludzi.
- Patrz na własne dziecko z pokorą wobec jego ambicji i planów, ze zrozumieniem, że jego możliwości są różne, a cele życiowe nie muszą się pokrywać z naszymi wyobrażeniami na ten temat i pragnieniami.
Opracowała: Monika Wróbel
Agnieszka Mendrygał
|
