Baśń jest jednym z podstawowych gatunków epickich ludowej literatury; utwór o niewielkich rozmiarów o treści fantastycznej, nasyconej cudownością związaną z wierzeniami magicznymi, ukazujący dzieje ludzkich bohaterów swobodnie przekraczających granice między światem poddanym motywacjom realistycznych a sferą działania sił nadprzyrodzonych.
Referat przygotowany przez mgr Jolantę Babiak
Temat: Rola baśni w kształtowaniu odporności dziecka na stres
Baśń jest jednym z podstawowych gatunków epickich ludowej literatury; utwór o niewielkich rozmiarów o treści fantastycznej, nasyconej cudownością związaną z wierzeniami magicznymi, ukazujący dzieje ludzkich bohaterów swobodnie przekraczających granice między światem poddanym motywacjom realistycznych a sferą działania sił nadprzyrodzonych. Prawdziwym celem powstania baśni było objaśnienie świata i życia gdyż, jak pisze Bettelheim: "Baśń odsłania wielkie prawdy o człowieku i ludzkości, konfrontując dziecko w uczciwy sposób z podstawowymi kłopotami egzystencjalnymi człowieka. To czarodziejskie zwierciadło ukazujące różne przejawy naszego świata wewnętrznego oraz fazy rozwojowe, jakie musimy przejść, aby osiągnąć dojrzałość".
Nie każda baśń jest objaśnieniem świata. Funkcję tą pełni na pewno baśń ludowa, która powstawała przez pokolenia, w przekazie "z ust do ust", niosąc sprawdzone przez wieki, elementarne prawdy o życiu, tj. o bezustannej walce Dobra ze Złem, problemach i trudach, które Zło wciąż stawia przed każdym z nas, a także o sposobach radzenia sobie z nim. Baśń była więc zawsze encyklopedią mądrości, pierwszym podręcznikiem psychologii praktycznej i przewodnikiem po życiu.
Baśnie literackie, szczególnie współczesne, często zupełnie pomijają przyrodę- rozgrywają się naraz w wielkim mieście, w mieszkaniach, jedynie wśród sprzętów domowych. W baśniach ludowych uczuciowe pierwiastki wysunięte są na plan pierwszy, baśń literacka bierze pod uwagę wszystkie cechy ludzkie uważane za pozytywne. Baśń ludowa upraszcza psychologię i charaktery, ale rozbudowuje akcję rozgrywającą się niejednokrotnie w egzotycznych okolicach. Natomiast baśń literacka często opisuje codzienne życie, otoczenie dziecka, zmieniając je jednak w sposób fantastyczny.
Baśń ludowa ukazuje zazwyczaj biedę, krzywdę, nieszczęście, ludzi prostych i w fantastyce szuka zadośćuczynienia. Problemy społeczne rzadziej spotyka się w baśniach literackich. Baśnie literackie pisane specjalnie dla małych odbiorców wykazują więcej troski w wprowadzenie akcję pozytywnych treści wychowawczych.
W naszym kręgu kulturowym wciąż popularne, choć kontrowersyjne przez swoją brutalność, są niemieckie baśnie ludowe zebrane przez braci Grimm (Jaś i Małgosia, O wilku i siedmiu koźlątkach, Królewna Śnieżka), a także mniej stresujące zbiory Charlesa Perraulta (Kopciuszek), Aleksego Tołstoja (O koguciku Złotym Grzebyku), Józefa Kraszewskiego (Kwiat paproci, Z chłopa król), Marii Niklewiczowej (Bajarka opowiada) i wiele innych.
Znane i bardzo lubiane baśnie Jana Christiana Andersena, Marii Konopnickiej, czy Janiny Porazińskiej nie należą do kanonu mądrości ludowych, gdyż są indywidualnym wytworem pisarskim o przekazują doświadczenia, wyobrażenia i poglądy samego pisarza. Niektóre z nich są jednak oparte na klasycznym schemacie i może dlatego są tak popularne. Któż nie zna Calineczki, Brzydkiego Kaczątka, pani Zimy, sierotki Marysi, krasnala Hałabały, Plastusia, czy bajki Na jagody. Obecnie jedną z najpopularniejszych baśni są przygody Harrego Pottera.
Baśń formuje system wartości, ukazując istnienie w życiu zawsze Dobra i Zła. Obie te siły różnorodne uosabia i symbolizuje, aby były bardziej zrozumiałe i czytelne dla odbiorcy. Przedstawia Zło raz jako okrutnego wilka, to znów diabła, czarownika, chciwego króla lub przemądrzałego starszego brata. Dobro natomiast- jako odważnego myśliwego, troskliwą babunię, prostą i pracowitą dziewczynkę, lub niezbyt mądrego ale uczciwego brata. Różnicuje też zachowania bohaterów, ukazując, które czyny bywają nagrodzane, a które karane. Dzięki szczęśliwemu zakończeniu baśnie uczą optymizmu i wiary, że Dobro zwycięża Zło.
Ponadto baśń rozbudza postawę prospołeczną, powodując ciekawość i szacunek dla ludzi. Ukazuje korzyści płynące z współpracy z innymi oraz wychodzenia im z pomocą.
Rozwija ona wiedzę o ludziach, pokazując mnogość typów ludzkich, postaw, celów i potrzeb- np. poprawy bytu, miłości, uznania, przyjaźni, zabawy, poznawania, wolności, posiadania, seksualności, ryzyka itd. Widzimy, że czasem są one nawet sprzeczne, jak u Czerwonego Kapturka, który chciał być posłuszny zarówno mamie, ale też własnym chęciom, co jak wiadomo skończyło się sporymi kłopotami.
Baśń poszerza wiedzę o zjawiskach świata, tj. problemach, trudnościach, niebezpieczeństwach, tajemnicach, zależnościach, konsekwencjach, zasadach, zwyczajach itd., które absolutnie każdy (biedny, bogaty, mądry i głupi) może spotkać na swojej drodze życia. Tym samym oswaja z nimi i zmniejsza lęk gdy realnie wystąpią.
Ponadto baśń uczy jak skutecznie i mądrze pokonywać trudności, przedstawiając najrozmaitsze sposoby radzenia sobie z przeciwnościami, m.in. poprzez stosowanie umiejętności, odwagę i wiarę w zwycięstwo.
Kształtuje optymistyczną postawę życiową, ukazując pozytywne rozwiązanie większości trudnych spraw.
Współczesne dziecko ma mniejszą okazję uczenia się odporności przez naśladownictwo dorosłego, niż jego pradziad. Rodziny bywają teraz nieliczne (najczęściej trzyosobowe), dorośli spędzają z dzieckiem mało czasu, przez co dziecko nie ma możliwości obserwacji zachowań dorosłych.
Obecnie wciąż stajemy wobec różnych problemów, odporność jest bardzo ważną cechą psychiczną dziecka. Odporność należy rozwijać u dzieci w różnorodny sposób, jednym z tych sposobów może być wykorzystanie baśni. Baśnie, składające się z najrozmaitszych wzorów zachowań w sytuacjach trudnych, są skarbnicą, z której dzieci mogą czerpać pomysły przydatne na teraz i później dla własnej zaradności życiowej i poczucia niezależności.
Literatura:
- B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne- o znaczeniach baśni t. I i II, PIW, Warszawa 1985
- W. Propp, Nie tylko bajka, PWN Warszawa 2000
- D. Brutt, Opowiadania dla twojego Dzierkacz. I i II, Gdańskie wyd. Psychologiczne, Gdańsk 1998
- E. Grotberg, Zwiększenie odporności psychicznej- wzmacnianie sił duchowych, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2000
- Baśnie i Lendy z różnych stron świata- opowiedziała B. Hades, Wyd. Muza, Warszawa 1994
|
