Niewątpliwie szansę wspomagania rozwoju osobowości człowieka stwarza edukacja humanistyczna, eksponująca te metody myślenia, które odsłaniają wiedzę osobistą, przeżycia, a także wyzwalają osobistą ekspresję jako podmiotu wnoszącego do edukacji ważną wiedzę własną oraz rozumienie.
Formułowane w ostatnich latach cele wychowania coraz częściej eksponują człowieka twórczego, otwartego na doświadczenia, pełnego odwagi i wiary, o pozytywnym emocjonalnym stosunku do otaczającego świata. Stąd pilna wydaje się potrzeba poszukiwania takich metod w edukacji, które rozwijałyby u uczniów postawy twórcze, poczucie odpowiedzialności czy samodzielności.
Termin drama wywodzi się z języka greckiego i oznacza działanie, akcję, a także improwizację. Drama polega na wczuwaniu się w rolę. Nie jest to inscenizowanie, ale tworzenie nowych ról. W dramie nie ma podziału na widza i aktora. Dzieci koncentrują się na wczuwaniu się w sytuację, nie zwracając uwagi na słowa, dykcję.
Drama może być wykorzystywana w procesie edukacji
w dwojaki sposób:
a. jako metoda samodzielna, ogólnorozwojowa – drama właściwa (w krajach zachodnich często stanowi samodzielny przedmiot artystyczno – wychowawczy na równi z plastyką czy muzyką do wyboru);
b. jako metoda uzupełniająca, dydaktyczna – mogą to być różnego rodzaju wprawki dramatyczne, ćwiczenia i gry dramowe wykorzystywane na różnych lekcjach, ale stanowiące tylko fragment zajęć.
Wprowadzeniem do dramy są różnorodne, nieskomplikowane
doświadczenia rozwijające zmysły, wyobraźnię, fantazję, refleks, gry koncentrujące się na rozwijaniu sprawności fizycznej i intelektualnej umiejętności koncentracji, refleksu i aktywności; inne formy artystyczne, np.: taniec, ruch twórczy, śpiew, pisanie tekstów, tworzenie opowiadań twórczych... – stymulujące rozwój ekspresji twórczej. Wymienione przykłady ćwiczeń mogą być wykorzystywane w różnych sytuacjach edukacyjnych. Mają one ogromne znaczenie dla harmonijnego rozwoju dziecka, a także wprowadzają je w bardziej rozwinięte „gry dramowe” i „dramę właściwą”.
Drama oparta jest na naturalnej skłonności człowieka do naśladownictwa, które początkowo ogranicza się do najprostszych czynności i zachowań. Rozwijają się w miarę zdobywania przez dziecko nowych wiadomości o otaczającym je świecie.
„Grą dramatyczną” może być zarówno proste ćwiczenie ruchowe jak i całe przedstawienie, w którym znajdzie się ruch, i słowo, i muzyka, a nawet realizacja jakiegoś gotowego tekstu literackiego, byleby dokonana środkami właściwymi dla dzieci, samodzielnie wypracowanymi. Uczestnik zajęć powinien być jednocześnie autorem tekstu, reżyserem, aktorem grającym, a także widzem i słuchaczem.
Podsumowując, pod określeniem drama kryją się techniki teatralne wykorzystywane do celów edukacyjnych. Dzięki stosowaniu improwizacji, która jest podstawową strategią, nauczyciel i uczniowie „w rolach” tworzą wymyślone „sytuacje wyjściowe”, zawierające problem, konflikt, i krok po kroku zbliżają się do rozwiązania owego konfliktu – dylematu”. Podstawą działalności w dramie jest używanie fikcji jako rzeczywistości. Postawiony w dramie problem można przeanalizować z różnych stron, co pozwala dostrzec dobre i złe strony improwizowanej sytuacji. Może to okazać się bardzo przydatne w przyszłości, kiedy uczeń będzie podejmował rzeczywiste działania. Drama to taki rodzaj zajęć, w których uczniowie rozwiązują postawiony przez prowadzącego problem poprzez uczestniczenie w fikcji dramatycznej, najczęściej improwizowanej. Podstawowym sposobem pracy w dramie jest „bycie w roli” przy wykorzystaniu różnych form – technik dramowych, np:
- rozmowa – prowadzona na określony temat w zespołach dwuosobowych lub większych. Jest to najczęściej spór, wymiana argumentów uczestników będących w rolach. Jest wyraźnie określony czas pracy, po upływie którego prowadzący prosi o relację na forum całej klasy. Technika rozmowy w roli jest wartościowym ćwiczeniem pogłębiającym zrozumienie przeżyć i zachowań postaci, jakie właśnie mają być analizowane:
- wywiad – można prowadzić będąc w określonej roli (np. lekarza lub postaci historycznej) i poza rolami, pozostając sobą. Wszystkie wymienione konwencje (rola, rozmowa, wywiad) angażują emocjonalnie, rozwijają myślenie i wyobraźnię, są atrakcyjnymi ćwiczeniami w mówieniu;
- etiuda pantomimiczna – ćwiczenie ruchowe, wykorzystujące mimikę, gest, ruch. Rozwija plastykę ciała, uczy komunikatywności bez użycia słów, pomaga w koncentracji, ułatwia wchodzenie w role;
- improwizacja – sytuacja, w której jedna lub więcej osób otrzymuje role, zadanie problem. Tekst tworzy się na żywo w trakcie rozwiązywania konfliktu;
- scenka improwizowana – odtwórcze sceny improwizowane na podstawie różnych zdarzeń i sytuacji konfliktowych, np. z tekstów literackich lub wydarzeń z życia codziennego;
- „rzeźba” – ćwiczenie polegające na tym, że uczestnik przyjmując rolę zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając uczucia, postawę czy sytuację.
Propozycja zajęć z wykorzystaniem dramy
„Poznajmy się”
Dzieci siadają w kręgu. Prowadzący rozpoczyna, a więc przedstawia się. Jestem Beata, lubię grać w piłkę. Następnie wszystkie dzieci idą za przykładem nauczyciela.
„Powitanie”
Cele: wywołanie zaciekawienia, przełamanie onieśmielenia.
Dzieci siedzą. Prowadzący podaje kolejne hasła, a uczniowie, których dotyczy wymienione kryterium wstają (mogą przy tym wykonać zabawne ukłony czy gesty pozdrowienia wobec grupy), na przykład: Witam wszystkich którzy;
- noszą okulary,
- jedli jajka na śniadanie,
- mają na sobie coś niebieskiego,
- lubią chodzić do szkoły.
Po kilku poleceniach inne osoby mogą przejmować rolę prowadzącego.
„Chodzenie”
Cele: ćwiczenie rozluźniające. Może być traktowane jako przygotowanie do odgrywania scenek.
Uczestnicy chodzą spokojnie po sali. Prowadzący zmienia co jakiś czas polecenia np.:
- chodzimy jak ludzie bardzo zmęczeni, smutni, zamyśleni, radośni,
- chodzimy z otwartym parasolem pod wiatr, w śnieżnych zaspach, po gorącym piasku, skacząc po kamieniach przez górski strumyk,
- chodząc dotknijcie prawą ręką wszystkich ścian, ustawcie się rzędami według kolorów włosów, ustawcie się według wzrostu,
- tworzymy „Ministerstwo głupich kroków”,
- każdy wymyśla smieszny sposób chodzenia.
„Uściśnij dłoń”
Cele: ćwiczenia rozluźniające przełamujące onieśmielenie.
Uczestnicy chodzą swobodnie po sali, a prowadzący podaje im kolejne instrukcje:
- uściśnij jak najwięcej dłoni,
- stańcie w kręgu, weźcie się za ręce i zróbcie falę,
- stojąc w ciasnym kręgu, zróbcie jednocześnie przysiad.
„Pasażerowie statku”
Cele: zabawa rozluźniająca, rozwija uwagę i refleks.
Prowadzący prosi dzieci , aby wyobrazili sobie, że są pasażerami statku.
Wyjaśnia znaczenie poszczególnych komend:
- na prawą burtę – wszyscy biegną na prawą stronę,
- na lewą burtę – wszyscy biegną na lewą stronę,
- cała naprzód – do przodu,
- na rufę – do tyłu,
- sztorm – łapią się za ręce,
- kapitańskie tango – tańczą w parach.
Nauczyciel podaje kolejne hasła. Zabawa trwa dopóki budzi zainteresowanie.
„Tratwa ratunkowa”
Cele: ćwiczenie przełamuje bariery dystansu fizycznego, rozluźnia, zmniejsza onieśmielenie.
Materiały: arkusze papieru wielkości około 40cm x 60cm.
Dzieci dzielą się na 4 –5 osobowe zespoły. Każdy zespół otrzymuje arkusz papieru wyobrażający tratwę ratunkową. Wszyscy uczestnicy mają się zmieścić na nim i wytrzymać przez około 30 sekund.
„Zabawa w operę”
Dzieci stoją w kręgu. Nauczyciel wyjaśnia pojęcie opera i sposób, w jaki aktorzy przedstawiają swoje role. Następnie intonując melodię pyta wybrane dziecko: „Jak masz na imię?” – dziecko śpiewnie odpowiada „Mam na imię Ania” i śpiewając pyta o imię sąsiada itd.
„Zagadka”
Jak ma na imię nauczyciel, który chce być uczestnikiem zabawy? Zgadnijcie jak ma na imię z pierwszych liter następujących imion.
Basia
Ola
Żaneta
Ela
Natalia
Ania
Pierwsze litery imion dadzą wam odpowiedź.
Zabawy integrujące
„Mało nas, mało nas”
Tradycyjna zabawa ruchowo – taneczna, w której kolejno wywołujemy do środka koła imieniem poszczególne dzieci.
„Zgadnij – czyje słyszysz imię”
Jedno dziecko opuszcza krąg z poleceniem, aby po powrocie odgadło, jakie imię słyszy. Pod jego nieobecność wybieramy imię dziecka z sali np. Bartek. Dzielimy je na sylaby BAR – TEK. Na dany znak , dzieci w dwóch grupach skandują jednocześnie sylaby wybranego imienia. Jeżeli zgadujący trzykrotnie poniesie porażkę w odgadywaniu daje fant.
„Zabawa z kręglem”
Dzieci zapraszamy do zabawy „Wywołaj moje imię”. Dzieci siadają w kręgu. Nauczycielka wprawia w ruch wirowy kręgiel lub pokrywę garnka. W czasie ruchu rekwizytu wywołuje imię dziecka, które musi złapać kręgiel zanim się zatrzyma, w ten sam sposób wywoła imię innego kolegi. Kto nie zdąży złapać ruchomego kręgla daje fant.
„Łańcuch imion”
Zabawa polega na kolejnym zapamiętaniu imion w grupie – łańcuchowo. Do imienia pierwszego dziecka dołączamy drugie – swoje, do pierwszego, drugiego, trzeciego – swoje, itd.
„Wywoływanka z piłką”
Wywołujemy imiona dzieci jednocześnie rzucając do nich piłkę, którą starają się złapać.
„Przedstawiamy się”
Forma pantomimowej odpowiedzi na pytanie: „Co lubisz robić”.
„Powitanie dzieci piosenką”
Powitanie dzieci piosenką śpiewaną na melodię „Panie Janie”.
Witaj Aniu,
Witaj Aniu,
Pośród nas, pośród nas.
Wszyscy Cię kochamy,
Wszyscy Cię kochamy,
Bądź z nami wraz!
„Ludzie do ludzi”
Dzieci dobierają się w pary. Jedna osoba jest bez pary, prowadzi zabawę. Podaje komendy, np.
- ręka do ręki (dzieci w parach dotykają się rękoma),
- kolano do kolana,
- brzuszek do brzuszka,
- czoło do czoła.
Na hasło „Ludzie do ludzi” każdy uczestnik szuka nowej pary: ten komu nie udało się, dalej prowadzi zabawę, podając własne komendy.
„Zaproszenie”
Dzieci siedzą na krzesłach ustawionych w kole. Jedno krzesło pozostaje wolne. Osoba, która po prawej stronie ma wolne krzesło, zaprasza dowolną osobę mówiąc: „Po mojej prawej stronie jest krzesło wolne, zapraszam (np.) Anię”.
Powyżej przedstawiłam kilka pomysłów, które mogą ułatwić pracę z grupą, zwłaszcza z dziećmi, które się nie znają. Są to niekonwencjonalne sposoby pracy z dziećmi dalekie od stereotypowych rozwiązań. Włączono do wychowania metody aktywizujące, wyzwalające emocję, wyobraźnię, integrujące grupę przez wspólne działanie, ożywiające pracę wychowawczą.
Wykorzystałam doświadczenia zdobyte na kursie:
„Edukacyjna i wychowawcza rola biblioteki szkolnej” oraz propozycje zawarte w książkach: R. Repińskiej, „Rodzina, tradycja, obrzędowość w zajęciach świetlicowych” oraz J. Dorman, „Zabawa dzieci w teatr”.
Opracowała: Danuta Błaszkowska
