Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 26898 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym staja się coraz powszechniejszym zjawiskiem. Wzrasta liczba dzieci niepokojących nas różnymi nieprawidłowymi formami zachowań, u których podłoża leżą zakłócenia rozwoju emocjonalnego. Dzieci te sprawiają trudności wychowawcze zarówno rodzicom jak i nauczycielom. Często towarzyszy temu nasze poczucie bezradności, niepewności w roli opiekuna, a czasem nasze małe poczucie wartości jako osoby odpowiedzialnej za losy dziecka.

Ewa Hewińska
Przedszkole Nr 6
w Sieradzu

Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym


Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym staja się coraz powszechniejszym zjawiskiem. Wzrasta liczba dzieci niepokojących nas różnymi nieprawidłowymi formami zachowań, u których podłoża leżą zakłócenia rozwoju emocjonalnego. Dzieci te sprawiają trudności wychowawcze zarówno rodzicom jak i nauczycielom. Często towarzyszy temu nasze poczucie bezradności, niepewności w roli opiekuna, a czasem nasze małe poczucie wartości jako osoby odpowiedzialnej za losy dziecka.
Emocje odgrywają ogromną rolę w życiu każdego człowieka niezależnie od jego wieku- od najwcześniejszego dzieciństwa do późnej starości. Określamy je jako stosunek podmiotu do ludzi, zjawisk, rzeczy i samego siebie. To wszystko, co dzieje się dookoła nas, a także nasze własne postępowanie jest zabarwione określoną emocją. To samo zjawisko może u jednych wywoływać uczucie przykrości, a u innych przyjemne. Emocje różnią się nie tylko swym zakresem-pozytywne lub negatywne, ale także intensywnością.
Te, które charakteryzują się silnym natężeniem określamy jako „afekty”. Pojawiają się one szybko i nagle, cechują się dużym natężeniem, przybierając postać gwałtownego wybuchu, gniewu czy agresji. Afekty pojawiają się pod wpływem silnych i nagłych traumatyzujących przeżyć. Nagły wybuch rozpaczy może wystąpić, gdy matka odchodzi zostawiając dziecko w obcym otoczeniu. Wówczas protest dziecka może przyjąć postać bardzo gwałtowną: rzucanie się na podłogę, bicie pięściami, kopanie.
Natomiast słabe natężenie uczuć cechujące się dłuższym okresem trwania określamy jako „nastrój’. Może się on utrzymywać przez wiele godzin czy dni. Wahania nastroju zależą od wpływu czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Przewaga bodźców mających znaczenie pozytywne sprzyja powstawaniu i utrzymywaniu się nastroju pogodnego. Powstawanie nastroju smutku jest wynikiem niemiłych zdarzeń w otoczeniu. Oprócz zakresu i intensywności, emocje różnią się także pod wzglę-dem treści. Wówczas wyróżniamy emocje gniewu, strachu, lęku, złości, zadowolenia, radości itp.
Rozwój emocjonalny dziecka w w.p. w stosunku do wcześniejszych faz rozwojowych: niemowlęcej i po niemowlęcej cechuje się wzbogaceniami i zróżnicowaniem życia uczuciowego. Związane jest to zarówno z dojrzewaniem układu nerwowego jak i z wpływem oddziaływań środowiskowych. I choć już w okresach wcześniejszych można zaobserwować wyodrębnianie się pierwszych uczuć dziecka to jednak ich prawdziwy rozkwit przypada na wiek przedszkolny. Wtedy dziecko przeżywa takie uczucia jak: zazdrość, gniew, strach, przyjemność, sympatie, zmartwienie czy ciekawość. Zaczynają także kształtować się uczucia społeczne, moralne, estetyczne i intelektualne. Uczucia dziecka kształtują się zarówno pod wpływem doświadczeń dziecka z otoczeniem jak i związane są z cechami układu nerwowego, a nawet stanem zdrowia dziecka. Dzieci chorowite, słabe, szybciej męczą się i wtedy łatwiej o wybuchy złości i agresji. Częściej niż u dzieci zdrowych stwierdza się u nich brak równowagi emocjonalnej, okresowe napady złego humoru czy smutku. Również zaburzenia fizycznego stanu zdrowia wpływają na przebieg procesów emocjonalnych, co może spowodować zaburzenia somatyczne. U dzieci, u których występują stany napięcia emocjonalnego można zaobserwować utratę apetytu, bóle brzucha, wymioty, nadmierne pocenie się, wzmożone napięcie mięśniowe itp.
Jednak nie każde stany emocjonalne są objawem zaburzeń emocjonalnych. Przy ich określaniu powinniśmy zwracać uwagę na:
1. trwałość występujących objawów(tylko te symptomy, które utrzymują się przez dłuższy czas),
2. intensywność objawów (duża liczba oraz siła natężenia),
3. częstość symptomów.
Objawy zaburzeń sfery emocjonalnej ujawniają się w większości zaburzeń dziecięcych. Niekiedy
są one podstawowym czynnikiem decydującym o rozpoznawaniu określonego zaburzenia, czasem stanowią tylko jeden z licznych przejawów nieprawidłowości funkcjonowania dziecka. Zab. emocj. występują w nerwicach u dzieci nieprzystosowanych społecznie z różnych przyczyn, upośledzonych w rozwoju umysłowym, u dzieci nadpobudliwych i zahamowanych, agresywnych lub wycofujących się, u dzieci z chorobą sierocą i u dzieci wychowujących się w domu rodzinnym. Z tego względu klasyfikacja zaburzeń nasuwa wiele trudności. W podejmowanych próbach uwzględnia się przyczyny i (lub) skutki zaburzeń, ich objawy albo przyjmuje się oba kryteria łącznie. Według H. Spionek zaburzenia rozwoju sfery emocjonalno-uczuciowej mogą wyrażać się w:
· zbyt słabym opanowaniu i regulowaniu przez dziecko zewnętrznych przejawów reakcji
emocjonalnych i braku podporządkowania ich wymaganiom otoczenia,
· w nieadekwatności reakcji emocjonalno- uczuciowych w stosunku do społecznych sytuacji, które je wywołały,
· we wzroście liczby i siły negatywnych reakcji emocjonalno-uczuciowych i dominacji ich nad
reakcjami pozytywnymi,
· w zbyt małej liczbie i zbyt słabej sile reakcji pozytywnych, co w rezultacie może doprowadzić do obojętności uczuciowej,
· w zbyt słabym rozwoju uczuć społecznych i braku ich dominacji nad prostymi reakcjami
emocjonalnymi.
Natomiast A.H. Chapman w proponowanym podziale uwzględnia nie objawy, ale syndromy zaburzeń emocjonalnych, wśród których wymienia:
· reakcje nerwicowe cechujące się dużą różnorodnością zmieniających się objawów,
· zaburzenia w kształtowaniu się struktury osobowości wyrażające się zachowaniem agresywnym bądź zachowaniem biernym, wycofującym się
· zaburzenia zachowania będące wyrazem agresji i mające charakter aspołeczny,
· zaburzenia psychopatyczne.
Uwzględniając przejawy, które szczególnie często występują w okresie przedszkolnym, stanowią przyczynę poważnych niepokojów rodziców i wychowawców oraz są powodem cierpienia samego dziecka należy wymienić 1. dz. o zaburzeniach nerwicowych, 2. dz. zahamowane i nadpobudliwe, 3. dz. o zachowaniach agresywnych, 4. dz. zobojętniałe uczuciowo na przykładzie choroby sierocej.
I Dzieci nerwicowe
Schorzenia nerwicowe polegają na chorobliwie lękowej reakcji na stres. Stały niepokój i lęk uniemożliwiają dziecku prawidłowe przystosowanie się do warunków i wymagań otoczenia i są przyczyną zaburzeń zachowania. Określenie nerwicy jako czynnościowego zaburzenia przetrwało do dziś wraz z towarzyszącym przekonaniem, że główną przyczyną powstawania nerwicy są urazy psychiczne. Do czynników psychicznych mogących spowodować zaburzenia nerwicowe zalicza się;
1) ostre i nagłe sytuacje szokowe, 2) dłużej trwające traumatyzujące bodźce wywołujące konfliktowe przeżycia, 3) przewlekłe lub często powtarzające się niekorzystne sytuacje w życiu dziecka.
Podstawowym objawem nerwicy, a zarazem jej źródłem jest LĘK. Jest on określany jako bardzo silny stan napięcia charakteryzujący się poczuciem zagrożenia, a jednocześnie bezradności, niepokoju i bezsilności. Lęk jest emocją bezprzedmiotową, co oznacza, że nie uświadamiamy sobie źródła wywołującego stan zagrożenia. Odmiennym stanem jest strach, który jest reakcją na określone, obiektywne bodźce zagrażające, natomiast lęk powstaje w sytuacji zagrożenia podstawowych wartości osobowości. W sytuacji, która wzbudza lęk organizm uruchamia cały szereg mechanizmów tzw. obronnych, które są ochroną przed bezpośrednim przeżywaniem lęku. U dziecka, które boi się pójść do p-la objawia się to bólami brzucha, wymiotami, bólami głowy itp. Najczęstsze lęki występujące u dz. w wieku p-lnym to lęki przed ciemnością, pozostaniem samemu w domu, zwierzętami lub groźnymi zjawiskami przyrody. Między 2, a 8 r. ż. u około 2-3% populacji dziecięcej pojawiają się lęki nocne. Pojawiają się one w okresach trudnych dla dziecka przeżyć spowodowanych na ogół sytuacją rodzinną, konfliktami między dzieckiem, a rodzicami, obiecaną lub wymierzoną karą czy też niepokój związany pobytem w p-lu. Dzieci, u których obserwuje się występowanie lęków nocnych są na ogół mało odporne na stres, nadwrażliwe, o małej zdolności adaptacji do nowych warunków, skłonne do płaczu, bierne w sytuacjach wymagających społecznej aktywności. Lęki nocne są jednym z objawów zaburzeń snu. Inne symptomy to trudności w zasypianiu, niespokojny sen, częste budzenie się w nocy. U dzieci młodszych obserwujemy często występowanie kilku tych symptomów. Dzieci te cechuje nieufność w stosunku do zjawisk i ludzi, lękliwość, stały niepokój, unikanie kontaktów społecznych z dorosłymi i rówieśnikami. Dzieci te są niepewne siebie, wrażliwe na ocenę innych, nieodporne w sytuacjach stresowych.
MOCZENIE MIMOWOLNE uznawane jest za najczęstszy rodzaj zaburzeń dziecięcych. Występuje u 15-25% populacji dziecięcej, przy czym w większości przypadków (75%) jest to moczenie pierwotne tzn. trwające od urodzenia dziecka. Moczenie wtórne jest wówczas, gdy pojawiło się po rocznej lub dłuższej przerwie, u dziecka, które już wcześniej ten nawyk opanowało. Naukowcy uważają, że moczenie mimowolne można rozpoznać tylko wtedy, gdy występuje po 5 r. ż. Częściej występuje ono jako jeden z wielu objawów zaburzeń zachowania niż jako symptom pojedynczy. Najczęściej występuje ono z nadpobudliwością emocjonalną, płaczliwością, z zahamowaniem emocjonalnym i nieśmiałością. U dzieci tych stwierdzono też reakcje lękowe, stany depresyjne, zaburzenia snu, lęki nocne, brak łaknienia, obgryzanie paznokci.
Przyczyną powstawania tych zaburzeń są: 1)nie wykształcenie umiejętności kontroli wydzielania moczu w wyniku nieprawidłowego treningu czystości (powinno się ono rozpocząć z chwilą opanowania przez dziecko umiejętności chodzenia), 2) nieprawidłowość tkwiąca w środowisku rodzinnym, zwłaszcza w przypadku występowania moczenia wtórnego. Dziecko zaczyna się moczyć, gdy np. boi się utraty miłości rodziców spowodowanej pojawieniem się młodszego rodzeństwa lub też następuje zmiana dotychczasowego trybu życia. Również w p-lu dz. moczące się przeżywają wiele trudnych sytuacji, które dotyczą głównie kontaktów społecznych- wówczas należy zadbać, aby dz. Nie czuło się winne, nabrało pewności siebie i zaufania we własne siły.
ZABURZENIE ŁAKNIENIA będące objawem emocjonalnych zaburzeń dziecięcych występuje bardzo często. Jest ono protestem przeciwko dorosłym, którzy nie zwracają uwagi na niechęć dziecka do określonych pokarmów, wmuszają je jako „zdrowe” i konieczne dla prawidłowego rozwoju czy też reakcją na trudną sytuację domową dziecka. Niektóre dzieci reagują zaburzeniem łaknienia na jakąś zmianę ocenianą przez nich jako niekorzystną lub trudną np. pójście do p-la, bądź jest to sposób na zwrócenie na siebie uwagi i zapewnienie opieki.
Przy omawianiu zasad postępowania z dzieckiem odmawiającym jedzenia podkreśla się, że należy zwracać uwagę na brak łaknienia, nie namawiać do spożywania pokarmów, nie zabawiać itp. Pozorne ignorowanie tego symptomu przy jednoczesnej pracy z rodzicami jest zdaniem większości naukowców najlepszą metodą postępowania.
JĄKANIE jest jednym z częściej występujących objawów zaburzeń mowy wieku dziecięcego. wiek p-lny jest uważany za etap rozwoju dziecka, w którym jąkanie pojawia się najczęściej. Według psychologów pojawia się ono w okresie, gdy istnieje rozbieżność między wysokim już w wieku 3 lat poziomem myślenia dziecka, a stosunkowo małą sprawnością aparatu mowy tzw. jąkanie rozwojowe. Jąkanie pojawia się w sposób nagły pod wpływem urazu psychicznego lub w efekcie długo trwających, nie sprzyjających dziecku sytuacji traumatyzujących. Jąkanie będące rezultatem napięć emocjonalnych staje się przyczyną dalszego pogłębiania się zaburzeń życia emocjonalnego. W leczeniu jąkania podkreśla się, iż należy pracować nie tylko z dzieckiem (obniżenie napięcia emocjonalnego, podwyższenie wiary we własne siły), ale i z rodzicami (zapewnienie spokojnej i życzl9iwej atmosfery domowej bez napięć i konfliktów). Oddziaływanie terapeutyczne powinno obejmować także środowisko poza rodzinne- dziecko, które uczęszcza do przedszkola powinno być otoczone szczególnie troskliwą opieką, tak, aby jego kontakty rówieśnicze nie stały się powodem dalszego znerwicowania.
TIKI to nagłe, mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych nie podlegające świadomej kontroli. Najczęściej spotykane postacie to mruganie oczami i grymasy twarzy. Według niektórych autorów nie występują przed 6 r.ż., a ich podłoże to silne przeżycia urazowe wywołane sytuacjami konfliktowymi. W ich etiologii podkreśla się też istnienie podłoża organicznego, uszkodzenie cun. Tiki cechują się uporczywością i długotrwałością występowania. Ich leczenie wymaga indywidualnego podejścia, a podstawą jest konieczność usunięcia wszelkich sytuacji stresowych wywołujących napięcie emocjonalne. Z dziećmi wskazana jest terapia zajęciowa wzbudzająca ich zainteresowanie i zaangażowanie w wykonywaną pracę.
II Dzieci zahamowane psychoruchowo
Tym mianem określa się dzieci lękowe, u których obserwuje się trudności w kontaktach społecznych i obniżoną aktywność. Wyodrębnia się 4 grupy tych dzieci:
1. dzieci tzw. „zmotywowane-napięte”- charakteryzuje je ogromna skrupulatność i przesadna staranność w wykonywaniu zadań. Niepewne swoich umiejętności bardzo mocno przeżywają sytuacje, których nie są w stanie wykonać. Na ogół bardzo mocno związane z matką, słabe kontakty z rówieśnikami, ciche, lękliwe i wycofujące się. To samo dziecko, które w grupie jest zalęknione w domu potrafi być ożywione i ruchliwe.
2. dzieci tzw. „podporządkowane-uległe”- małomówne, grzeczne, posłuszne, oceniane jako koleżeńskie i uczynne. Ich nieśmiałość występuje głównie w konfliktach z dorosłymi. Słaba więź emocjonalna z matką powoduje nieufność w stosunku do dorosłych i nauczyciela.
3. dzieci „z obniżoną samooceną- zrezygnowane”- bierne zarówno w domu jak i w szkole, małe poczucie własnej wartości, apatyczne, powolne, przygnębione. Wrażliwe na drobne przejawy dezaprobaty; jeśli
napotkają na jakąś trudność szybko rezygnują, często płaczą, wolą prosić o pomoc niż same próbować. Ich rodzice są w stosunku do nich niezmiernie krytyczni, odrzucający ich, prezentujący pełną postawę dezaprobaty.
4. dzieci „nadwrażliwe-asteniczne”- skryte, powściągliwe, nie ujawniające swoich przeżyć, samotnicy, męczy je hałas i obecność rówieśników. Pochodzą na ogół z rodzin rozbitych. Matki przejawiają cechy lękowe obarczając dziecko bagażem swoich przeżyć.
Dzieci zahamowane nie sprawiają zazwyczaj kłopotów wychowawczych, a ich cierpienie często jest nie dostrzegane przez dorosłych. Często są pozostawione same sobie. Należy na nie zwrócić szczególną uwagę- dostosowywać zadania do ich możliwości, zapewnić poczucie bezpieczeństwa poprzez akceptację dziecka takim, jakim jest- bez porównywania z innymi czy zawstydzania w przypadku wycofywania się z aktywności.
III Dzieci obojętne uczuciowo
Są to dzieci, które nie potrafią nawiązać kontaktów uczuciowych z dorosłymi i rówieśnikami. Nie potrafią współodczuwać radości i smutków innych osób. Mimika twarzy takiego dziecka jest mało ekspresywna i smutna. Unikają kontaktu wzrokowego, odtrącają przyjaźń innych, czasem złośliwe i wrogie w stosunku do otoczenia, sprawiające wrażenie jakby nie zależało im na uczuciach innych.
Najczęściej dzieci z tymi objawami możemy spotkać w domach dziecka. Po okresie protestu i rozpaczy następuje okres obojętności, w którym dz. broni się przed nawiązaniem więzi emocjonalnych- staje się apatyczne, egoistyczne i niezdolne do okazywania uczuć. Odejście osoby, do której dz. przed chwilą się przytulało przyjmuje obojętnie zwracając się do innej dorosłej osoby znajdującej się aktualnie w otoczeniu. Badania wykazały, że dz., które czterokrotnie przeżywały uczucie odrzucenia i osamotnienia nie są w stanie nawiązać kontaktów uczuciowych. Metody terapeutyczne stosowane w przypadku tych dzieci polegają na stworzeniu dziecku możliwości kontaktu uczuciowego z jedna i ta sama osobą np. terapeutą.
IV Dzieci nadpobudliwe
Zachowanie tych dzieci nastręcza wiele kłopotów zarówno n-lom jak i rodzicom. Często one wybuchają złością, krzykiem i płaczem w sytuacjach, które u innych dzieci nie wywołują tak gwałtownych reakcji. Trudności występujące podczas wykonywania jakiegoś zadania np. podczas budowania z klocków mogą być przyczyną rezygnacji połączonej ze złością.
Badania potwierdzają, iż dz. z nadpobudliwością charakteryzują się słabym układem nerwowym, szybko się nudzą i są niewytrwałe w działaniu. Na postawę dziecka ma wpływ postępowanie rodziców- pobłażliwość matki i rygorystyczność ojca.
W p-lu dz. okazują emocje bardzo żywo: skaczą, krzyczą, rupią. Sprawia to, iż kontakty tych dzieci z dorosłymi są nieprawidłowe: krzyk, zniecierpliwienie i groźba ze strony dorosłych powoduje
upór i niegrzeczność. Również nieprawidłowe są kontakty z rówieśnikami. Częste są nieporozumienia, kłótnie i poważniejsze konflikty. Wzmożonej pobudliwości emocjonalnej towarzyszy często wzmożona aktywność ruchowa- biegi i szalone wyczyny. Na tzw. niegrzeczne zachowanie dorośli nie powinni odpowiadać ostro i niecierpliwie, bo to wzmaga siłę reakcji dziecka. Reakcje dorosłych powinny cechować się spokojem i cierpliwością. Schemat dnia powinien być zaplanowany i zorganizowany; powinno się przestrzegać stale tych samych godzin zabaw, posiłków i odpoczynku.
Dobrze zorganizowany dzień, a przede wszystkim spokój i cierpliwość opiekunów, tonowanie konfliktów, konsekwencja w działaniu i postępowaniu z dz. stanowią podstawowy warunek na wyrównywanie istniejącej nadpobudliwości i niedopuszczenie do jej dalszego rozwoju.
V Dzieci agresywne
Za agresywne uznaje się dziecko, które wywołuje konflikty, bije inne dzieci, przezywa, przedrzeźnia lub wyśmiewa, męczy zwierzęta itp. Dz. zachowuje się agresywnie, jeśli jest aroganckie w stosunku do dorosłych lub rówieśników, brutalnie narzuca kolegom swoje zdanie, w zachowaniu prezentuje wrogość, niewierność do ludzi, zjawisk i przedmiotów. W każdym ujęciu czynności agresywne polegają na szkodzeniu, czynieniu krzywdy, powodowaniu bólu, czyli na postępowaniu niezgodnie z normami i zasadami współżycia społecznego.
Zachowania agresywne przejawiają się pod postacią agresji fizycznej (bezpośrednie zadawanie bólu) lub werbalnej (wyśmiewanie, przezywanie). H. Nartowska przytacza wyniki badań, z których wynika, iż dzieci agresywne wywodzą się ze środowisk, w których niekorzystna atmosfera w rodzinie wynika z impulsywności i nerwowości członków rodziny, występuje znaczna liczba osób wychowujących dziecko i ich niekonsekwentne metody wychowawcze oraz przeważa stosowanie kar przy niedostatku wzmocnień pozytywnych. Agresja może być także wynikiem modelowania zachowań zgodnie z oglądanym wzorcem np. postępowanie rodziców czy n-la. Rozpatruje się ją także jako zachowanie instrumentalne, gdy dziecko stara się przez czynności agresywne zrealizować stawiany przed sobą cel np. wymuszenie kupienia zabawki. Zdarza się, że celem zachowań agresywnych jest chęć zwrócenia na siebie uwagi czy wzbudzenie zainteresowania swoją osobą.
Pierwszym etapem pracy z takim dz. jest poznanie przyczyn wywołujących jego zachowania agresywne oraz sytuacji, które odbiera jako trudne i konfliktowe. Potem należy dążyć do wygaszania reakcji agresywnych poprzez nie wzmacnianie ich, nagradzanie zachowań pro społecznych, dostarczanie wielu pozytywnych doświadczeń zmierzających do podwyższenia poczucia własnej wartości i poczucia bezpieczeństwa.

Powyższe omówienie nie przedstawia wszystkich istniejących zaburzeń emocjonalnych i nie ukazuje pełnego rejestru przyczyn ich występowania czy możliwości oddziaływań terapeutycznych. Przybliża jednak najczęściej występujących nieprawidłowości w zachowaniu dzieci i skłania do własnych refleksji, szukania dróg poznania dziecka oraz stopniowego wyrabiania w sobie umiejętności spojrzenia na świat ludzi dorosłych oczyma dziecka.

Literatura:
1. Haug-Schnabel G., Agresja w przedszkolu. Poradnik dla rodziców i wychowawców, Wydawnictwo Jedność 2001
2. Kozłowska A., Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP 1984
3. Święcicka M., Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, CMPPP2002
4. Wolfram W., Nadpobudliwe i niespokojne dzieci w przedszkolu. Poradnik dla wychowawców i rodziców, Wydawnictwo Jedność 2002

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie