Rozwój i uczenie się wywołują pewne zmiany zachowania, natomiast edukacja to działania, które mają prowadzić do zmian rozwojowych. Edukacja może wpływać na rozwój jedynie poprzez uczenie się, dlatego warunkiem jej jest wspieranie uczenia się dziecka oraz obserwowanie skutków tych działań na indywidualny rozwój jednostki. Uczeń ma udział w swoim rozwoju, bowiem realizuje się przez to co robi, jak również wykorzystuje swoje możliwości i obiektywne warunki.
Zainteresowanie dzieckiem, jego rozwojem, zmianami jakie zachodzą w jego psychice sięga daleko w przeszłość. Już w epoce Oświecenia postępowi pedagodzy i filozofowie zwracali uwagę na swoiste cechy ucznia i konieczność liczenia się z nimi.
Jan Jakub Rousseau uważał, że wychowanie powinno być dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka, jak również opierać się na jego własnych doświadczeniach. Jan Henryk Pestalozzi stworzył psychologiczno– metodologiczne podstawy nauczania początkowego liczące się ze specyfiką rozwoju dziecka.
W XIX wieku zainteresowanie psychologią dziecka w dużej mierze rozwijało się pod wpływem nauk przyrodniczych. Teoria ewolucji stworzona przez Karola Darwina zapoczątkowała badania w dziedzinie psychologii dziecka. Pojawiło się przekonanie, że dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego. Wzrasta i dojrzewa przez długie lata, zanim stanie się dorosłym.
W XX wieku nastąpił intensywny wzrost zarówno badań naukowych, zmierzających do poznania psychiki dziecka, jak i działań praktycznych mających na celu zapewnienie młodemu pokoleniu prawidłowego rozwoju oraz pomocy w procesie wychowania i nauczania.
Jan Piaget posługiwał się obserwacją dzieci w kolejnych stadiach swojego rozwoju oraz prostymi eksperymentami. Swą pracę rozpoczął od obserwowania własnych dzieci, stawiając przed nimi zadania, a następnie zmieniając sytuację, obserwował jak zareagują. Piaget określa rozwój jako ciąg jakościowych zmian w strukturach poznawczych i aktywności intelektualnej dziecka. Ważnym pojęciem w teorii Piageta jest inteligencja. Uważał ją za formę zachowania przystosowawczego, która nie jest zdolnością wrodzoną, lecz rozwija się przybierając różną postać w kolejnych stadiach. W rozwoju inteligencji Piaget wyróżnił cztery stadia:
I stadium – Okres sensomotoryczny (0 – 2 lat);
II stadium – Myślenie przedoperacyjne (2 – 7 lat);
III stadium – Operacje konkretne (7 – 11 lat);
IV stadium – Operacje formalne (11 i więcej lat).
Inną teorię prezentuje Erik Erikson, w której podkreśla społeczną naturę osobowości. Wnioski swoje otrzymał na podstawie klinicznych obserwacji dzieci, młodzieży i osób starszych. W rozwoju psychospołecznym Erikson wyróżnił osiem stadiów, obejmujących cykl życia od narodzin człowieka do jego starości. W poszczególnych stadiach kształtują się składniki osobowości, które mogą przyjmować wartości ujemne lub dodatnie zależnie od rodzaju przeżyć jednostki w zetknięciu z zadaniami i wymaganiami społeczeństwa.
Twórcą innej teorii rozwoju był Lew Wygotski, który prowadził szereg badań eksperymentalnych nad rozwojem pojęć oraz społeczną genezą i funkcjami mowy dziecka. W myśl jego teorii zwanej społeczno–kulturową, rozwój świadomości człowieka dokonuje się za pośrednictwem wytworów kulturowych, a zwłaszcza mowy. Specyficzne ludzkie formy zachowania i nowa jego organizacja pojawiają się w rozwoju ontogenetycznym z chwilą opanowania systemu znaków symbolicznych. Ważnym elementem jego teorii jest wprowadzenie pojęcia sfery najbliższego rozwoju. Sfera ta stanowi obszar możliwości psychicznych dziecka i można ją określić, ustalając jakiego rodzaju zadania dziecko w danym wieku potrafi wykonywać przy pomocy dorosłego.
Wśród polskich naukowców zajmujących się badaniami z zakresu psychologii rozwojowej duże znaczenie mają osiągnięcia Stefana Szumana. Obszar jego zainteresowań to problem okresów rozwojowych i ich charakterystyka, zagadnienie dojrzałości szkolnej, rozwój osobowości, estetyki i form zachowań społecznych. Prowadził badanie eksperymentalne oparte na obserwacji, testach i analizie wytworów dziecięcych.
Wielu polskich psychologów korzysta z dorobku i doświadczeń Stefana Szumana. Maria Żebrowska rozwijając jego myśl naukową wyróżnia okresy rozwojowe i zaznacza, że w każdym stadium pojawia się swoisty zespół właściwości wieku, które jednak pojawiają się i rozwijają zawsze indywidualnie, w innym tempie, rytmie i proporcjach. Wyróżnia pięć następujących okresów rozwoju dzieci i młodzieży:
1. okres – niemowlęctwo (1. rok);
2. okres – wiek poniemowlęcy (od 1. do 3. roku życia);
3. okres – wiek przedszkolny (od 3. do 7. roku życia);
4. okres – młodszy wiek szkolny (od 7. do 11.–12. roku życia);
5. okres – wiek dorastania (od 12. –13. do 17. –18. roku życia).
Wyodrębnianie powyższych okresów i przyporządkowanie ich określonym przedziałom życia zostało dokonane na podstawie trzech kryteriów:
· W każdym z okresów zachowań zachodzą istotne zmiany w świadomości dziecka.
· W każdym stadium rozwoju następują ważne zmiany w zakresie aktywności dziecka.
· W każdym okresie obserwuje się nieco odmienne formy i środki oddziaływania wychowawczego na dziecko.
Bibliografia:
P. Zimbardo: Psychologia i życie. Warszawa 1997
M. Przetacznik, G. Makiełło: Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. Warszawa 1991.
M. Żebrowska: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1982, s. 9
opracowała: mgr Ewa Świerczyńska
|
