www.szkolnictwo.pl

Ruch - jest podstawowym atrybutem życia i towarzyszy nam od momentu poczęcia. Przebieg rozwoju człowieka w poszczególnych etapach rozwoju osobniczego jest wypadkową dwóch zasadniczych elementów:
- procesu ewolucji gatunku ludzkiego,
- szeroko pojętych czynników środowiskowych (głównie cywilizacyjnych).
Jeśli porównamy niespotykaną w świecie zwierząt nieporadność niemowlęcia
z bogactwem ruchów człowieka dorosłego, łatwo wyobrażamy sobie jak długą drogę przechodzi każdy człowiek w toku swego życia.
Motoryka człowieka musi być bardzo plastyczna; każdy z nas powinien posiadać możliwie szeroki wachlarz umiejętności podstawowych(wykonywanie czynności codziennych),
ale również adaptację do często zmieniającego się otoczenia.
Dlatego między innymi tak ważny jest proces wychowania fizycznego.
Pozwolę sobie teraz scharakteryzować w przystępny sposób rozwój ruchowy dziecka
w interesującym nas przedziale wiekowym.
Przekroczenie progu szkoły wiąże się z poważnym stresem w życiu człowieka,
z punktu widzenia rozwoju motoryczności bardzo niekorzystnym swobodnego
w zabawach ruchowych, nie ograniczonej rygorem lekcyjnym spontanicznej aktywności okresu przedszkolnego, przechodzi dziecko do szkoły, w której system klasowo-lekcyjny zmusza je do poważnych ograniczeń.
W mózgu dziecka nadal przeważają procesy pobudzania nad hamowaniem, więc konieczność przebywania w klasie i spędzania na siedząco nawet kilku godzin kłóci się
z koniecznością ruchu, stąd na początku nauki szkolnej nauczyciel może napotkać trudności w opanowaniu zespołu klasowego.
Pomimo wspomnianych ograniczeń rozwój motoryczny dziecka trwa nadal i jest intensywny, w szybkim tempie następuje doskonalenie precyzyjnych ruchów rąk, nabywanie nowych umiejętności w posługiwaniu się narzędziami, rysowaniu
i pisaniu. Około 9-10 roku życia rośnie również zdolność koncentracji, sprzyja
to kształtowaniu się wspomnianych wyżej ruchów na wysokim poziomie jakościowym: oszczędnych, dokładnych i bez przyruchów, w połączeniu z dalszym rozwojem ruchów typu lokomocyjnego i sportowego (pełne opanowanie biegu, zróżnicowanie rzutów, wzbogacenie innych czynności) wraz z postępującą intelektualizacją czynności (wzrost zainteresowania efektami, chęć współzawodnictwa, zadowolenie z udanych ćwiczeń itd.) Doprowadza to do osiągnięcia stanu nazywanego przez większość autorów etapem dziecka doskonałego, lub "drugim apogeum motorycznym".
Ten okres trwa do momentu rozpoczęcia skoku pokwitaniowego wysokości ciała (10-11r.ż. u dziewcząt i 12-13 r. ż. u chłopców),charakteryzuje się niezwykłą łatwością uczenia się ruchów, nawet o skomplikowanej strukturze.
Sprzyja to podejmowaniu w omawianym okresie aktywności sportowej-jest to wiek wstępnego naboru do szkolenia w większości dyscyplin sportowych, a także treningu specjalistycznego(np. gimnastyka, jazda figurowa na łyżwach, pływanie).
Duża podatność tego wieku na wzorce ze sportu, teatru, cyrku itp. powoduje,
iż następuje tu "wybór" czynności szczególnie lubianych, nawet na całe życie.
Ogromną rolę w tych procesach powinno spełniać szkolne wychowanie fizyczne-głównie zaś nauczyciel jako animator.
Młodszy wiek szkolny jest również okresem dynamicznego rozwoju zdolności motorycznych, są to indywidualne psychofizyczne właściwości człowieka, określające poziom jego możliwości ruchowych. (max pobór tlenu, wysoka ruchliwość procesów nerwowych, szybkość operatywnego myślenia, parametry budowy somatycznej - wysokość
i ciężar ciała). Powyższe fakty potwierdzają uznanie okresu młodszego wieku szkolnego za "złoty wiek motoryczności".
Przeanalizujmy teraz jak kształtują się w tym okresie cechy motoryczne u dzieci, jakie zabawy i ćwiczenia są zalecane, a jakich należy stanowczo unikać. Jak już wspomniałam motoryczność naszych dzieci charakteryzuje się dużą potrzebą ruchowego wyżycia się Zalecane są zabawy towarzyskie ponieważ dominuje w tym okresie ambicja popisu
i przodowania w zabawowych formach ruchu. Pojawia się zainteresowanie regułą zabawy, mile widziane są zabawy konstruktywne,
wprowadza się gry uproszczone, co powoduje powstanie ambicji współzawodnictwa.
Na podstawie wielu badań stwierdzono, że prawidłowy rozwój motoryczności człowieka zależy przede wszystkim od siły.
Pomimo, iż w okresie wczesnoszkolnym aparat kostno - stawowy i układ mięśniowy dziecka znajduje się w stadium intensywnego rozwoju i nie może podołać zbyt wielkim obciążeniom, to z czasem osiąga coraz większą zdolność skutecznego działania. Siła mięśni dziecka rośnie szybko i jest niejednolita. Najszybciej rozwijają się duże zespoły mięśniowe, ponieważ ich udział w pracy mięśniowej dziecka jest największy. U dzieci w omawianym okresie motorycznym, zmęczenie podczas ćwiczeń następuje później w stosunku do wcześniejszego okresu, a obecność rówieśników przy pomiarze wysiłku podwyższa wyniki ćwiczeń siłowych i wytrzymałościowych (współzawodnictwo).


Wnioski do realizowania podczas lekcji wychowania fizycznego:
- na każdej lekcji należy zwracać uwagę na wzmacnianie siły, przy czym najlepiej za
pomocą przyborów i przyrządów gimnastycznych. Ćwiczenia powinny być o średnim
natężeniu, jeśli natomiast zwiększymy natężenie do prawie maksymalnego, to czas
ich trwania powinien być krótki;
- wyrabianie siły powinno odbywać się w sposób dynamiczny;
- w początkowej fazie ćwiczeń należy wzmacniać najważniejsze, wielkie zespoły
mięśniowe: mm. kręgosłupa, mm. klatki piersiowej, mm. grzbietu, mm. brzucha, mm.
pasa barkowego, ramion i mm. nóg. Są to główne zespoły mięśni posturalnych,
odpowiedzialnych za prawidłową postawę;
- obciążenie ćwiczeń nie może być zwiększane z lekcji na lekcję, zachować należy zasadę
systematyczności i kilkakrotnie powtarzać ćwiczenia siłowe;
- nie powinno się preferować pracy nad wyrabianiem siły na lekcjach. Lepiej zlecać proste
ćwiczenia siłowe jako pracę domową;
- na lekcjach stosować takie ćwiczenia siły, jak: skok wzwyż, w dal, skok dosiężny, skoki
przez przybory, przyrządy, dowolne pokonywanie wysokiej przeszkody, rzut piłką
lekarską- 1kg.,piłką uszatą, piłką palantową na odległość.

Powinno się organizować wieloboje lekkoatletyczne, złożone z wymienionych konkurencji, a także ćwiczenia lekkoatletyczne w terenie z wykorzystaniem przedmiotów i przeszkód terenowych do skoków, rzutów, ciągnienia, pchania, podnoszenia, noszenia, zwisów, przeplotów itp. Dużą popularnością cieszą się ćwiczenia siłowe ze współćwiczącym oraz tory przeszkód, przy czym uwydatnia się tu wyraźnie czynnik współzawodnictwa.
Szybkość- czyli przemieszczanie fragmentów ciała lub też całego ciała w jak najkrótszym czasie. Wymaga więc zdolności wykonywania szybkich skurczów mięśniowych.
W procesie doskonalenia szybkości uwzględniamy czas reakcji na bodziec (np. sygnał startu) i sam przebieg ruchu, który zależy od częstotliwości powtarzania czynności ruchowej. Czas reakcji jest zależny od wieku dziecka, przy czym, im starsze dziecko, tym czas reakcji krótszy. Wynika to przede wszystkim z dojrzałości, czyli funkcjonalnej wydolności systemu nerwowego.
Szybkość a zwłaszcza czas reakcji na lekcjach wychowania fizycznego kształtujemy podczas zabaw orientacyjno-porządkowych, bieżnych, rzutnych, z podbijaniem oraz
w ćwiczeniach o bardzo ruchliwym charakterze: podczas gry czy zabawy z piłką, na lodzie, w wodzie, na torze przeszkód – warunki te zmuszają do bystrej obserwacji i odpowiedniego reagowania ruchem.
Najbardziej naturalną i powszechna czynnością rozwijającą szybkość jest bieg krótki.
Dla tego okresu rozwojowego optymalny dystans, to 30 m. Doskonalenie techniki biegu polega na równomierności i wyrównaniu długości kroków, na lepszej koordynacji pracy ramion i nóg, pochyleniu tułowia do przodu oraz ekonomicznej pracy nóg. Wszechstronne
i systematyczne rozwijanie szybkości daje w pracy z dziećmi dobre wyniki, ponieważ na tym etapie rozwoju motorycznego organizm dziecka jest funkcjonalnie dobrze przygotowany do krótkotrwałego wysiłku szybkościowego.
Wytrzymałość- czyli zdolność do wykonywania określonej pracy w dłuższym czasie. Jest ona jedną z podstawowych cech motoryczności człowieka i dlatego jej kształtowanie jest konieczne już w wieku przedszkolnym, pod warunkiem odpowiednich obciążeń. Pierwszy etap pracy nad wytrzymałością polega na ogólnym wzmocnieniu organizmu dziecka
i przystosowaniu go do intensywniejszych wysiłków niż w codziennej aktywności. Należy więc stosować dłuższe przebieżki, przedłużone zabawy i gry o charakterze biegowym, sztafety o przedłużonym przebiegu. Optymalnym dystansem sprawdzającym ta cechę motoryczną w okresie wczesnoszkolnym, po wcześniejszym przygotowaniu oczywiście jest dystans 600m – dla dziewcząt i 800m dla chłopców.
Zwinność- czyli cecha pozwalająca na szybkim dostosowaniu swych ruchów do zmieniających się warunków, polega na elastyczności łańcuchów ruchowych, charakteryzujących się obszernością, szybką zmianą pozycji i postaw ciała oraz kierunku ruchu. Pozwala na skuteczne rozwiązywanie trudnych sytuacji i zadań ruchowych wymagających szybkości działania, zręczności i gibkości. Zwinny powinien być przede wszystkim: akrobata, gimnastyk, tancerz, żonglerz, piłkarz, judoka, kaskader itp. Wiek wczesnoszkolny jest optymalnym okresem dla rozwijania gibkości, a ewentualne zaniedbania w tej dziedzinie są bardzo trudne do nadrobienia w późniejszym okresie. Zwinność staramy się rozwijać poprzez różnego rodzaju biegi zygzakowate, slalomy,
z pokonywaniem przeszkód, w urozmaiconym terenie( z góry, pod górę), w (np. skoki do wody), gry na małym terenie, skoki wzwyż na różne sposoby, skoki i przeskoki
w dal, ćwiczenia na przyrządach, ćw. gibkości.
Gibkość- polega na zdolności wykonywania ruchów obszernych, o dużej amplitudzie, we wszystkich połączeniach stawowych. Przez wielu badaczy motoryki człowieka gibkość nie jest uznawana za cechę motoryczną, tylko za anatomiczną czy biomechaniczną zdolność osobniczą. Występuje ona w chwili, gdy mięśnie są rozluźnione, powierzchnie stawowe dość rozległe, torebki stawowe elastyczne, a wiązadła rozciągliwe. Cecha ta jest wykształcana poprzez systematyczne ćwiczenia, a jej optymalny okres rozwoju przypada na wiek 9 -11 lat. Nadmierna gibkość ciała bywa powodem zniekształceń kręgosłupa, zaś przy wiotkim umięśnieniu może doprowadzić do uszkodzenia kośćca.
Najlepszymi ćwiczeniami dla dzieci w interesującym nas wieku będą ruchy wahadłowe, rozluźniające, skłony w różnych płaszczyznach, ćwiczenia rozciągające(np. krótkotrwałe zwisy),przeploty, pływanie, gry i zabawy odpowiednio dobrane(np. skręty, skłony, wymachy kończyn), przewroty, a przede wszystkim umiejętność rozluźniania ciała w akcji ruchowej
o średnim natężeniu.


Kończąc rozważania na temat motoryczności dziecka w okresie wczesnoszkolnym, pamiętajmy, że najważniejszym zadaniem nauczyciela na lekcji jest poprowadzenie jej tak, aby lekcja wychowania fizycznego była zabawą, przyjemnością płynącą z wykonywania ćwiczeń, dowartościowaniem dziecka poprzez walkę z własnymi słabościami. Nie oceniajmy poziomu sprawności dziecka, ale przede wszystkim jego zaangażowanie podczas ćwiczeń, postępy w pracy, stosunek do przedmiotu. Czasem największym sukcesem nauczyciela niech będzie chętny i aktywny udział dzieci w lekcji, zwłaszcza tych, które wykazują się niższym poziomem sprawności motorycznej.



Opracowała:
mgr Joanna Bień


Literatura:
1. Jan Szopa, Edward Mleczko 1996. „Podstawy antropomotoryki”. PWN, Warszawa
2. Wladimir Ljach 2003. „Kształtowanie zdolności motorycznych dzieci i młodzieży”. Biblioteka Trenera
3. Maria Przetacznik-Gierowska, Grażyna Makiełło-Jarża 1992. „Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego”. WSiP, Warszawa
4. Wacława Gniewkowski, Kazimiera Wlaźnik 1990. „ Wychowanie fizyczne”. WSiP, Warszawa
5. Maciej Szczepanik, Tomasz Klocek 2005. „Siatkówka w szkole”. Wyd. Skrypt. AWF Kraków, nr 5