Publikacja dotyczy zagadnienia zdolności uczniów. Podpowiada jak organizować pracę z uczniem zdolnym w przyjętym w szkole systemie. Mam nadzieję,że stanie się ona niezawodna dla wyzwolenia "ukrytego skarbu" tkwiącego w każdym z uczniów.
SZKOLNY SYSTEM WSPIERANIA ZDOLNOŚCI czyli JAK ROZPOZNAWAĆ I ROZWIJAĆ DZIECIĘCE UZDOLNIENIA
„Znakomitym nauczycielem, jest dopiero ten, kto umie innych nauczyć nawet tego, czego sam nie umie.”
Tadeusz Kotarbiński
Od wielu lat obserwujemy ogromne zainteresowanie uczniami zdolnymi. Nie jest to temat nowy- w każdej epoce historycznej pojawiali się ludzie utalentowani, zdolni, geniusze. Zapewne każdy współczesny nauczyciel spotkał w swej pracy zawodowej ucznia, o którym mówiono, że jest zdolny, czy też obdarzony określonym talentem. Właśnie uczniowie wyróżniający się nieprzeciętnymi zdolnościami to ci, z którymi szkoła , rodzina i społeczeństwo wiążą ogromne nadzieje.
W szkolnej rzeczywistości obok szkół państwowych, powstają szkoły prywatne i społeczne, poza zwykłymi klasami tworzone są klasy autorskie i eksperymentalne posiadające Własne programy opracowane z myślą o uczniach obdarzonych określonymi talentami i uzdolnieniami.. Dzisiejsza szkoła w większości przypadków nastawiona jest na kształcenie ucznia przeciętnego, do jego poziomu dostosowane są programy nauczania, oceny, tempo pracy na lekcji, wymagania nauczycieli. Wśród wielu rozporządzeń MENiS doszukać się można niewielu traktujących o uczniu zdolnym. Wszystkie te rozporządzenia wskazują konieczność zapewnienia młodzieży wykształcenia wspólnego, ale jednocześnie zindywidualizowanego-uwzględniającego zdolności i talenty każdego ucznia z osobna.
Osiągnięcia w nauce i działaniach pozaszkolnych sprawiają, że zdolne dzieci postrzegamy jako te, na które nauczyciel może liczyć, nie tylko w konkursach, olimpiadach, zajęciach pozalekcyjnych, ale także w innych zadaniach szkolnych. To one z entuzjazmem angażują się w dodatkowe prace, przyjmują rolę asystentów nauczyciela, to im nauka przychodzi z łatwością; często podejmują zadania ponadprogramowe, mają szeroki zakres wiedzy ogólnej, a przede wszystkim predyspozycje psychiczne sprzyjające rozwojowi zdolności. Z drugiej jednak strony, to uczniowie bardzo wymagający, skłaniający nauczyciela do ciągłych poszukiwań pedagogicznych.
Skoro uczniowie zdolni są tak ważni dla szkoły konieczne jest opracowanie całego systemu działań służących wspieraniu ich zdolności, np. . Szkolnego Systemu Wspierania Zdolności, który określałby:
- sposoby identyfikacji zdolności,
- podstawowe obszary współpracy ( nauczyciel – uczeń, nauczyciel-rodzic, uczeń – uczeń, nauczyciel – nauczyciel),
- postawę nauczyciela,
- metody i formy pracy ( lekcyjnej i pozalekcyjnej) z uczniami,
- rodzaj dokumentacji gromadzonej w szkole ( szkolna baza danych).
Rozpoczęcie pracy z nową grupą uczniów, dla nas nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej, jest równoznaczne z podjęciem wspólnej podróży po świecie wiedzy, umiejętności i wzajemnego poznawania się. W trakcie tej wędrówki nasza intuicja, poparta wnikliwą obserwacją pozwala nam dostrzec w grupie, uczniów obdarzonych pewnymi zdolnościami. Pierwsze kontakty i rozmowy z rodzicami wychowanków potwierdzają nasze przypuszczenia. W tym momencie uświadamiamy sobie, że przed nami droga pełna poszukiwań i wyzwań. Tylko czy im sprostamy ? Cieszymy się z faktu, że przyjdzie nam pracować z „ mocną” intelektualnie grupą dzieci, jednak równocześnie mamy świadomość tego , że to będzie bardzo ciężka i mozolna praca.
W literaturze spotkać można dwie odmienne koncepcje dotyczące traktowania uczniów zdolnych wywodzące się z dwóch przeciwstawnych poglądów społeczno – politycznych.
KONCEPCJE
ELITARYZM EGALITARYZM
- głoszący potrzebę wyodrębnienia * ( fr. egalitaire- dążący do równo- w społeczeństwie elit, odgradzanie uprawnienia) . się od ogółu, zamykanie się w grupie Obecnie rozumiany jest jako osób uprzywilejowanych. równość warunków warunków warunków szans.
Pierwsza koncepcja podkreśla potrzebę specjalnego, uprzywilejowanego traktowania uczniów zdolnych, druga zakłada, że samo posiadanie zdolności jest już przywilejem, a wszyscy uczniowie bez względu na posiadanie bądź nieposiadanie ich powinni być traktowani w jednakowy sposób i mieć takie same szanse rozwoju. Obie koncepcje funkcjonują, obie mają zarówno zwolenników, jak i przeciwników, każda ma zalety i wady. Trudno określić, która z nich jest tą jedyną i właściwą. Najważniejsze jest to, że problem ucznia zdolnego w szkole został dostrzeżony i każdy nauczyciel kierując się własną intuicją doświadczeniem, znając swoich wychowanków poszukuje takich rozwiązań, które będą satysfakcjonujące zarówno dla ucznia, jak i dla niego samego.
Większość z nas – nauczycieli pracuje w klasach składających się z uczniów przeciętnych, Zdolniejszych, bardzo zdolnych i tych słabych: Oczywiście wśród klas są takie, które określamy mianem „ mocnych „ i „ słabych”. Zdarza się jeszcze, (choć na szczęście coraz rzadziej ) słyszeć w szkole takie uwagi: W zdolnej klasie pracuje się o wiele prościej i łatwiej. Zdolni uczniowie pracują praktycznie sami. Sukcesy zdolnych uczniów wcale nie świadczą o pracy nauczyciela,bo jak się ma takie dzieci, to o sukces łatwo! Prawdziwą pracę nauczyciela zobaczyć można wyłącznie w klasie trudnej wychowawczo i słabej- tam dopiero trzeba się napracować!.
Oczywiście , nikt nie zaprzeczy, że tzw. trudne klasy wymagają ogromnego wysiłku ze strony nauczyciela, ale wcale nie oznacza to, że uczniowie zdolni nie wymagają żadnego wysiłku. Wręcz przeciwnie. Wymagania i oczekiwania zdolnego ucznia w stosunku do nauczyciela i szkoły w ogóle, są wielokrotnie wyższe od wymagań tzw. ucznia przeciętnego. Jak zatem pracować z uczniami zdolnymi w klasie? Jak rozwijać dziecięce talenty w szkole?
W tym momencie rozpoczynamy długą i żmudna wędrówkę, drogę pełną tajemnic i niespodzianek- taki właśnie jest proces rozpoznawania utalentowanych dzieci w szkole. Im wcześniej go rozpoczniemy- tym lepiej.
Pamiętać należy o tym, że najprościej jest zdiagnozować ucznia, którego zdolności już zostały ujawnione w przedszkolu, w poradni, jeszcze we wcześniejszym okresie życia. Wiedząc to, łatwiej określić i opracować plan działań, których celem będzie dalsze ich rozwijanie. Znacznie trudniej jest rozpoznawać zdolności u uczniów, którzy być może je posiadają, jednak jak do tej pory nie ujawniły się one w sposób wystarczająco czytelny. W tym przypadku,
Praca nauczyciela wymaga prawdziwego mistrzostwa, bowiem zmuszony on będzie do:
- zaplanowania i organizacji działań mających na celu stwarzanie takich sytuacji dydaktycznych, które być może ujawnią pewne uzdolnienia uczniów;
- realizacji działań rozwijających uzdolnienia już określone w grupie uczniów.
Istnieje szereg metod stosowanych do identyfikacji zdolności.
Najpopularniejsze z nich to:
- TESTY OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH
- GRUPOWE I INDYWIDUALNE TESTY INTELIGENCJI
- NOMINACJE RODZICÓW
- NOMINACJE NAUCZYCIELI
- NOMINACJE EKSPERTÓW
- NOMINACJE RÓWIEŚNIKÓW
- OSIĄGNIĘCIA W KONKURSACH, OLIMPIADACH
- ORYGINALNE WYTWORY
Powyższe metody, choć popularne, nie są jednoznaczne i posiadają niestety wady. Na wyniki testów, czy olimpiad poza zdolnościami wpływ mają inne czynniki zewnętrzne, chociażby stres, szczęście lub zwykły pech. W nominacjach trudno zupełnie wyeliminować subiektywizm.
Testy są , co prawda mniej zależne od zewnętrznych czynników, jednak ich wynik uzależniony jest z kolei od postawy ucznia, jego motywacji, chęci rozwiązywania zadań, osobistego stosunku do badania i badającego.
W moim przekonaniu bardzo duże znaczenie ma nominacja nauczyciela. Nie jest ona doskonałym, pozbawionym wad sposobem identyfikacji ucznia zdolnego, jednak stwarza takie warunki obserwacji, których brakuje w pozostałych metodach. Za najważniejsze czynniki wpływające na jakość nominacji nauczyciela uważam:
- możliwość częstego , bezpośredniego kontaktu z uczniem,
- różnorodność sytuacji dydaktycznych dydaktycznych wychowawczych,
- wiedza pedagogiczna,
- możliwość współpracy z rodzicami, ekspertami,
- doświadczenie i intuicja.
Cechy ogólne, dziecka utalentowanego:
- uczy się chętnie i łatwo,
- ma dobrą pamięć,
- posiada rozległą wiedzę ogólną,
- zadaje mnóstwo sondujących problem pytań,
- zagłębia się w szczególnie interesujące go dziedziny,
- wykazuje dużą ciekawość,
- ma żywą i twórczą wyobraźnię,
- z rozmysłem stawia sobie nowe wyzwania i sam wyszukuje problemy do rozwiązania,
- posługuje się wyszukanym językiem,
- preferuje pracę samodzielną,
- ma wiele własnych pomysłów na rozwiązanie problemu,
- łatwo nawiązuje kontakty z ludźmi,
- własne dążenia intelektualne traktuje jako wyzwanie i przyjemność,
- wykazuje zdolności przywódcze już we wczesnym wieku,
- wykazuje dużą wrażliwość na własne i innych uczucia,
- ma duże poczucie sprawiedliwości,
- ma wysokie wymagania względem siebie i innych,
- jest perfekcjonistą,
- wykazuje wysoki poziom oceny moralnej,
- wykazuje intensywność intensywność w uczuciach i zachowaniach.
Występowanie powyższych cech, niekoniecznie wszystkich, wszystkich większym bądź mniejszym nasileniu u dziecka wskazywać może na to, że mamy do czynienia z uczniem zdolnym. Niekiedy jest tak, że bez większych trudności potrafimy zidentyfikować utalentowane dziecko – wskazuje na to jego wiedza, zachowanie, wytwory, wyniki testów, osiągnięcia pozaszkolne .Jednak ta grupa uczniów jest stosunkowo nieliczna. Innym razem domyślamy się tylko, że w uczniu drzemią pewne uzdolnienia, jednak nie potrafimy określić ich rodzaju i do końca nie jesteśmy przekonani o słuszności naszej oceny. Wtedy koniecznie musimy zastosować wnikliwą obserwację, która pozwoli na podtrzymać bądź odrzucić pierwotne przypuszczenia.
Trzecią grupę stanowią uczniowie, którzy być może posiadają pewne zdolności, jednak szkolne sytuacje do tej pory ich nie wykazały. Ta grupa dzieci wymaga najwięcej pracy – nie dość, że trzeba odkryć talent to, jeszcze zadbać o jego rozwój. Moja praktyka pedagogiczna wskazuje, że najważniejsza jest umiejętność i trafność reagowania na potrzeby zdolnego dziecka w oparciu o wnikliwą obserwację oraz podejmowanie właściwych działań przez nauczyciela, które będą stymulować rozwój zdolności, rozwijać wrażliwość, inspirować do twórczych przemyśleń, poszukiwań i manipulacji. Bardzo ważna jest też współpraca z rodzicami.
Uczeń zdolny nie działa rutynowo, szybko potrafi się znudzić podejmowaniem takich samych działań lub podobnych , oczekuje nowych, coraz to bardziej wyszukanych i atrakcyjnych zadań. Kiedy ich brak, wymyśla je sam. Jego słownictwo jest bogate, potrafi posługiwać się specjalistycznym słownictwem , samorzutnie wprowadzając je do czynnego słownika.
Uczeń zdolny to poszukiwacz, którego cechuje ogromna ciekawość, zdolność krytycznego myślenia, umiejętność wnikliwej obserwacji, analizy, odróżniania rzeczy istotnych od mniej ważnych. Uczeń zdolny jest krytyczny w stosunku do siebie , jak i do innych. Niestety zdarza się, że często zbyt szybki rozwój intelektualny nie idzie w parze z rozwojem emocjonalnym. Uczeń zdolny nie zawsze jest idealnym dzieckiem. Może mieć problemy z uczuciami, komunikacją i kontaktami społecznymi. Bywa niecierpliwy, czasem nietolerancyjny w stosunku do kolegów zwłaszcza tych, którzy nie są w stanie sprostać jego oczekiwaniom, bywa cyniczny, uparty , kłótliwy , krytykuje. Konflikty mogą wynikać także z niechęci do współpracy w przypadku zadań mało ambitnych ambitnych i nieciekawych.
Uczeń zdolny w szkole może czuć się niedowartościowany, niedoceniony i odizolowany. Może to wynikać z nieumiejętności pogodzenia się z brakiem możliwości osiągania nierealnych celów, które sam sobie wytyczył. Pomysłem na pracę z uczniem zdolnym w szkole może być Szkolny System Wspierania Zdolności, tworzony zwykle przez nauczycieli, przy współudziale uczniów uczniów i rodziców.
Nastawiony jest on na stwarzanie optymalnych warunków dla indywidualnego rozwoju twórcze- go myślenia, zainteresowań i uzdolnień. Podsumowując – przedstawiony przeze mnie temat jest wynikiem osobistych doświadczeń zawodowych popartych formami doskonalenia zawodowego oraz literaturą dotyczącą tematu.
Świadoma jednak jestem ,że to początek drogi, drogi pełnej niespodzianek, tajemnic i ciągłych poszukiwań. Uczniowie zdolni trafiają do naszych klas, oczekują wsparcia i pomocy- są trudnymi i wymagającymi partnerami. My zaś nauczyciele, zwłaszcza w klasach początkowych decydujemy w dużym stopniu o tym, jak będzie wyglądała przygoda ze szkołą naszych wychowanków. Czy będzie jej towarzyszyć poczucie zadowolenia, współpracy, radości i tworzenia, spełnienia, czy też strach, lęk, obawa, niepokój, brak uznania i dowartościowania, nuda i bylejakość , samotność w poszukiwaniu? Współczesna szkoła nie może nie dostrzegać zdolnych uczniów, musi im wychodzić naprzeciw, podejmować takie działania, które pozwolą im się rozwijać i pielęgnować uzdolnienia i talenty. Zdarza się , że uczniom zdolnym oferuje się przyspieszenie nauki szkolnej – szybsze jej podjęcie, przeskakiwanie klas, moim zdaniem najlepszym rozwiązaniem jest szeroko pojęta indywidualizacja. Nie zawsze zdarza się tak, że wysokiemu potencjałowi intelektualnemu towarzyszy równie wysoki poziom rozwoju społecznego i emocjonalnego.
emocjonalnego jak już wcześniej wspomniałam , uczeń zdolny często nie radzi sobie z własnymi emocjami, popada w konflikty z rówieśnikami, wymaga wsparcia ze strony wychowawcy.
A oto, bardzo zwięźle ujęte oczekiwania ucznia zdolnego względem nauczyciela
U - uczyń szkołę miejscem fascynującej przygody,
C - ceń moją pracę,
Z - zauważ moje zainteresowania, wskaż dodatkowe źródła wiedzy,
N - nie lekceważ mnie i moich potrzeb,
I - ignorancja nie sprzyja rozwojowi,
O - oczekuj ode mnie więcej,
W – wspieraj mnie i wykorzystuj moje uzdolnienia,
I - inicjatywy podejmowane przeze mnie doceniaj,
E - elokwentnie i mądrze pokieruj moim rozwojem,
Z – zaangażuj ,mnie do dodatkowych, ciekawych prac,
D – dostrzegaj moje pomysły i wskazuj nowe,
O – otocz mnie profesjonalna opieką,
L – licz się z moimi uczuciami,
N – nie zadowalaj się tym, co już wiesz, bądź poszukiwaczem,
I - i mądrym przewodnikiem.
Opracowała Maria Kolowca
