www.szkolnictwo.pl

Zarówno jedne jak i drugie dzieci nigdzie nie potrafią spokojnie usiedzieć, ciągle są czymś zajęte, rozmawiają, wiercą się, przeszkadzają. Różnica jest jednak bardzo istotna.
     Dziecko hiperaktywne nawet kiedy jest zajęte czymś innym, wie co mówi nauczyciel, po przyjściu do domu pamięta jego polecenia, natomiast dziecko nadpobudliwe nie. W efekcie dziecko hiperaktywne robi to czego się od niego wymaga, a nadpobudliwe nie.
     Według najnowszych badań WHO aż 20% dzieci cierpi na nadpobudliwość, w tym około 7% na ADHD. Chłopcy częściej prezentują typ z nadruchliwością, a dziewczynki z zaburzeniami uwagi.
     Bardzo ważna jest więc prawidłowa diagnoza i rozróżnienie pomiędzy „zwykłą” nadpobudliwością a ADHD.
     ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) czyli Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, według Światowej Organizacji Zdrowia jest chorobą. Według DSM – IV Zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi jako jednostka chorobowa ma przypisany numer 314.01.

I. Jakie są przyczyny ADHD?
     Etiologia ADHD nie została dotychczas w pełni wyjaśniona. Najnowocześniejsze badania podają kilka przyczyn zespołu nadpobudliwości psychoruchowej:

1. Uwarunkowania genetyczne, ADHD dziedziczone jest wielogenowo.
2. Specyficzne wzorce pracy mózgu, dotyczy to pracy kory przedczołowej obu półkul mózgowych, struktur głębokich, spoidła wielkiego oraz móżdżku. U dzieci z ADHD połączenia płatów czołowych gorzej pracują z innymi strukturami mózgu. Obszary mózgu odpowiedzialne za kojarzenie informacji słuchowych i wzrokowych funkcjonują inaczej, przypuszcza się, że są bombardowane niepotrzebnymi, „nieodfiltrowanymi” informacjami.
3. Zaburzona równowaga między dwoma podstawowymi neuroprzekaźnikami – noradrenaliną i dopaminą (noradrenalina odpowiada za reakcje „walki lub ucieczki” i jej niedobór może powodować niedocenianie zagrożenia, nadmiar zaś sprawia, że organizm pozostaje w stanie ciągłego pobudzenia; dopamina i jej poziom odpowiada za stan gotowości do odbioru i przetwarzania informacji oraz do koncentrowania się na jednym wybranym bodźcu).
4. Nadużywanie przez matkę w czasie ciąży alkoholu, narkotyków, leków i nikotyny.
5. Bardzo rzadko omawiany syndrom jest spowodowany tzw. przyczynami reaktywnymi: ciężkimi przeżyciami psychicznymi (rozwód rodziców, konflikty w rodzinie, śmierć bliskiej osoby).

II. Objawy ADHD
     Jednym z symptomów ADHD jest impulsywność. Dzieci okazujące nadmierną impulsywność działają pod wpływem impulsu, którego nie są w stanie kontrolować. Najczęściej wiedzą, co powinny zrobić w danej sytuacji, ale zazwyczaj tego nie robią. Znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem. Nie zastanawiają się nad konsekwencjami swego zachowania. Impulsywność objawia się przeszkadzaniem i przerywaniem wypowiedzi innych osób, wyrywaniem się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości, nieumiejętnością czekania na swoją kolej. Innym przykładem może być przypadkowe, nieumyślne niszczenie rzeczy, nagłe wbieganie na ulicę, brawurowa jazda na rowerze. Istnieją statystyki, które ukazują, że wypadkowość wśród dzieci z ADHD jest dużo wyższa, niż w innych grupach.
     Kolejnym objawem charakterystycznym dla ADHD jest nadruchliwość. Dzieci mają bardzo dużą potrzebę ruchu, nie potrafią przez dłuższą chwilę pozostać w miejscu, biegają „jak nakręcone”. Często widoczne są nerwowe ruchy rąk lub stóp. W czasie lekcji czy w innych sytuacjach, które wymagają siedzenia, wstają z miejsca i chodzą. Mają problemy ze spokojnym bawieniem się lub odpoczynkiem. Często są nadmiernie gadatliwe.
     ADHD objawia się przede wszystkim zaburzeniami koncentracji uwagi. Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z niedbałości. Często wydaje się, że nie słucha co się do niego mówi. W badaniach klinicznych stwierdzono, że dzieci z ADHD słyszą 50% informacji, z tego zapamiętują również 50%. Można więc stwierdzić, że przyswajają tylko 25% istotnych informacji ( i to w optymalnych warunkach).
     Często nie stosują się do podawanych kolejno instrukcji, mają kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych, wypełnianiem codziennych obowiązków. Unikają rozpoczęcia zajęć, które wymagają dłuższego wysiłku (nauka szkolna, odrabianie zajęć domowych). Łatwo rozpraszają się pod wpływem bodźców zewnętrznych, gubią albo zapominają rzeczy, które są im potrzebne do pracy np. przybory szkolne, książki.
     Dzieci nadpobudliwe potrafią natomiast skupić się nawet na długi czas na czynności, która jest dla nich interesująca i ich pasjonuje np. zabawa przy komputerze. Nie potrafią jednak skupić się na czymś co dla nich jest mało interesujące.

III. Wtórne konsekwencje ADHD
Do wtórnych konsekwencji syndromu zalicza się:

1. obniżenie samooceny
2. zaburzone relacje z rówieśnikami
3. niska odporność na stres i frustracje
4. kłopoty dydaktyczne
5. tworzenie się osobowości destrukcyjnej

IV. Diagnoza
     Rozpoznanie ADHD nie jest łatwe ani szybkie. Opiera się w dużej mierze na obserwacji dziecka i doświadczeniu lekarza. Diagnozy może dokonać tylko lekarz psychiatra. Bardzo popularną metodą oceny zaburzeń typowych dla ADHD są skale i kwestionariusze diagnostyczne, czyli arkusze pytań przeznaczone dla nauczycieli i rodziców. W pełnej procedurze diagnostycznej powinny się znaleźć również testy psychologiczne do oceny inteligencji, zdolności reakcji, motoryki, mowy czynnej oraz zdolności rozwiązywania problemów. Mają one potwierdzić lub wykluczyć istnienie innych zaburzeń układu nerwowego.
     Ważny dla diagnozy jest okres występowania objawów. Jeżeli przynajmniej 6 objawów nadruchliwości, impulsywności i zaburzeń uwagi utrzymuje się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptacje (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju, można podejrzewać, że dziecko cierpi na ADHD. Jeżeli zaburzenia zachowania trwają krócej niż pół roku to mamy do czynienia z nadpobudliwością psychoruchową. W przypadku ADHD objawy muszą wystąpić przed 7 rokiem życia.
     Praca z dzieckiem nadpobudliwym jest czasochłonna i obciążająca, wymaga dużego zaangażowania ze strony osób, które z nim pracują.
     Należy jednak pamiętać, że objawy nie są winą dziecka, nie są też winą rodziców, ani nauczycieli.

V. JAK POMÓC DZIECKU Z ADHD W DOMU RODZINNYM?

1. Uzgodnij z dzieckiem plan pracy (godzina rozpoczęcia pracy, przerwy, zakończenie pracy).
2. Zorganizuj miejsce pracy (początkowo sami rodzice przygotowują rzeczy potrzebne do odrabiania lekcji).
3. Ogranicz ilość bodźców docierających do dziecka: „puste biurko”, „czysta ściana”, „zamknięte okno”, „spokojna muzyka”.
4. Organizuj przerwy w zależności od nastroju, stopnia zmęczenia, motywacji do odrabiania lekcji.
5. W momencie słabnięcia koncentracji używaj zwrotów, które przyciągają uwagę dziecka, np.: „popatrz jakie to ważne, ciekawe, rewelacyjne”.
6. Stosuj w trakcie nauki odniesienia do zgadywanki, opowieści, encyklopedii.
7. Spróbuj mówić tak, aby dziecko widziało Twoje usta.
8. Kontaktuj się wzrokowo.
9. Nie zwracaj uwagi, że dziecko macha nogami, bawi się jakimś przedmiotem, ale walcz o jego uwagę.
10. Nie nadawaj zbyt długich komunikatów, bo dziecko zapomni o czym mówiłaś na początku.

VI. WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI:

1. Dziecko nadpobudliwe ma odmienne możliwości i wymagania, należy się do nich dostosować.
2. Karanie za objawy niezależne od dziecka rodzi lęk i niechęć.
3. Trzeba zauważyć, kiedy dziecko robi coś dobrze i należy zachęcać je do dalszej pracy.
4. Bardzo ważna jest bliska współpraca z rodzicami. Spotykaj się z rodzicami często, a nie tylko wtedy, gdy pojawi się problem lub kryzys.
5. Ustalaj stałe i jednoznaczne zasady. Spisz je, aby dziecko wiedziało, czego się od niego oczekuje i co mu wolno.
6. Dbaj o spokój w miejscu pracy.
7. Wydawaj krótkie, proste polecenia i sprawdzaj ich wykonanie.
8. Rozkładaj trudniejsze zadania na etapy.
9. Ucz porządkowania i organizowania.
10. Pomagaj dziecku ustrukturalizować świat (listy, tabelki, spisy, plany). Potrzebują przypomnienia o zadaniach, powtórzenia, nadania kierunku.
11. Dziel duże zadania na mniejsze. Duże zadania przytłaczają dziecko. Każde pomniejszone zadanie wydaje się łatwiejsze do wykonania.
12. Szukaj możliwych do zaakceptowania form rozładowania nadruchliwości np. wysłanie po dziennik, kredę, zmazanie tablicy, zachęcaj do ćwiczeń fizycznych, które pomagają wyładować nadmiar energii.
13. Doceniaj błyskotliwość dzieci z ADHD, które są utalentowane, uzdolnione bardziej niż się to wydaje.

VII. 10 PRÓŚB DZIECKA NADPOBUDLIWEGO DO NAUCZYCIELI I RODZICÓW

1. Pomóż mi skupić się na jednej czynności.
2. Potrzebuję, abyś prowadził mnie za rękę, uczył poprzez zmysł dotyku.
3. Proszę, stwórz mi uporządkowane otoczenie, gdzie wszystko będzie podporządkowane stałym zasadom. Potrzebuję wiedzieć, co zdarzy się za chwilę.
4. Poczekaj na mnie, pozwól mi działać we własnym tempie.
5. Zaproponuj mi możliwości wyjścia z trudnej dla mnie sytuacji.
6. Pochwal to, co było dobrego w mojej pracy.
7. Dawaj mi tylko jedno proste polecenie na raz. Poproś mnie, abym powtórzył Ci, co usłyszałem przed chwilą.
8. Przypomnij mi, abym zatrzymał się, pomyślał i dopiero potem działał.
9. Dawaj mi tylko krótkie etapy pracy do wykonania, tak, abym sam mógł ocenić, kiedy dojdę do końca.
10. Doceń mnie, jeśli zrobię coś dobrze, pochwal, jeśli uda mi się odpowiednio zachować. Przypominaj mi (i sobie) o moich dobrych i mocnych stronach, kiedy mam zły dzień.

Literatura:

1. W.Eichelberger, A. Samson : Dobra miłość, Warszawa 2002
2. H. Nartowska: Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo, Warszawa 1972
3. I.Prekop: Mały tyran, Warszawa 2004
4. I.Prekop, Ch.Schweizer: Niespokojne dzieci, Poznań 1997
5. T. Wolańczyk, A.Kołakowski: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, Lublin 1999

Opracowała:
mgr Bożena Smoleń