www.szkolnictwo.pl

Ziemię zamieszkują najróżniejsi ludzie, a każdy z nich ma inny umysł. Mózg każdego człowieka jest niepowtarzalny. Jedne umysły są stworzone do pisania symfonii i sonetów, inne do budowania mostów, autostrad i komputerów, do projektowania samolotów i sieci dróg albo do kierowania ciężarówkami i taksówkami. Rozwój społeczeństwa i postęp na świecie zależą od tego, ile uwagi poświęcimy rozwijaniu w naszych dzieciach i w sobie umiejętności zgodnego współistnienia z innymi umysłami.

W każdym dziecku drzemią ogromne możliwości, które tylko trzeba uruchomić. Umysł może osiągać zadowalające rezultaty w dowolnym, niedajacym się przewidzieć czasie. Ponadto, jeśli umysł doskonale pasuje do wymagań stawianych przez szkołę, wcale nie musi to oznaczać, że będzie się równie dobrze sprawdzał w karierze zawodowej. Dziecko, które zbiera pochwały i nagrody przez całą szkołę, niekoniecznie dysponuje umysłem o profilu spełniającym wymagania zawodowe, jakie czekają je w przyszłości. Umysły o różnych profilach osiągają w końcu widoczny sukces, a ich silne i słabe strony u dzieci podlegają zmianom w czasie. Okazuje się, że choć nie można umysłu wymienić, można go zmienić. Na przykład niektóre osoby mające w szkole problemy językowe, w wieku trzydziestu lat osiągają doskonałą płynność wymowy i dykcję oraz umiejętność czytania ze zrozumieniem. Oznacza to, że rodzice i nauczyciele powinni nieustannie poszukiwać u dzieci nie odkrytych talentów.

W świecie dorosłych jest oczywiste, że nie można być jednakowo uzdolnionym we wszystkich dziedzinach wiedzy i osiągnąć jednakowej biegłości we wszystkim. Mimo to od naszych dzieci wymagamy, żeby były dobre we wszystkim. Codziennie muszą uzyskiwać olśniewające wyniki w matematyce, czytaniu, pisaniu, ortografii, zapamiętywaniu, rozwiązywaniu problemów, socjalizacji, sporcie i w umiejętności wykonywania ustnych poleceń. Niewiele dzieci jest w stanie sprostać takim wymaganiom, jeżeli w ogóle takie dzieci istnieją. Każdy z nas od urodzenia jest wyposażony w niezwykle złożony system obwodów, które tworzą mnóstwo rozgałęziających się możliwości i przeszkód.

Podstawowym elementem uczenia się jest proces o nazwie funkcji neurorozwoju. Nasze umysły, wyposażone są w funkcje neurorozwojowe, za pomocą których uczymy się i korzystamy z tego, czego się nauczyliśmy. Mózg ma olbrzymią pojemność, a ilości wszystkich funkcji neurorozwojowych nie da się określić. Wobec istnienia tylu zmiennych, uszkodzenia lub specyficzne niedomagania są zatem na porządku dziennym. Takie wady nazywamy dysfunkcjami neurorozwojowymi. Niektóre dzieci mają trudności z pisaniem, mimo że mają dużo do powiedzenia. Po prostu nie są w stanie wystarczająco szybko i dokładnie stawiać liter, co sprawia, że pisząc, nie nadążają za biegiem myśli i słów. Dlatego pisanie staje się dla nich zmorą. Niezdolność wyznaczania konkretnych mięśni do wykonania w trakcie pisania litery odpowiednich czynności w odpowiednim czasie stanowi przykład dysfunkcji neurorozwojowej. Dysfunkcję neurorozwojową bierze się mylnie za złe zachowanie, podczas gdy uczeń musi się zmagać z poważnym psychicznym przemęczeniem.

W ludzkim mózgu możliwa jest praktycznie nieskończona ilość kombinacji neurorozwojowych. Specjalne zespoły funkcji neurorozwojowych współdziałają w celu umożliwienia dziecku nabycia konkretnych umiejętności. Jeśli jedna lub więcej funkcji nie zadziała albo nie wykona należycie swoich zadań, to dziecko osiąga gorsze wyniki w nauce. Proces uczenia się możemy uznać za wypadkową stanu ośmiu systemów uczenia się: kontrolny system uwagi, system pamięci, system języka, system organizacji przestrzennej, system porządkowania sekwencyjnego, system motoryczny, system myślenia abstrakcyjnego, system orientacji społecznej.




Systemy uczenia się

I.Kontrolny system uwagi.
Uwaga jest centrum administracyjnym mózgu kieruje psychicznymi regulatorami, które nadzorują i kontrolują uczenie się i zachowanie. Kieruje dystrybucją energii psychicznej w naszych umysłach, dzięki czemu możemy skończyć to, co zaczęliśmy, i pozostawać w stanie czuwania w ciągu dnia.
Za dyrygowanie umysłem odpowiedzialny jest zespół funkcji mózgu zwany regulatorami uwagi. Jeśli sterowniki uwagi funkcjonują poprawnie, pomagają dziecku w uczeniu się, w wydajnej pracy i w adekwatnym zachowaniu. Uczeń może skupić się na lekcji, wybiera najkrótszą drogę do rozwiązania problemu.

Wady systemu kontroli uwagi przybierają u poszczególnych dzieci różną postać. Dzieci z zaburzeniami uwagi często dają sobie radę z zagadnieniami natury ogólnej, ale mają trudności z drobnymi, ale istotnymi szczegółami. Np. wie jak rozwiązać zadanie, ale dążąc do jak najszybszego zakończenia pracy nie zwraca uwagi na znaki plus, czy minus. Dzieci te mają często problemy z pisaniem.

Są trzy rodzaje kontroli uwagi:

1.

2.

3.


Regulator wstępnej oceny: zanim zdecydujemy, jak zachować się w danej sytuacji należy pomyśleć o skutkach swego postępowania czy wypowiedzi. (co się stanie, gdy ………., co pomyślą o mnie ludzie?)

Regulator opcji – nieustannie dokonujemy wyborów między dostępnymi opcjami. Dzieci z osłabioną kontrolą uwagi wykonują rzeczy w sposób bardzo impulsywny albo stosują trudne metody.

Regulator tempa –regulator danych wychodzących ma spowodować, żeby dziecko zwolniło, zatrzymało się, pomyślało, zanim rzuci się do działania.

Regulator jakości – powinno się obserwować, jak wykonujemy zadanie i po jego zakończeniu oceniać, czy dobrze go wykonaliśmy. Dzięki temu możemy sterować czynnościami i dokonywać samodzielnych korekt.

Regulator wzmocnienia – jeśli coś okazało się korzystne dla dziecka powinno być stosowane. Nazywa się to wzmocnieniem pozytywnym. Dziecko musi nauczyć się korzystać z doświadczeń tych pozytywnych i tych negatywnych.


Uwagi praktyczne:

• Gdy spostrzegamy u dziecka objawy braku kontroli zachowania istnieje duże prawdopodobieństwo, że niektóre regulatory uwagi funkcjonują nieprawidłowo. Nie jest to więc złe dziecko, potrzebuje zdobycia kontroli nad pewnymi funkcjami.
  
• Gdy dorośli wiedzą, kiedy i w jakich okolicznościach uwaga dziecka funkcjonuje właściwie, mogą przewidzieć, w których momentach dzieci będą lepiej kontrolować swoje zachowanie i naukę.
  
• Wiele dzieci z niewydolnymi regulatorami uwagi przejawia szczególną kreatywność, współczucie i spostrzegawczość. Mogą okazać się obrotne i przedsiębiorcze.
  
• Brak koncentracji może przypominać lenistwo, niechęć lub złe zachowanie, a przecież dzieci te bardzo się starają i też chcą osiągnąć sukces
  

II. System pamięci.
Dla osiągnięcia sukcesu w szkole pamięć jest potrzebna znacznie bardziej, niż przy wykonywaniu pracy zawodowej. Nauka w szkole to ćwiczenie pamięci, która ma bardzo skomplikowaną strukturę. System pamięci można podzielić na pamięć krótkotrwałą, pamięć operacyjną oraz pamięć długotrwałą. Jest mnóstwo zdolnych dzieci, które mają w szkole kłopoty, bo zapamiętywanie nie idzie im tak dobrze jak rozumienie.

Nauka nie jest możliwa bez współpracy poprawnie działających funkcji pamięci.

Pamięć krótkotrwała to miejsce w umyśle, w którym informacje zatrzymują się na kilka sekund, pełni rolę stacji przekaźnikowej. Ma ona ograniczoną pojemność. Aby coś zapamiętać należy docierające informacje przekodować, czyli skrócić, wybrać najistotniejsze elementy.

Zaburzenia pamięci krótkotrwałej mogą występować w następujących obszarach:

• Przekodowanie – zdolność skracania informacji.
  
• Rejestrowanie w różnych formatach: wzrokowym, werbalnym oraz sekwencyjnym.
  
• Rejestrowanie w wystarczająco szybkim tempie.
  
• Posługiwanie się strategiami (tworzy skojarzenia, wizualizuje).
  
• Współpraca między uwagą i pamięcią (trudno coś zapamiętać, jeśli się tego nie słucha)
  

Pamięć operacyjna spełnia 4 zadania:

• Utrzymuje łączność pomiędzy poszczególnymi częściami idei lub historii w czasie, dlatego możemy zatrzymać w myślach początek jakiegoś wyjaśnienia, i jednocześnie słuchać dalszej części.
  
• Utrzymuje łączność pomiędzy różnymi częściami wykonywanego zadania, np. pamiętamy, gdzie położyliśmy nożyczki w trakcie pakowania prezentu.
  
• Utrzymuje łączność pomiędzy pamięcią krótkotrwałą a długotrwałą, np. pamięta się treść pytania podczas szukania odpowiedzi na nie.
  
• Służy do przechowywania różnych bieżących planów i zamiarów, np. zatrzymujemy się na stacji benzynowej, pamiętając, że jedziemy do sklepu.
  

Pamięć długotrwała ma olbrzymią pojemność, informacje w niej zawarte nie znikają. Podzielona jest na dwa stadia:

• Archiwizowanie informacja aby została zapamiętana musi być włączona do archiwum z uwzględnieniem pewnych reguł. Są 4 pdst. systemy archiwizacji: informację można przechowywać jako pary (data – wydarzenie, nazwisko – twarz), procedury , w jaki sposób wykonać zadanie ( jak zawiązać krawat), kategorie (gatunki drzew iglastych), oraz jako reguły i znane wzorce (W którym miejscu stawiamy znak zapytania)
  
• Udostępnianie informacji – informację przechowywaną w pamięci długotrwałej lokalizujemy, odszukujemy poprzez przypomnienie lub rozpoznanie.
  

Uwagi praktyczne

• Opracowując sprawdziany nauczyciele powinni dążyć do zachowania równowagi pomiędzy zadaniami na rozumienie i pamięciowymi
  
• Pisanie, ortografia, matematyka, rozwiązywanie testów mają największy związek z pamięcią w okresie szkolnym. Regularne ćwiczenie tych umiejętności może przyczynić się do zwiększenia pojemności pamięci
  
• Archiwizowanie danych w pamięci długotrwałej jest najbardziej efektywne jeśli dokonuje się tuż przed snem
  
• Pamięć długotrwała funkcjonuje najlepiej wtedy, jeśli odpowiednio dużo czasu poświęcimy na utrwalanie materiału
  
• Trudno coś zapamiętać, jeśli się nie koncentrujemy
  

III. System języka.
Czynniki językowe decydujące o powodzeniu w nauce to m.in. umiejętność rozumienia, zapamiętywania, a następnie używania nowych słów; zdolność formułowania myśli w mowie i piśmie oraz szybkość przyswajania informacji, która jest niezbędna do tego, aby nadążyć za potokiem ustnych objaśnień i poleceń. Dzieci, które są uzdolnione językowo, mają większe szanse na odniesienie w szkole sukcesu. Język ściśle współpracuje z pamięcią. Przekładanie faktów i myśli na słowa pomaga zatrzymać informację. Uczniowie, którzy nie operują sprawnie słowami uczą się znacznie wolniej. Jest 5 poziomów języka, na kolejnych piętrach znajdują się coraz bardziej złożone wymagania językowe.

Myślenie o języku to nie tylko wyuczenie się jego prawideł i wypowiadanie komunikatów lecz zdolność do refleksji na temat języka i zasad jego funkcjonowania.

Duże jednostki językowe (dyskurs) to wszystkie struktury językowe wykraczające ponad poziom zdania.

Słowa układane w zdania (syntaktyka) zajmuje się badaniem wpływu szyku wyrazów na znaczenie.

Znaczenie słów (semantyka) – to wiedza na temat znaczeń słów lub badanie tych znaczeń

Składniki słów (morfemy) najmniejsze cząstki języka, które mają znaczenie

Dźwięki (fonemy) dźwięki, z których zbudowane są słowa


Sprawność posługiwania się językiem na poszczególnych poziomach nie rozwija się w sposób ściśle uporządkowany. W szkole podstawowej dzieci rozwijają umiejętności w zakresie rozu mienia i budowania zdań (syntaktyka), znacznie później pogłębiają terminologię techniczną i abstrakcyjną (semantyka) Metalingwistyka, czyli umiejętność myślenia o języku i jego funkcjonowaniu rozwija się równolegle z innymi poziomami.


Uwagi praktyczne

• W domu powinno posługiwać się w języku potocznym i literackim. Należy rozmawiać z dzieckiem na tematy abstrakcyjne, o wydarzeniach na świecie
  
• ęzyk należy stale doskonalić, zwracać uwagę aby dzieci formowały pełne zdania., należy dużo czytać, ważne są gry językowe (scrabble,).
  
• Należy ćwiczyć umiejętność streszczania.
  
• Zajęcia z retoryki ułatwiłyby posługiwanie się słowem mówionym
  

IV. System organizacji przestrzennej oraz porządkowania sekwencyjnego
Dzięki orientacji przestrzennej postrzegamy wzajemne relacje między częściami poszczególnych rzeczy. Orientacja przestrzenna pomaga nam również utrzymać porządek w różnorodnych materialnych przedmiotach codziennego użytku, takich jak pisaki, zeszyty oraz inne przybory niezbędne w pracy ucznia. Porządkowanie przestrzenne wymaga posługiwania się zamkniętymi obwodami między naszymi oczami i mózgiem. Są to drogi nerwowe, które odpowiadają za rozpoznawanie wzorców i rozróżnianie ich. Orientacja przestrzenna umożliwia nam myślenie za pomocą obrazów

System porządkowania sekwencyjnego ściśle współpracuje z porządkowaniem przestrzennym, pomaga nam radzić sobie z ciągami informacyjnymi, które wchodzą do naszego umysłu lub wychodzą z niego w postaci uporządkowanych serii albo sekwencji. Orientacja w kolejności zdarzeń tworzy podstawę do umiejętności poruszania się w czasie, oceny czasu, przeznaczania odpowiedniej ilości czasu na zaplanowane czynności oraz dla uświadamiania sobie upływu czasu.
Porządkowanie sekwencyjne i przestrzenne pomaga dzieciom w nauce na różnych płaszczyznach: od wykonywania prostych poleceń do skomplikowanych zadań. Poziomy organizacji:

• Spostrzeganie – rozpoznawanie istotnych cech i relacji w obrębie sekwencji lub układu przestrzennego (zarys granic państwa na mapie, czy kolejność dźwięków w takcie muzycznym)
  
• Zapamiętywanie – zachowanie informacji o kolejności elementów lub stosunkach przestrzennych między nimi
  
• Tworzenie – samodzielne produkowanie sekwencji (gdy tworzy melodię) lub obiektów przestrzennych ( nadając odpowiedni kształt lepiąc z plasteliny)
  
• Porządkowanie – sprawne zorganizowanie czasu (jest punktualny) i przestrzeni (pamięta, gdzie położył klucze)
  
• Myślenie na wyższym poziomie – umie przeprowadzać rozumowania, rozwiązywać problemy, (rozwiązuje zadania matematyczne z zachowaniem logicznej kolejności, czy wyobraża sobie przepływ prądu elektrycznego w przewodzie)
  

Uwagi praktyczne

• Wszystkie dzieci potrzebują pomocy w zakresie zarządzania czasem
  
• Jeśli dziecko ma kłopot z realizacją wieloczęściowego polecenia, nauczyciel powinien powtarzać polecenie, przedstawić go na piśmie lub w formie graficznej
  
• Rytmiczne zabawy i piosenki we wczesnym dzieciństwie pomagają rozwinąć zdolność porządkowania sekwencyjnego
  
• Dzieci, które nie radzą sobie ze światem zjawisk przestrzennych powinny nabyć nawyku ich werbalizowania. Powinny sobie szeptać co gdzie zostawiły.
  
• Zdolność porządkowania przestrzennego lub sekwencyjnego rozwija się przez muzykę, taniec, plastykę zajęcia wymagające pracy przy użyciu rąk
  

V. System motoryczny
System motoryczny kieruje precyzyjną i złożoną siecią ścisłych połączeń między mózgiem a różnymi mięśniami naszego ciała. Funkcje ruchowe decydują o tym, czy dziecko będzie osiągało dobre wyniki w sporcie, grze na instrumentach, pisaniu. Sprawne funkcjonowanie systemu ruchowego przyczynia się w znacznej mierze do budowania przez dziecko poczucia własnej wartości oraz daje szansę na efektywną naukę szkolną.

5 rodzajów funkcji ruchowych

• Duża motoryka obejmuje czynności wykonywane przez duże mięśnie, np. jazda na rowerze. Dzieci osiągają dobre lub słabe wyniki w jakimś sporcie w zależności od tego, czy sprawnie funkcjonują określone połączenia między mózgiem a dużymi mięśniami, które są odpowiedzialne za koordynację ruchową.
  
• Funkcja ruchów precyzyjnych – zadaniem drobnych mięśni znajdujących się głównie w dłoniach i palcach jest wykonywanie ruchów precyzyjnych, zapewnienie zręczności manualnej.
  
• Funkcja grafomotoryczna – grafomotoryka to bardzo wyspecjalizowane ruchy wykonywane przy pisaniu. Różne zaburzenia funkcji grafomotorycznej mogą wywoływać zniechęcenie nawet u zdolnego dziecka, sprawiając, że pracę domową, testy i różne zadania pisemne będzie wykonywało poniżej swych możliwości.
  
• Funkcja oromotoryczna odpowiada za mówienie. Sprawność w zakresie oromotoryki ułatwia udział w dyskusjach na forum klasy. U dzieci z zaburzeniami tej funkcji usta nie nadążają za biegiem myśli.
  

Uwagi praktyczne

• Nie każdy musi być mistrzem sportowym, sławnym malarzem czy wirtuozem. Dzieci mogą czerpać satysfakcję dokonań w innych dziedzinach.
  
• Niska sprawność ruchowa wywołuje u dzieci poczucie, że są one bezwartościowe, czasami są one odrzucane przez rówieśników i publicznie upokarzane
  
• Dzieci mające problemy z pisaniem powinny wykorzystywać komputer do przygotowania prac pisemnych
  

VI. System myślenia abstrakcyjnego.
System myślenia abstrakcyjnego stanowi ukoronowanie naszych umiejętności związanych z myśleniem. Myślenie abstrakcyjne polega między innymi na umiejętności rozwiązywania problemów, zdolności do logicznego rozumowania, formułowania pojęć i posługiwania się nimi, a także na rozumieniu, jak i kiedy działają reguły, jak również, jaki jest sens skomplikowanej idei. Myślenie abstrakcyjne obejmuje również myślenie krytyczne i twórcze. Uaktywnia się, gdy dziecko natrafia na informację lub problem, które nie mają oczywistego znaczenia lub rozwiązania.

Rodzaje myślenia abstrakcyjnego:

• Myślenie przy użyciu pojęć . Z pojęciami spotykamy się wszędzie. Pojęcie to zbiór właściwości, które wspólnie tworzą pewną ideę lub kategorię idei. Każde pojęcie ma swoją nazwę. Dzięki pojęciom łatwiejsze jest rozumowanie, można porównywać, czy znajdować różnice. Dzięki posługiwaniu się pojęciami można odciążyć pamięć, ponieważ umożliwiają one wyciąganie wniosków. Dzieci mają różną zdolność opanowywania pojęć. Jedne nie rozumieją ważnych pojęć i nie są w stanie wyodrębnić żadnej istotnej cechy określonego pojęcia, inne próbują posługiwać się pojęciami nie rozumiejąc ich. Uczeń czuje się przytłoczony gdy zagadnienia stają się coraz bardziej złożone i przybywa nowych pojęć, które w dużej mierze opierają się na poprzednich. Ratują się tym, że posługują się pamięcią niż zdolnością rozumowania. Nauka staje się nudna i dziecko traci zainteresowanie przedmiotem.
  
• Myślenie stosowane przy rozwiązywaniu problemu. Rozwiązywanie problemów to systematyczny, logiczny, zaplanowany w czasie i podzielony na wiele kroków proces. Prawidłowy proces rozwiązywania problemów składa się z 10 etapów. Najpierw należy stwierdzić – w momencie zetknięcia się z problemem, że ma się z nim do czynienia. W rozwiązywaniu problemów pomaga przewidywanie i wyobrażanie sobie lub ocena rezultatu działania i wykonalności. Następnie należy zmobilizować środki, zastanowić się, co jest potrzebne do rozwiązania zadania. Rozwiązywaniu problemów powinno towarzyszyć logiczne myślenie, rozważanie różnych strategii i wybór najlepszej Następnie należy podjąć działanie i nadać mu rytm. Ważne jest zarządzanie czasem. Osoba sprawnie rozwiązująca problem ma dobre wyczucie czasu, wie kiedy i jak podjąć działanie. Należy monitorować własne działania, zadawać sobie pytanie : czy to mnie do czegoś doprowadzi? Przy wątpliwościach można na bieżąco wprowadzać poprawki.. Efektem końcowym tego procesu jest rozwiązanie problemu.
  
• Myślenie krytyczne ułatwia odróżnienie prawdy od fałszu. Dzieci powinny nauczyć się oceniać twierdzenia wypowiadane przez innych, własne zachowania i dokonania. Krytyczne myślenie pozwala wykrywać kłamstwa i i stawać się bardziej spostrzegawczym w ocenie zjawisk. Osoby bezkrytyczne mają trudności z dostrzeganiem ukrytych znaczeń, z analizą i oceną.
  
• Myślenie według reguł. Reguły są praktycznie wszędzie. Dotyczą one zachowania i obyczajów których należy przestrzegać w szkole, w domu, na ulicy. Ważne jest, aby dziecko rozumiało reguły i potrafiło się nimi posługiwać, ponieważ dzięki nim można sobie radzić z sytuacjami, które są przewidywalne i pojawiają się z pewną regularnością. Łatwiej jest też zauważyć wyjątek. Gdy uczeń rozumie reguły ortografii to jest w stanie przewidzieć pisownię nowego wyrazu.
  
• Myślenie twórcze. Dzięki twórczej aktywności dzieci uwalniają swój umysł i odkrywają nowe możliwości ekspresji oraz swobodnej zabawy myślami. Twórcze myślenie to połączenie zachowań i własności, które sprzyjają oryginalności. Możliwość bycia twórczym i wymyślania własnych skojarzeń może być ratunkiem dla uczniów osiągających słabsze rezultaty. Zajęcia plastyczne, muzyczne taniec czy praca pisemna na wybrany przez siebie temat powinny stanowić stały element programu nauczania.
  

Uwagi praktyczne

• W szkole powinno się poświęcać dużo uwagi myśleniu abstrakcyjnemu.
  
• Uczniowie gimnazjum powinni rozwiązywać problemy krok po kroku, w sposób udokumentowany, powinni rozwiązywać zadania wymagające krytycznego myślenia
  
• szczególnie godna polecenia jest technika burzy mózgów. Uczniowie są obecnie przeciążeni zajęciami w szkole i poza nią, mają niewiele możliwości do aktywniejszego myślenia opartego na wyobraźni.
  

VII. System orientacji społecznej.
Umiejętności społeczne dzieci zajmują w szkole poczesne miejsce. Wiążą się z podejściem do pożądanego i niepożądanego zachowania społecznego. Niektóre dzieci są od urodzenia wyraźnie uzdolnione społecznie. Inne muszą się uczyć, jak postępować w kontaktach z innymi. Dziecko może mieć trudności w nawiązywaniu nowych znajomości, przejawiać brak umiejętności pracy w zespole albo taktownego reagowania na konflikty wybuchające miedzy rówieśnikami. Nawet najzdolniejsze dziecko popada we frustrację, jeśli jest zbyt nieśmiałe, zachowuje się nieadekwatnie do sytuacji albo jest aspołeczne.

Rodzice i nauczyciele z zadowoleniem obserwują, jak systemy neurorozwojowe u dzieci stają się doskonalsze z każdym dniem, miesiącem rokiem, zwłaszcza, gdy są wykorzystywane, trenowane jak mięśnie. Dorośli muszą zdawać sobie sprawę, że system gwałtownie podupada, gdy jest zbyt mało używany. Na przykład, jeśli dziecko prawie nigdy nie posługuje się pojęciami, rzadko wypowiada się pełnymi zdaniami, używa zbyt często przekleństw, to jego zdolności językowe nie będą uruchamiane, nie rozwiną się, a nawet się zmniejszą.

Inicjowanie kontaktów i rozwiązywanie konfliktów to przykłady funkcji neurorozwojowych, które odgrywają istotną rolę w relacjach między dziećmi. Duża lub mała sprawność w zakresie kontaktów społecznych decyduje o tym, czy życie dziecka w środowisku szkolnym i sąsiedzkim dostarczy mu satysfakcji, czy raczej przykrości. Zadania społeczne, którym muszą stawić czoło nasze dzieci można podzielić na trzy misje:

• Misja przyjaźni – nawiązywanie i utrzymywanie przyjaźni jest jedną z pierwszych misji społecznych. Przyjaźń to bliskość, dzielenie się i wzajemne wsparcie. Nie każdy poszukuje w przyjaźni tego samego. Motywem przyjaźni u chłopców są wspólne zainteresowania. Dziewczynki zaś szukają kogoś, z kim mogłyby dzielić się swoimi przeżyciami, rozmawiać, z kim czułyby się dobrze. Posiadanie najlepszego przyjaciela daje dziecku dużą gratyfikację, dzieci są dumne z takiej znajomości.
  
• Misja popularności – dzieci pragną popularności bardziej niż czegokolwiek na świecie. Popularność polega na uzyskaniu akceptacji ze strony większego grona rówieśników.
  

Podgrupy popularności

Dzieci popularne – lubiane przez wszystkich, dzieci kontrowersyjne – lubiane przez niektóre grupy i zdecydowanie nielubiane przez inne, dające się lubić – akceptowane społecznie, dzieci niezauważane oraz dzieci odrzucone – wykluczane z grona czasami będące przedmiotem agresji.

• Misja polityczna – dzieci muszą uczyć się sposobów interakcji z innymi osobami, muszą rozpoznawać osoby wpływowe. Pierwszą lekcją polityki jest rywalizacja z rodzeństwem, kiedy to dziecko dąży do uprzywilejowanego traktowania przez rodziców. Polityka zauważalna jest też w szkole, kiedy to uczeń chwali nauczyciela, powstrzymuje się od zachowań, które mogłyby go zrazić. Cała sztuka polega na tym, aby uprawiając dziecięcą politykę nie utracić własnej wolności, własnego zdania i integralności.
  

Ważne zachowania społeczne: rozwiązywanie konfliktów (bez uciekania się do agresji)

Monitorowanie – zdolność śledzenia własnych poczynań w relacjach z innymi

Autoreklama i kreowanie własnego wizerunku – zdolność utrzymywania dobrego wizerunku własnej osoby i umiejętność odpowiedniego „sprzedania się”

Współpraca – zdolność pracy z innymi na zasadach partnerskich lub jako członek zespołu

Odczytywanie informacji społecznej i reagowanie na nią – zdolność interpretowania zdarzeń społecznych, zachowań ludzi, ich gestów


Niektóre dzieci dobrowolnie rezygnują z udziału w życiu społecznym. Nie każdy odczuwa potrzebę bycia popularnym. Niektóre dzieci są samotnikami, indywidualistami. Ale czasami zdarza się, że się wycofują, aby nie konkurować z popularnym bratem czy kolegą. Ważne jest, aby dziecko nie starało się zdobyć akceptację na siłę, tracąc przy tym swoją indywidualność.

Uwagi praktyczne

• Rodzice powinni informować szkołę, jeśli dziecko jest stale odtrącane, wyśmiewane czy dręczone przez kolegów
  
• Rodzice powinni rozmawiać z dzieckiem o tym ,jak utrzymywać dobre stosunki z rówieśnikami i nauczycielami
  
• Z dziećmi mającymi problemy z niskim poziomem umiejętności społecznych trzeba dużo pracować
  
• Nie jest też dobrze, jeśli dziecko nadmiernie koncentruje się na zdobyciu popularności
  
• Należy wspierać indywidualistów, samotników z wyboru
  

Co decyduje o profilu umysłu dziecka?

Na wykształcenie silnych i słabych stron umysłu dziecka niewątpliwie składa się wiele czynników.

Geny.

Matki i ojcowie nie mogą dobierać lub odrzucać cech dziedziczonych przez dziecko. Geny odgrywają bardzo dużą rolę, ale to nie zwalnia nas z pracy nad naszymi słabościami, zwłaszcza gdy uważamy, że w pewnych dziedzinach przydałaby się zmiana na lepsze.

Życie rodzinne i poziom stresu.
Czynniki społeczno-ekonomiczne wywierają ogromny wpływ na rozwój dziecka. Zagrożenia wiążą się zarówno z ubóstwem jak i z nadmiarem przywilejów oraz rozpieszczeniem. Czynniki związane z miejscem zamieszkania wpływają na rozwój zarówno pożądanych, jak i niekorzystnych cech umysłu.

Czynniki kulturowe.
Środowisko kulturowe ucznia może decydować o tym, które pożądane cechy neurorozwojowe ulegną wzmocnieniu, a które nie. W niektórych środowiskach ceni się sprawność fizyczną, w innych sport uważa się za pospolitą rozrywkę. To, czy nastolatek czyta powieści, rozwiązuje krzyżówki, chodzi do opery, bierze udział w domowych porządkach, odzwierciedla kulturę, w której wyrasta. Z kolei zajęcia, którym dziecko się oddaje, głęboko oddziałują na zestaw mocnych i słabych stron jego umysłu.

Znajomi.
Znajomi odgrywają decydującą rolę w kształtowaniu umysłów swoich przyjaciół. Dzieci, które nie mają intelektualnych zainteresowań, stają się dla siebie nawzajem negatywnymi wzorcami. Nauka i sukcesy szkolne mogą być uważane za rodzaj społecznego tabu.

Zdrowie.
Różnorodne czynniki medyczne sprzyjają lub przeszkadzają rozwojowi mózgu w okresie szkolnym.

Dieta, pewne choroby, ból fizyczny- wszystko to może mieć znaczenie w kształtowaniu się profilu umysłu.

Emocje.
Uczniowie żyjący w niepokoju albo w depresji często zupełnie tracą zainteresowanie szkołą i mają trudności z uczeniem się, co niekorzystnie odbija się na ich postępach w nauce.

Doświadczenia szkolne.
Dzięki dobrej jakości nauczania można osiągnąć korzystne zmiany w strukturze mózgu. Dzieci, które w przeszłości wciąż ponosiły porażki, mogą utracić motywację, co doprowadza zwykle do jeszcze większych porażek. I odwrotnie: sukces ma moc powodowania następnych sukcesów.

Wiele aspektów współczesnego życia wpływa hamująco na rozwój najważniejszych funkcji neurologicznych. Są to media elektroniczne a wśród nich rolę wiodącą ma telewizja, gry elektroniczne, internet - który oprócz zalet ma jednak wiele wad. Kolejnym groźnym wrogiem rozwoju umysłowego jest nocne życie – dzieci coraz chętniej oddają się nocnym rozrywkom, chodzą późno spać i następnego dnia mają problemy z koncentracją w szkole. Problemy związane ze stylem życia pojawiają się również w przypadku przeciążenia dzieci zajęciami pozalekcyjnymi. Życie rodzinne, oprócz wychowania w miłości, powinno zapewniać dziecku sprzyjające warunki do rozwoju intelektualnego.

• Rodzice powinni przejawiać żywe zainteresowanie tym, czego uczy się ich dziecko.
  
• Zajęcia pasywne, takie jak oglądanie telewizji, powinny być ograniczone do określonych ram czasowych.
  
• Dzieci powinny widzieć, że ich rodzice czytają gazety, czasopisma i książki.
  
• Zajęcia o schematycznym charakterze ( np. piłka w poniedziałek, instrument we wtorek, karate w środę itd.) powinno być ograniczone do pewnych ram czasowych, żeby dzieci miały czas na odpoczynek.
  
• Rodzice powinni nagradzać dzieci raczej za ich pracę niż za oceny na świadectwie. Dzieci zasługują na pochwały, gdy ciężko pracują. Stopnie trzeba traktować jako rzecz drugorzędną.
  
• Rodzice powinni zawsze okazywać szacunek swoim dzieciom, krytykować dzieci na osobności-bez świadków jak również unikać porównań między rodzeństwem.
  
• Rodzice muszą rozwijać umiejętność ,,słuchania dzieci”. Często lepiej jest po prostu słuchać, mówiąc niewiele, niż w reakcji na szczerą wypowiedź dziecka prawić morały, krytykować, wygłaszać banały, piętnować.
  

Gdy umysł nie nadąża

Pierwszy etap pomocy dziecku mającemu kłopoty w szkole polega na prawidłowym rozpoznaniu jego profilu neurorozwojowego oraz aktualnego stanu wymaganych umiejętności i wiedzy. Kiedy próbujemy poznać dziecko, zestawiamy wyniki specjalistycznych testów i obserwacje rodziców, relacje nauczycieli, bezpośrednie rozmowy z samym uczniem oraz analizę wykonywanych przez niego zadań szkolnych. Problemy z nauką można podzielić na sześć, często zachodzących na siebie kategorii:

1.Trudności z opanowaniem umiejętności.

2.Trudności z poznawaniem faktów i nabywaniem wiedzy.

3.Trudności wykonywaniem zadań.

4.Trudności z rozumieniem.

5.Trudności z wykonywaniem zadań w sposób systematyczny.

6.Trudności związane z szybkością napływania zadań i z ich ilością.

Kiedy dziecko ma w szkole kłopoty, trzeba zawsze ocenić, czy nie zachodzi konflikt między nim a dorosłymi przełożonymi w domu i w szkole. Często się zdarza, że w sytuacji, kiedy style rodziców lub nauczycieli kłócą się ze stylem dziecka, żadna ze stron nie ma racji. Obydwie strony muszą włożyć trochę pracy w poprawę stosunków i postarać się o rozsądny kompromis.

W trakcie poszukiwań mających na celu wykrycie zakłóceń w procesie uczenia się dziecka nie wolno zapominać o zadaniu wynajdywania jego silnych stron i talentów. Każde dziecko posiada jakieś określone talenty, nie istnieje również coś takiego jak umysł doskonały. Również wszechstronnie uzdolnione dzieci mają jakieś słabe punkty, które kiedyś mogą stać się przyczyną problemów.

W dążeniu do sukcesu i spełnienia w szkole dużą rolę odgrywa motywacja do nauki oraz nastroje dzieci. Uczniów, którzy nadmiernie przejmują się nauką, trzeba nauczyć lepiej radzić sobie ze stresem. Niektóre dzieci z dysfunkcjami neurorozwojowymi mającymi wpływ na uczenie się nabierają z czasem przekonania, że ,,brak im rozumu”. Tymczasem każdy jest na swój sposób inteligentny. Każdy powinien doceniać własne specyficzne umiejętności intelektualne, sposoby wykorzystania umysłu, do których jest szczególnie predysponowany. W wielu przypadkach trzeba pomóc dzieciom zrozumieć, że niektóre osoby mają wszechstronne uzdolnienia, a inne bardziej konkretne. Każda rodzina, każda szkoła powinna traktować wyrabianie u dzieci szacunku dla własnych zdolności intelektualnych jako sprawę o pierwszorzędnym znaczeniu. Nacisk należy położyć na to, jak dziecko funkcjonuje, a nie na to, dlaczego jest jakie jest. Po nakreśleniu istotnych właściwości profilu neurorozwojowego, możemy uzupełnić nasz szkic o inne pożyteczne informacje dotyczące codziennego funkcjonowania dziecka i jego potrzeb. Te dodatkowe czynniki są następujące: stan emocjonalny dziecka, występowanie poważnych problemów rodzinnych, zdrowie fizyczne dziecka, jakość edukacji, którą otrzymało dziecko oraz stopień opanowania przez dziecko poszczególnych umiejętności. U wielu osób pewne umiejętności i funkcje rozwijają się dzięki temu, że praktykują je w określonej niszy, w sferze swoich ścisłych zainteresowań. Specjalistyczna wiedza stanowi u nich żyzną glebę dla rozwoju pewnych zdolności. Właściwe kierowanie rozwojem dziecka z uwzględnieniem jego profilu oznacza, że problemy się nie pogłębią, że zapobiegniemy komplikacjom, że zrobimy wszystko w celu usunięcia poważnych niedomagań i będziemy pomagać dziecku w jak najlepszym wykorzystaniu posiadanych zdolności, bez zmieniania jego osobowości. Nie wolno nam przegapić żadnej szansy wykorzystania mocnych stron i zainteresowań dziecka. Gdy dziecko ma zalety, których nie może wykorzystać, ma mocne strony, które nie są doceniane w jego otoczeniu, to jest sytuacja tragiczna. Odmawianie rozwijającemu się umysłowi dostępu do jego specjalności jest okrucieństwem. Ocenianie czyichś umiejętności w dziedzinie, która nie jest jego specjalnością jest równie niehumanitarne. Rodzice powinni współpracować ze szkołami. Bez takiej współpracy żadna ze stron – ani szkoła bez rodziców, ani rodzice bez szkoły – nie będzie w stanie ukształtować dziecka. Rodzice powinni wpłynąć na to, żeby dzieci optymistycznie patrzyły na to, co może im przynieść przyszłość. Każde dziecko powinno wzrastać w poczuciu, że cel, do którego zmierza jest osiągalny i godny wysiłków.



opracowały: Beata Nowakowska, Ewa Stachura

na podstawie książki Mela Lewina pt. ,,Odkryj zdolności swojego dziecka”.