Artykuł poświęcony jest znaczeniu zachowań asertywnych we wspólczesnym świecie. Autorka radzi - nie chowajmy urazów, wyrażajmy je wprost, unikajmy sarkazmu i insynuacji, unikajmy poniżania innych - bądźmy asertywni.
Każdemu człowiekowi zdarza się znaleźć w niekorzystnej sytuacji za sprawą drugiej osoby. Jesteśmy wówczas niezadowoleni, odczuwamy smutek lub gniew, koncentrujemy się na zmianie sytuacji. Bywa jednak, że częściej przeżywamy poczucie krzywdy, odczuwamy żal, mamy pretensje, jesteśmy bezsilni. Kursy o zachowaniach asertywnych uporządkowały moje myśli i podpowiedziały konkretne techniki w relacjach uczeń – uczeń oraz uczeń – nauczyciel. W „Słowniku języka polskiego” przeczytamy niniejszą definicję asertywności: „postawa odznaczająca się akceptacją samego siebie, otwartością i bezpośredniością w wyrażaniu własnych poglądów (z zachowaniem szacunku dla opinii innych ludzi) oraz domaganiem się respektowania własnych praw (nie odmawiając tych samych praw innym). Asertywność oznacza wiarę w siebie, ale jednocześnie szacunek dla uczuć i potrzeb innych.”
Zarówno nauczyciele, jak i uczniowie mają prawo wyznaczać swoje terytorium psychologiczne, oczekiwać jego nienaruszalności i bronić je, kiedy zostanie naruszone. Uczniowie, tak jak i nauczyciele, mają prawo do zachowań asertywnych; ani uległość, ani agresja nie służą żadnej ze stron w sytuacji różnicy interesów, ponieważ nie są dobrą podstawą komunikowania się między ludźmi.
Należy wyraźnie rozgraniczyć podporządkowanie się wynikające z wypełniania przez ucznia swej roli od uległości w sytuacji naruszania praw osobistych. W każdej sytuacji dziecko powinno mieć prawo do asertywnego wyrażania swoich uczuć i opinii.
Podobnie rozróżnić należy wpływanie na ucznia jako zadanie wynikające z pełnienia roli nauczyciela od nieuzasadnionej ingerencji w przestrzeń psychologiczną dziecka. Konieczne jest asertywne, otwarte i obustronnie jasne wyrażanie swoich opinii, preferencji, przekonań itp. Zdecydowanie ułatwi to nawiązywanie relacji pomiędzy nauczycielem a uczniem. Z racji nierównych ról i zależności oraz funkcjonujących stereotypów wynika, że nauczyciele mają większą tendencję do naruszania przestrzeni uczniów, zaś uczniowie – do zachowań uległych. Szereg konfliktów i problemów można uniknąć, jeśli obydwie strony będą postępowały asertywnie.
W rozważaniu o asertywności warto powołać się na prawa Fensterheima:
¨ Mam prawo do robienia tego, co chcę dopóty, dopóki nie rani to kogoś innego.
¨ Mam prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie nawet wtedy, gdy rani to kogoś innego dopóty, dopóki moje intencje nie są agresywne.
¨ Mam prawo do przedstawiania swoich próśb dopóty, dopóki uznaję, że druga osoba ma prawo mi odmówić.
¨ Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak mam prawo do przedyskutowania tej sprawy z drugą osobą i wyjaśnienia jej problemu.
¨ Mam prawo do korzystania ze swoich praw.
Jeśli mamy wątpliwości co do tego, czy jesteśmy asertywni, upewnijmy się, czy nie straciliśmy szacunku do siebie samego.
W stopniowaniu reakcji zachowań asertywnych odwołam się do procedury Pameli Butler, która podzieliła je na cztery etapy:
I Etap: udzielanie informacji.
Na tym etapie informuję drugą osobę o tym, co dzieje się ze mną w związku z jej zachowaniem. Zwykle osoba poinformowana o tym, że jej zachowanie przeszkadza innym, zmienia swoje postępowanie.
II Etap: wyrażanie uczuć.
Tym razem daję wyraz swojemu niezadowoleniu. Po raz drugi naciskam na zmianę zachowania, teraz bardziej stanowczo.
III Etap: zapowiedź przywołania zaplecza.
Jeśli ktoś wie, że przeszkadza mi jego zachowanie, a mimo wyrażenia przeze mnie niezadowolenia kontynuuje je, informuję tę osobę (np.ucznia), co m a m z a m i a r zrobić, jeśli nadal swojego zachowania nie zmieni.
IV Etap: skorzystanie z zaplecza.
Przywołując zaplecze należy wybrać takie, z którego naprawdę jest się gotowym skorzystać.
Błędem będzie przeskoczenie od razu do ostatniego etapu.
Asertywność pomaga przezwyciężać poczucie winy i krzywdy. Można to wypróbować na trzech podstawowych krokach. Jeśli zastosujemy się do nich, zrobimy prawdopodobnie satysfakcjonujące doświadczenie.
Krok 1: zaplanuj rozsądne rozwiązanie konkretnej sytuacji, zapominając w tym momencie o wszystkich innych krzywdach lub winach.
Rozwiązanie to powinno zakładać przede wszystkim zmierzenie się z sytuacją, a nie z osobami. Efektem powinna być rzeczywista zmiana sytuacji (a nie nagroda na poziomie emocjonalnym). Reakcja ta powinna pozwalać na zachowanie własnej godności, a nie naruszaniu praw innego człowieka.
Krok 2: wyobraź sobie dokładnie zaplanowane zachowanie, sprawdzając, jakie myśli antyasertywne wywołuje ono w twojej świadomości.
Krok 3: zrób to, co zaplanowałeś, koncentrując się nie na relacji z osobami, lecz na zadaniu.
Jeżeli ktoś przestaje zachowywać się jak skrzywdzony, otoczenie przestaje traktować go jak słabego i zaczyna się z nim bardziej liczyć.
Bardzo często, kiedy nam coś nie wychodzi, zaczynamy się złościć. Złość jest naturalnym ludzkim uczuciem. Wszyscy ją czują, ale nie wszyscy wyrażają. Nie należy się bać złości, lecz pamiętać należy, aby ją wyrażać asertywnie.
To my jesteśmy odpowiedzialni za nasze uczucia. To ja się złoszczę, a nie ktoś mnie złości. Złość i agresja nie są tym samym. Złość można wyrażać tak, aby nie ranić. Warto poznać samego siebie: rozpoznać te wydarzenia i zachowania, które wzbudzają niepożądane uczucia.
Nie powinniśmy dać się zezłościć. Jeśli zaczynam się denerwować, to mogę przerwać tę sytuację. Najlepiej nauczyć się pracować nad swoimi myślami czy przekonaniami podtrzymującymi złość w różnych sytuacjach. Pomocne są tutaj ćwiczenia fizyczne i relaksacyjne, które pozwalają rozładować złość. Kluczem do zapanowania nad złością będzie rozwijanie umiejętności jej asertywnego wyrażania: nie chowajmy urazów, wyrażajmy je wprost, unikajmy sarkazmu i insynuacji, unikajmy poniżania innych.
| 
