Korzystając z dostępnej literatury pragniemy pomóc nauczycielom w podjęciu kroków mających na celu zdiagnozowanie ucznia u którego zauważają niepokojące objawy rozwojowe, prezentujemy krótką symptomologię upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim.
Pojecie niepełnosprawności obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich w każdym społeczeństwie, wynikające z uszkodzenia zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób uważany za normalny, typowy dla życia ludzkiego.
„Niepełnosprawną jest ta osoba, której stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza albo uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi”.
Czym zatem jest upośledzenie umysłowe?
Wśród badaczy termin upośledzenie umysłowe budzi wiele kontrowersji. Ze względu na złożoność bio-psycho-społeczną przyczyn i objawów niedorozwoju umysłowego, ustalenie jednoznacznej definicji nie jest sprawą prostą. Ogólnie można powiedzieć, że upośledzenie umysłowe to obniżenie zdolności rozwoju intelektualnego. W literaturze, jak też w praktyce kształcenia specjalnego, spotyka się różne definicje upośledzenia umysłowego ( por. R. Heber, 1959; M. Grzegorzewska, 1964; A. M. Clark i A. D. M. Clark, 1971; K. Kirejczyk, 1978; O. Lipkowski, 1981; R. Luckasson, 1992; M. Kościelska 1995).
Stosuje się też zróżnicowaną terminologię używając zamiennych terminów: upośledzenie umysłowe, niedorozwój umysłowy, oligofrenia, obniżenie sprawności umysłowej, zahamowanie rozwoju umysłowego.
Nową koncepcję upośledzenia umysłowego zaproponowała M. Kościelska(1995), która traktuje upośledzenie nie jako zaburzenie organiczne, ale psychologiczne. Upośledzenie jest to stan, do którego jednostka dochodzi w rezultacie nieprawidłowego procesu rozwojowego, w którym formułuje się osobowość.
Mówiąc o upośledzeniu umysłowym można używać zamiennie terminów niepełnosprawność intelektualna lub ogólnie niepełnosprawność.
W teorii i praktyce spotkać można różne klasyfikacyjne upośledzenia umysłowego, dokonywane na podstawie różnych kryteriów. Wyróżnia się klasyfikacje z punktu widzenia pedagogicznego, psychologicznego, medycznego i socjologicznego.
W Polsce od stycznia 1980r. obowiązuje czterostopniowa klasyfikacja upośledzenia umysłowego według IX rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów.
Przyjmuje ona cztery stopnie upośledzenia:
- lekki,
- umiarkowany,
- znaczny,
- głęboki.
Dzieci upośledzone w stopniu lekkim charakteryzuje przede wszystkim upośledzona zdolność myślenia abstrakcyjnego oraz nieudolność systematycznego ujmowania zdobytych wiadomości. Dzieci niepełnosprawne często używają słów nie znając ich znaczenia. Mowa dziecka upośledzonego charakteryzuje się przede wszystkim ubogim słownictwem i trudnościami w uzewnętrznianiu swoich myśli szczególnie, gdy treść wypowiedzi jest oderwana od społecznego kontekstu. Mówią często ułamkami zdań, chętnie posługują się czasownikami i rzeczownikami, rzadziej przymiotnikami. Zaburzenia mowy wpływają na powstawanie zaburzeń emocjonalnych, te zaś mogą pogłębiać trudności w porozumieniu się werbalnym z otoczeniem. Spostrzegają swoje otoczenie odbierając przede wszystkim ruch, dynamikę, jaskrawość zdarzeń – dźwięk i barwę. Występuje u nich upośledzenie różnicy rodzajów percepcji, tj. upośledzenie percepcji kształtów geometrycznych, zdolność do analizy i syntezy wzrokowych elementów tworzących figury geometryczne, percepcji wzrokowej stosunków przestrzennych i innych. Występuje też u nich częściej niestałość emocjonalna, impulsywność, agresywność, niepokój, niestabilna i nieadekwatna samoocena, mniejszy stopień uspołecznienia. Dzieci te szybko się zniechęcają, są płaczliwe, bierne, nie przejawiają własnej inicjatywy. Trudności szczególnego rodzaju występują w sytuacjach zadaniowych, cechuje je wolniejsze tempo pracy, znaczna odwracalność uwagi, szybkie zmęczenie.
U dzieci i młodzieży lekko upośledzonej występują zaburzenia dotyczące globalnej motoryki, jak koordynacji zmysłowo-ruchowej, szczególnie hiperaktywność i dyspraksja. Powodują one znaczne trudności w uczeniu się i zachowaniu, łatwe męczenie się i szybko pojawiające się stany frustracji. Jednostki lekko upośledzone umysłowo same potrafią troszczyć się o siebie i innych. Same dbają o swój ubiór i wygląd, opanowują umiejętność czytania, pisania, operowania pieniędzmi, po skończeniu szkoły podejmują często prace zawodową.
Symptomologia lekkiego upośledzenia umysłowego.
Sprawność spostrzegania zasadniczo w normie. Wolny tok spostrzegania, spostrzeganie nieprecyzyjne, trudności z wyróżnieniem istotnych szczegółów. Zachowanie zdolności do percepcji muzyki. Uwaga dowolna, dobrze skoncentrowana na materiale konkretnym. Krótko i słabo koncentruje się na treściach abstrakcyjnych, trudnych do zrozumienia. Ograniczony zakres uwagi. Dobra pamięć mechaniczna, zdarzają się przypadki wybitnie dobrej pamięci fotograficznej. Słaba pamięć logiczna i dowolna. Uczenie się bez zrozumienia. Wolne tempo uczenia. Zapamiętuje piosenki, wiersze. Trudności z wypowiadaniem myśli, formułowaniem wypowiedzi. Agramatyzmy. Częste wady wymowy. Mały zasób słownictwa. Dominuje myślenie konkretno-obrazowe nad pojęciowo-słownym. Upośledzone abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie oraz rozumowanie przyczynowo-skutkowe, wnioskowanie i tworzenie pojęć.
Mała samodzielność myślenia, zwolnione tempo, mała płynność i giętkość. Słaby krytycyzm, ograniczona zdolność do samokontroli. Dobrze definiuje pojęcia konkretne, nie potrafi podąć definicji pojęć abstrakcyjnych.
Utrudnione przystosowanie społeczne. Niektóre dzieci osiągają znaczny stopień uspołecznienia. Opracowały:
Wioleta Kamińska - nauczycielka SP nr 1 w Czersku
Ewa Rutkowska - nauczycielka SP nr 1 w Czersku
Urszula Sroka - nauczycielka SP nr 1 w Czersku
Literatura:
Kościelska M. „Oblicza upośledzenia”. W-wa 1998 PWN
Kosakowski Cz. (red), „Nauczanie i wychowanie osób lekko upośledzonych umysłowo”
Akapit Toruń 2001
Lovaas Ivar O., „Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo”, W-wa 1993 WSiP
Ustawa z 26 sierpnia 1997r o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej, Dz. U. nr123 poz.776
Żebrowska M. „ Psychologia rozwojowa”, W-wa 1997 PWN. |
