www.szkolnictwo.pl

Przedstawiam referat prezentujący metody aktywizujące,przydatne w nauczaniu przedmiotów humanistycznych. Metody są dośc szczegółowo omówione, zamieściłam równiez przykładowy model podziału metod nauczania.

REFERAT WSPÓŁCZESNE METODY AKTYWIZUJĄCE W NAUCZANIU PRZEDMIOTÓW HUMANISTYCZNYCH

     Współczesna szkoła wymaga od nauczyciela wiele kreatywności i zaangażowania. Od dawna już rezygnuje się z lekcji, które w całości mają charakter wykładowy. Młodzież w dzisiejszej szkole jest nie tylko coraz bardziej wymagająca, ale także coraz trudniej ją zaangażować w to, co się dzieje na lekcji. Taka sytuacja stawia przed nauczycielami nowe wyzwania. Przygotowana przez nauczyciela lekcja powinna być atrakcyjna dla jej uczestników. Jednak atrakcyjna będzie tylko wtedy, gdy młodzież będzie mogła wziąć w niej aktywny udział poprzez różne działania. Zatem zadaniem nauczyciela będzie stawianie przed uczniami najróżniejszych zadań.
     Większość metod aktywnych jest związana z pracą w grupach. Cała klasa powinna mieć motywację do aktywnej pracy, dobrze się komunikować i umiejętnie korzystać ze swoich wiadomości. Niewątpliwie łatwiej zapamiętać to, co jest rezultatem samodzielnej pracy. Ułatwia to pracę zarówno uczniom, jak i nauczycielom.
     W ostatnim czasie podział metod nauczania uległ modyfikacjom. Obecnie przedstawia się on następująco:

ZMODYFIKOWANY PODZIAŁ METOD NAUCZANIA

M. PODAJĄCE

• wykład informacyjny
• pogadanka
• opowiadanie
• opis
• prelekcja
• anegdota
• odczyt
• objaśnienie lub wyjaśnienie

PROBLEMOWE

• wykład problemowy
• wykład konwersatoryjny
• klasyczna metoda problemowa

AKTYWIZUJĄCE

• m. przypadków
• m. sytuacyjna
• inscenizacja

GRY DYDAKTYCZNE

• symulacyjne
• decyzyjne
• psychologiczne
• seminarium

DYSKUSJA DYDAKTYCZNA

• związana z wykładem
• okrągłego stołu
• burza mózgów
• panelowa
• metaplan
• wielokrotna

EKSPONUJĄCE

• film
• sztuka teatralna
• ekspozycja
• pokaz połączony z przeżyciem

PROGRAMOWANE

• z użyciem komputera
• z użyciem maszyny dydaktycznej

PRAKTYCZNE

• pokaz
• ćwiczenia przedmiotowe
• ćwiczenia laboratoryjne
• ćwiczenia produkcyjne
• m. projektów
• m. przewodniego tekstu

Omówienie przykładowych metod:
METODA SOFT

• na początku nauczyciel przedstawia pojedynczy problem, zagadnienie lub zjawisko
• grupa rysuje na szarym papierze następujący schemat:

PRZYKŁADOWY PROBLEM: Czy warto pamiętać o przesłaniu Małego Księcia?

Mocne strony (Jakie będą mocne strony pamiętania o tym przesłaniu?

Słabe strony (Jakie będą słabe strony pamiętania o tym przesłaniu?)

Szanse (Jakie dostrzegasz szanse w związku z pamiętaniem o przesłaniu)

Zagrożenia (Jakie dostrzegasz zagrożenia w związku z pamiętaniem o przesłaniu)

• temat może być jeden dla całej klasy lub różne tematy dla poszczególnych grup
• nie negować tego, co przedstawiają uczniowie, ale w miarę możliwości akceptować
• prezentacja pracy uczniów

SZEŚĆ MYŚLĄCYCH KAPELUSZY

• metoda szczególnie przydatna tam, gdzie uczniowie muszą współpracować ze sobą zgodnie
• myśli i poglądy przedstawiane przez uczniów są bardzo uporządkowane, co zwiększa szansę wypracowania większej liczby klasycznych rozwiązań
• każdy kapelusz oznacza inny sposób myślenia na dany temat:
  biały – tzw. mały komputerek, który zajmuje się wyłącznie faktami, liczbami i ma do problemu podejście raczej obojętne, nie wydaje żadnych opinii
  czarny – pesymista, jeśli padają inne opinie natychmiast je krytykuje
  czerwony – kieruje się emocjami, to ktoś, kto przekazuje swoje odczucia na gorąco i kieruje się intuicją
  niebieski – tzw. „dyrygent orkiestry”, ktoś, kto przewodniczy całej dyskusji, to do niego należy kontrolowanie przebiegu spotkania, przyznanie głosu, jak też podsumowanie dyskusji
  zielony – innowator, osoba myśląca twórczo, ktoś, kto wskazuje zupełnie nowe rozwiązania, charakteryzuje się niezwykłą pomysłowością, odpowiada na pytania: Co możemy zrobić? Jak wprowadzić w życie? Gdzie zastosować?
  żółty – optymista, widzi sprawy przez różowe okulary, ma bardzo pozytywne nastawienie, wskazuje na zalety i korzyści danego rozwiązania
• dzielimy klasę na 6 grup
• lider grupy losuje jeden z kolorów, oznaczający rolę, w którą mają się wcielić
• przykładowy problem: Czy będziemy promować naszą szkołę?
• prezentacja pracy w grupach – niebieski kapelusz przewodniczy dyskusji

METODA PRACY WE WSPÓŁPRACY

• celem tej metody jest stworzenie takich warunków, aby różne metody nauczania mogły przynieść lepsze efekty
• metoda uczy samodzielnego myślenia i współpracy z grupą
• uczniowie maja możliwość dyskutowania, ćwiczą umiejętność pisania, twórczego myślenia
• dzielimy klasę na 5 grup
• każda grupa otrzymuje plakat z rozpoczętym zdaniem lub początkiem opowiadania: Pewnego razu...
• zadaniem grup jest stworzenie krótkiego tekstu opowiadania w różnych konwencjach
  I grupa – w konwencji kryminału
  II grupa – w konwencji love story
  III grupa – w konwencji komedii
  IV grupa – w konwencji opowiadania fantastycznego
  V grupa – w konwencji utworu satyrycznego
• po 5 min. na hasło STOP grupy przerywają pisanie i przekazują swoje plakaty w jakimś porządku i kontynuują to opowiadanie w rozpoczętych konwencjach
• po 20 min. liderzy grup odczytują opowiadania

METODA DRZEWKA DECYZYJNEGO
     Drzewko decyzyjne – to graficzny zapis procesu podejmowania decyzji. Ta metoda pozwala rozważać jakie są możliwości rozwiązania danego problemu i jakie mogą być konsekwencje przyjęcia określonego wariantu. Uczy, jak należy dokonywać wyboru, aby jego skutki były zgodne z akceptowanymi wartościami .Graficzna forma drzewka decyzyjnego przedstawia analizę sytuacji, która może być wykorzystywana na różnych lekcjach.
Podstawowe elementy procesu podejmowania decyzji są następujące:

• zdefiniowanie problemu do rozpatrzenia
• znalezienie różnych możliwych rozwiązań
• określenia pozytywnych skutków każdej możliwości z punktu widzenia stawianych sobie celów lub wartości
• podjęcie decyzji.

METODA: JĘZYK FOTOGRAFII

• można ją stosować przy realizacji jakiegoś cyklu tematycznego, np. lekcje o Mickiewiczu
• uczniowie w ciągu 4 – 5 lekcji mają obowiązek wycinać z gazet zdjęcia, rysunki, które w jakikolwiek sposób kojarzą im się z Mickiewiczem, jego biografia, twórczością
• na wyznaczonej lekcji uczniowie przyglądają się fotografiom i wybierają z nich po dwie
• wszyscy uczniowie rozrzucają wybrane fotografie na stoliku
• każdy uczeń losuje jedno zdjęcie
• uczeń ma skomentować to zdjęcie i omówić kontekst – co przypomina to zdjęcie, jaki ma zwiazek z pisarzem, jego utworami, itd.

DYSKUSJA PANELOWA

Dyskusja panelowa – rodzaj dyskusji prowadzonej przez ekspertów, w dalszej wymianie myśli mogą brać udział obserwatorzy. Zadają oni pytania ekspertom lub prezentują swoje stanowisko.

• wcześniej należy wyznaczyć kilku uczniów, którzy przygotowują swój głos w dyskusji na dany temat
• uczniowie muszą wyrazić zgodę i chęć do takiej pracy
• trzeba wyznaczyć limit czasowy głosów w dyskusji ekspertów oraz dyskusji obserwatorów
• można zastosować wszelkie sposoby prezentacji wizualnej przebiegu procesu myślenia
• dyskusję podsumowujemy wnioskami

METODA KULI ŚNIEGOWEJ

Kula śniegowa – polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do zbiorowej. Uczniowie pracują indywidualnie nad danym problemem, łącza się w pary i ustalają wspólne stanowisko. Pary łącza się w czwórki, te w ósemki a ósemki w szesnastki. Za każdym razem ustalają wspólne stanowisko. W ostatnim etapie pracują reprezentanci grup – dwóch szesnastek

• nauczyciel przedstawia cel metody i instrukcję przed rozpoczęciem pracy
• uczniowie zaczynają pracę indywidualnie
• przy łączeniach w kolejne, coraz większe grupy, nauczyciel czuwa nad prawidłową komunikacją
• kiedy grupy mają po 15 – 16 uczestników, nauczyciel pomaga wybrać reprezentantów grup, którzy na forum przedstawiają stanowisko grup i ustalą ostateczną wersję pracy

METODA MAPY MENTALNEJ
Mapa mentalna – służy do wizualnego opracowania pojęcia, definicji, rozwiązywania działań z wykorzystaniem rysunków, zwrotów, haseł, zdjęć. Przy jej pomocy można:

• uzyskać informacje o dotychczasowych wyobrażeniach i wiedzy na dany temat
• sprawdzić opanowaną wiedzę i umiejętności
• sprawdzić rozumienie związków zależności itp.

Zbieranie informacji odbywa się w tej metodzie przez notowanie skojarzeń.
Uwaga:

• opracowanie danego tematu zaczynamy od napisania go w centralnym miejscu,
• uczniowie są podzieleni na 4 – 5 osobowe grupy i wykonują mapę mentalną z przygotowanych wcześniej materiałów /reprodukcji, zdjęć, rysunków, karykatur, komiksów itp.
• wszystkie pomysły są dobre, jeśli przybliżają temat.

METODA METAPLANU

Metaplan – zespołowy zapis narady nad skomplikowanymi sprawami. Pozwala na spokojne rozważenie omawianego zagadnienia i poszukiwanie wspólnego, optymalnego rozwiązania. Jest graficznym zapisem pracy nad rozwiązaniem problemu. Celem tej metody jest skupienie się na poszukiwaniu wspólnego rozwiązania. Sprzyja rozwojowi umiejętności analizy, oceniania faktów, sądów i propozycji rozwiązań strony przeciwnej. Przygotowuje do prezentowania swojego punktu widzenia, argumentowania i obrony własnego zdania. Daje możliwość wysłuchania i brania pod uwagę poglądów innych osób.

Uwaga:

• nauczyciel określa problem, który ma być przedmiotem dyskusji prowadzonej metodą metaplanu
• uczniowie przygotowują w grupach plakat ilustrujący dyskusję
• nauczyciel nie ingeruje w pracę uczniów, ewentualne błędy poprawia podczas omawiania
• gdy wszystkie grupy są gotowe, następuje prezentacja.

SCHEMAT METAPLANU

Wpisujemy problem, który jest przedmiotem dyskusji

Jak jest? Jak powinno być?
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................

Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
........................................... Wnioski:
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................

Problem postawiony przez nauczyciela może być fikcyjny / np. w oparciu o tekst literacki / lub rzeczywisty /np. co należy zrobić, by szkoła była atrakcyjna?/

METODA PROJEKTÓW

Projekt – polega na samodzielnej pracy uczniów, którzy realizują postawione im zadania w tzw. grupach zadaniowych. Pozwala uczniom na realizowanie dużych przedsięwzięć o cha -rakterze interdyscyplinarnym. Jest przydatny w ścieżkach edukacyjnych, gdzie uczniowie uczą się wielu umiejętności. Ma określone cele i metody pracy a także wyznaczone terminy realizacji całości oraz poszczególnych etapów. Są wyznaczone osoby odpowiedzialne za jego realizację. Uczniowie znają kryteria oceny poszczególnych etapów pracy. Jej rezultaty są prezentowane publicznie. Nauczyciel przygotowuje instrukcję dla uczniów, w której uwzględnia tematykę projektu, cele, metody, terminyi kryteria oceny.
Planując projekt musimy wziąć pod uwagę następujące etapy:

• wybór tematu projektu,
• formy jego realizacji,
• przygotowanie instrukcji do projektu
• ustalenie terminów poszczególnych faz projektu i jego zakończenia
• podział na grupy i zadania dla nich
• prezentację projektu.

Uwaga:

• przy realizacji projektu uczniowie musza mieć dużą dowolność działania
• samodzielność uczniów w opracowaniu ważnych dla programu nauczania zagadnień nie może być dla nauczyciela problemem
• nauczyciel porządkuje wiedzę wynikającą z prezentacji projektów, komentuje.

DRAMA

Metoda ta pozwala wykorzystać do celów edukacyjnych techniki teatralne.
Przyjmuje się, że drama w nauczaniu języka polskiego ma dwa znaczenia:

• jest ogólną nazwą pewnej grupy technik dydaktycznych, które polegają na wykorzystaniu:
• zmysłów i wyobraźni,
• ekspresji ciała,
• rysunku i obrazu,
• słowa w związku z rolą w fikcyjnej sytuacji.
• jest metodą prowadzenia zajęć szkolnych odmiennych od tradycyjnej lekcji.

Drama „rozgrywa się” w specyficznym klimacie , budzi i wyzwala silne emocje, motywuje uczniów: odwołuje się do nauczania przez przeżycia. Wykonania tekstu w rozmaitych tworzywach wymagają przemyślenia, intelektualnego ogarnięcia problemu – drama wykorzystuje więc także drogę uczenia się przez odkrywanie.
Można dostrzec, że drama jest równocześnie:- zabawą / spontanicznym, bezinteresownym działaniem, nasyconym emocjami /

• grą / w odgrywaniu fikcyjnej sytuacji obowiązują pewne reguły/
• rzeczywistością / przywołuje autentyczne zachowania ludzi w rzeczywistych sytuacjach życiowych/.

     Drama nie jest teatrem, nie jest spektaklem przygotowanym z myślą o pokazaniu widzom. Nie ma tu podziału na aktorów i widzów; uczestnicy improwizują, nie realizują ustalonego wcześniej scenariusza. Odwołuje się do potrzeb i możliwości uczniów. Przybliża rozumienie literatury, ułatwia bycie w grupie oraz wyzwala aktywność werbalną, przygoto -wując do odbioru współczesnego teatru.

Uwaga:

• uczniowie dobrowolnie zgłaszają się do określonych ról, mają prawo do odmowy udziału w dramie,
• nie powinniśmy oceniać gry uczniów tylko skupić się na celu ćwiczenia,
• w omawianiu ćwiczenia biorą udział i grający, i obserwatorzy.

Opracowała: Joanna Woźniak