Narastającym problemem w szkole są nietypowe zachowania uczniów, z którymi my, nauczyciele musimy sobie radzić na lekcjach, przerwach, zajęciach pozalekcyjnych. Pragnę przedstawić metody, jakie stosuję w pracy z dzieckiem o nietypowych zachowaniach.
Narastające problemy związane z nietypowymi zachowaniami uczniów zachęciły mnie do udziału w warsztatach na temat Jak sobie radzić z dzieckiem o nietypowych zachowaniach.
Udział w tych warsztatach pozwolił mi zastanowić się i rozpoznać u moich uczniów przyczyny zachowań społecznie nietypowych, do których najczęściej należą:
- zorientowanie dorosłych na wartości konsumpcyjne i przenoszenie tych wartości na dzieci,
- pogarszająca się sytuacja materialna,
- problemy wynikające z wysokich kosztów przemian społecznych i ekonomicznych,
- krytyka i brak autorytetów,
- stymulacja wyobrażeń obrazami agresywnymi w TV i grach komputerowych,
- nadmierne akcentowanie praw dziecka, co prowadzi do uchylania się od obowiązków,
- bezrobocie, bezradność,
- brak umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach w szkole, domu.
Wszystkie te czynniki powodują, że nie są zaspakajane podstawowe potrzeby dzieci, co często prowadzi do nietypowych zachowań.
Obserwując uczniów o nietypowych zachowaniach, rozmawiając z uczniem, nauczycielami i rodzicami, dochodzę do wniosku, iż w głównej mierze celem, któremu ma służyć takie zachowanie, to:
- zwrócenie uwagi na siebie,
- unikanie “czegoś”
- podkreślenie “dorosłości”,
- wyładowanie złości,
- powielanie zachowań dorosłych,
- zaimponowanie kolegom, klasie,
- próba dorównania klasie,
- zabawa.
Wśród zachowań nietypowych do najczęstszych należą:
- zagrażające bezpieczeństwu i zdrowiu dziecka /okaleczenia, rzucanie przedmiotami, bicie kolegów, itp./,
- zachowanie zakłócające /płacz, krzyki, napady złości, rzucanie się na ziemię/,
- zachowanie dziwaczne /samoregulacja – kołysanie się, zwracanie na siebie uwagi/.
Wykorzystując zdobytą podczas zajęć warsztatowych wiedzę, pragnę pomóc tym uczniom, którzy maja problemy z zachowaniem w klasie i wśród kolegów w czasie przerwy, w świetlicy.
Podejmując działania, mające na celu przeprowadzenie terapii nietypowych zachowań, pracuję wg następujących zasad:
- Definiuję problem:
Posłużę się przykładem ucznia, z którym wszyscy nauczyciele mają problem, gdyż zachowuje się on nietypowo w czasie lekcji: głośno komentuje w czasie lekcji różne wydarzenia, używa wulgaryzmów, kaleczy mowę, wykonuje rysunki nie związane z tematem lekcji.
- Zbieram informacje od innych nauczycieli, rodziców, dotyczące okoliczności występowania zachowań nietypowych: kiedy , w jakich sytuacjach, w jakich miejscach, przy kim pojawiają się te zachowania .
W przypadku mojego ucznia pojawiają się w czasie lekcji, gdy uczeń nie ma konkretnego zajęcia, gdy przerabiany materiał jest za trudny dla niego, uczeń rozgląda się wkoło, głośno komentuje, wypowiada uwagi , bluźni lub wykonuje rysunki przesycone militarnymi akcesoriami i wulgaryzmami. Tak samo zachowuje się, gdy jest sam z kolegą, który jest spokojny, opanowany, “cichy”.
- Formułuję hipotezę – zastanawiam się jaki jest cel tego zachowania, jakie potrzeby zaspakaja uczeń, jakie korzyści odnosi z takiego zachowania. Zastanawiam się jakimi innymi zachowaniami zastąpić te niewłaściwe, aby dziecko osiągnęło z tych zachowań korzyści.
W przypadku mojego ucznia celem było przerwanie zajęć, zwrócenie uwagi klasy na siebie, odwrócenie uwagi od tych czynności, których nie umie wykonać, i “zaimponowanie” czymś innym, czyli agresywnym, wulgarnym zachowaniem. Jego rysunki były formą zabawy, rozładowania emocji, a treść ich wynikała z oglądanych w domu filmów i gier komputerowych /informacja matki/.
Uczeń ma starsze rodzeństwo i przebywa w większości wśród dorosłych – powiela więc zachowanie tych osób używając słownictwa, zwrotów zasłyszanych w domu.
Ponieważ w grupie nie zawsze znajduje aplauz dla swoich poczynań, powiela te zachowania przed kolegą, który jest cichy i spokojny, a na dodatek nie “ góruje” nad nim wzrostem.
- Opracowuję plan działania i wprowadzam go do realizacji.
A/ modyfikacja zachowania poprzez zmianę otoczenia w środowisku ucznia:
C / ignorowanie zachowań nietypowych i przenoszenie uwagi na te zachowania akceptowane.
- nauczyciele i uczniowie nie reagują na wulgarne, głośne zachowania, całkowicie je ignorując,
- koncentruję i zwracam uwagę na te zachowania, które mają zastąpić zachowania nietypowe – chwalę ucznia za każde pozytywne zachowanie,
- poprosiłam, aby w domu więcej przebywał w grupie rówieśników, a nie dorosłych
5. Co pewien czas dokonuję analizy osiągniętych wyników terapii, i dokonuje weryfikacji planu, poszerzając go o nowe działania. Terapia zachowań nietypowych u uczniów jest działaniem długofalowym, wymagającym współpracy wszystkich nauczycieli, uczniów i rodziców.
W opisanym przypadku przynosi efekty, które ciągle należy umacniać, gdyż chłopiec dorasta, a problemy związane z okresem dojrzewania będą się nasilać.
Zauważyłam już znaczą poprawę zachowania; uczeń nie rysuje wulgarnych rysunków, z chęcią podejmuje się realizacji powierzonych mu zadań, zgłasza się udziału w konkursach, akademiach, na lekcjach wykonuje powierzone mu zadania i czynności. Zdarza się jednak, że “zapomina się” i wówczas słychać jego głośne komentarze. Wiem jednak , że dalsza współprac dom – szkoła utrwali uzyskane efekty, i nie doprowadzi do powrotu czy nasilenia nietypowych zachowań chłopca.
Pracując z uczniem o nietypowych zachowaniach należy przestrzegać pewnych zasad, które pozwolą zastąpić zachowania nietypowe, na akceptowane przez grupę rówieśników i dorosłych , które przyniosą uczniowi korzyści:
- nawiązać nic sympatii, porozumienia z uczniem,
- akceptować jego poczynania
- w kontaktach z uczniem panować nad swoimi emocjami,
- nauczyć się rozpoznawać jego uczucia,
- szanować ucznia ,
- akceptować jego sposoby rozwiązywania problemów,
- wykorzystywać przejawy aktywności ucznia do włączenia go działania na terenie szkoły, klasy,
- pozwolić , by pracował w swoim tempie, nie przyspieszać tempa pracy,
- nauczyć ucznia pewnych ograniczeń – uzmysłowić mu, że nie wolno niszczyć, narażać siebie i innych
- stosować w pracy metodę małych kroków.
Udział w warsztatach wniósł wiele nowego w moje działania wychowawcze. Pozwolił mi szerzej spojrzeć na problem nietypowych zachowań uczniów, zastanowić się nad ich przyczynami i przedsięwziąć odpowiednie działania mające na celu eliminacje tych zachowań, a przez to pomóc uczniom w osiągnięciu określonego celu, poprzez wyrobienie zachowań akceptowanych przez innych.
Opracowała: Elżbieta Ścibisz |
