www.szkolnictwo.pl

Wydaje mi się, że nie możemy generalizować problemu odpowiadając jednoznacznie na pierwszą część pytania „jaki jest nauczyciel”. Tak jak różni są ludzie w ogóle, tak bardzo różnych spotykamy nauczycieli. Niestety także takich, którzy nigdy nie powinni znaleźć się w tym zawodzie, bo swoim postępowaniem potrafią zrobić więcej krzywdy dzieciom niż pożytku. Chyba łatwiej w tym miejscu powiedzieć jaki nie powinien być, gdyż rola nauczyciela nie kończy się tylko na nauczaniu, przekazaniu wiadomości i informacji ale w ogromnej mierze ma on wpływ na wychowanie młodych ludzi.
Rozważając problem tego jaki powinien być nauczyciel nasuwają się pytania, które w swojej pracy „O dobrym wychowaniu i kształceniu” zadał Jarosław Rudniański. Myślę , że pozwalają one odkryć istotę powołania nauczycielskiego, zastanowić się głębiej nad tym czy rzeczywiście nauczyciele, z jakimi spotykamy się na co dzień są nauczycielami prawdziwego zdarzenia. Chciałabym je tu przytoczyć w całości, gdyż tylko wtedy oddadzą ten sens, który ja w nich wyczytałam, czytając je po raz pierwszy. „Jak patrzy na świat ten, kto wychowuje? Co w nim widzi? Czy uważa, że człowiek jest tylko automatem reagującym na bodźce, czy tez jest kimś znacznie więcej? Czy wierzy w istnienie w człowieku tego, co w sposób tak bardzo nieokreślony, lecz tylko intuicyjnie wyczuwalny nazywamy Dobrem? Czy wierzy, że można pomóc człowiekowi istniejące w nim Dobro, że można mu pomóc kształcić je i rozwijać, wbrew wielu warunkom otoczenia? I czy wierzy, że dla tego właśnie, tak trudno do sprecyzowania Dobra warto i trzeba żyć? Czy uważa, że jest to właśnie najważniejsze? Nie chodzi tu ani o frazesy ani o deklarację. Chodzi
o własną, głęboko odczuwalną wiarę w człowieka, w istnienie Dobra w nim samym i w innych. Tylko taki człowiek, który tę wiarę ma , potrafi w sposób właściwy wychować powierzone jego opiece dzieci na ludzi „nieokaleczonych”. Na ludzi w pełnym tego słowa znaczeniu. I to jest właśnie – "nauczyciel.”
Analizując ten problem wysuwa się na pierwszy plan kwestia osobowości jaką powinien posiadać nauczyciel. Bo właśnie to, jakim jest człowiekiem będzie miało największe znaczenie jakim jest nauczycielem. Nauczyciel wpływa na całość psychiki ucznia i przyczynia się do jednoczesnego i harmonijnego rozwoju wielu jego sfer. Tu również słychać niejednokrotnie głosy wyrażające niepokój , wątpliwości, czy człowiek (nauczyciel), który ma wiele kłopotów ze sobą, który ma luki we własnym wychowaniu może uczyć innych.
Wielokrotnie w rozmowach o nauczycielu spotykamy się z terminem „dobry nauczyciel”. Dobry, czyli taki, który spełnia pokładane w nim oczekiwania. Dobry nauczyciel będzie posiadał pewne cechy, które będą gwarantem jego sukcesu. Dobry nauczyciel posiada pewne specyficzne właściwości psychiczne, które odgrywają istotną rolę w procesie oddziaływania na uczucia i które są właściwościami raczej wrodzonymi niż wykształconymi. Niewątpliwie należą do nich:
- Dusza (wnętrze - umiejętność zastąpienia słowa „ja” słowem „my”; żebym widział szerzej niż czubek własnego nosa)
- Talent pedagogiczny (wg Szumana umiejętność oddziaływania na innych, bogactwo własnej osobowości)
- Instynkt pedagogiczny (koncepcja biologizująca wpływ cech biologicznych na osobowość i swoistą wartość nauczyciela).
Z pojęciem „dusza” spotykamy się już u J.W. Dawida. Określa on tym
terminem pożądaną osobowość nauczyciela. Za główne cechy osobowości nauczyciela czyli „duszy” uważał miłość dusz ludzkich, potrzebę doskonałości, poczucie obowiązku i odpowiedzialności, wewnętrzną prawdziwość i moralną odwagę. Nieco odmiennie termin ten wyjaśnia W. Okoń, który przez „osobowość nauczyciela” uznaje stopień zaawansowania nauczyciela w poznawaniu, rozumieniu i wartościowaniu stosunków panujących w świecie, ze szczególnym uwzględnieniem procesów kształcenia i wychowania, oraz w twórczym przekształcaniu tych stosunków.
Nie wnikając głębiej w analizę pojęcia osobowości warto zastanowić się nad tym, jakie osobiste zalety powinien posiąść człowiek, który pragnie stać się dobrym nauczycielem. Na pewno nieco innych cech będziemy oczekiwali od nauczycieli przedszkoli innych od
nauczycieli szkół akademickich, a jeszcze innych od nauczycieli przedmiotów ogólnokształcących i zawodowych. Mimo jednak różnorodności zadań realizowanych przez nauczyciela, do których wykonywania pomocne okazują się odmienne właściwości szczegółowe, istnieją cechy bardziej ogólne, które mają znaczenie we wszystkich oddziaływaniach pedagogicznych, i które można uznać za specjalnie dla nich korzystne.
W edukacji dzieci pojawia się zapotrzebowanie na wykwalifikowanego człowieka, którego następnie można nazwać nauczycielem. Ale mówiąc „wykwalifikowany” to oprócz ukończonych studiów, zdobytej wiedzy z zakresu metodyki, dydaktyki czy nauczanej specjalizacji mam na myśli przede wszystkim jego „przydatność” do zawodu nauczyciela. Owe kwalifikacje to przede wszystkim akceptacja życia, a w nim siebie, odmienności innych, stałość poglądów, zwarty system norm, zasad postępowania, życzliwość. Wreszcie to chęć przekazania tego co cenne dla życia innym, jako ukierunkowanie ich życia.
Najważniejsze aby każdy nauczyciel, który kształtuje wzór osobowościowy młodych ludzi, który ma bezpośredni wpływ na losy innych sam był ze sobą w zgodzie, umiał uświadomić sobie własne preferencje, wyznawane zasady i ideały, systemy wartości. Człowiek sfrustrowany, nerwowy, nieżyczliwy nie powinien przyjmować na siebie misji jaką jest uczenie innych.
Bardzo ważną cechą dobrego nauczyciela mającą duży wpływa efekty wychowania jest autorytet. Jest on wynikiem pracy własnej i postawy samego nauczyciela. Definicja pojęcia autorytet brzmi następująco: Autorytet nauczyciela to zespół różnorodnych właściwości, dzięki którym uczeń bez wyraźnych nakazów i bez strachu przed karą ulega wychowawczemu wpływowi nauczyciela, a w szczególności chętnie uczy się stosować do jego wymagań. Powoduje to, że środowisko uzna jego osobowość, wartość intelektualną i moralną. Do cech właściwych dla autorytetu niewątpliwie zaliczymy ideowość, moralność, mądrość życiową, wiedza i ogólna kultura umysłowa, mistrzostwo dydaktyczne, pedagogiczne(wychowawcze), kultura osobista, odpowiednio ustawiona stopa życiowa.
Jaki jeszcze powinien być nauczyciel? Nasuwa się tu wiele cech, ale na pewno powinien być sprawiedliwy, równorzędnie traktować wszystkich uczniów. Jest to cecha, którą można bardzo łatwo zaobserwować w codziennych kontaktach, która ujawnia się przede wszystkim przy ocenianiu. Nauczyciela sprawiedliwego darzy zazwyczaj szacunkiem; gdy brak tej cechy, część uczniów czuje się pokrzywdzona i nie akceptuje nauczyciela.
Ważne jest również w pracy nauczyciela jego usposobienie. Młodzież nie lubi ponuractwa i gderliwości, chce wykonywać swoje obowiązki w atmosferze radości, sama często wykazuje poczucie humoru i ceni je u nauczyciela. Nierzadko atmosfera decyduje o tym, czy czynności wykonywane są jako uciążliwy obowiązek czy jako radosna działalność.
Dobry pedagog powinien umieć dostrzec w swoich uczniach różnorodne wartości pozytywne, posiadać chęć pomocy w ich rozwoju, dostosowując swoje oddziaływania do indywidualnych właściwości i możliwości swoich uczniów. Ale jednocześnie, by to osiągnąć musi być stanowczy, konsekwentny i wymagający.
Niewątpliwie nauczyciel musi lubić dzieci lub młodzież i pracę z nimi. Stosunek do młodego człowieka wiąże się u dobrego pedagoga z poczuciem odpowiedzialności za to, jakimi w przyszłości staną się ludźmi. Dobry pedagog jest zazwyczaj przekonany o nieobojętności swojego zachowania, wierzy w skuteczność własnych oddziaływań, ingeruje on w zachowanie innych, ilekroć uważa, że jego ingerencja jest pożądana ze względu na dobro osób, z którymi się kontaktuje.


Opracowanie: Elżbieta Jankiewicz