Niniejsza publikacja poddaje krytyce formę profilaktyki jaką są środki multimedialne, oddziałujące na jednostkę. Przedstawiając argumenty i kontrargumenty ocenie poddane zostaje film z cyklu ''Ja i moje zycie''. Film w ocenie końcowej zostaje uznany za pozytywną formę profilaktyki bowiem zawiera istotną wiedzę z punktu widzenia oddziaływania profilaktycznego, zawiera treści i przykłady aktualne i pewnym sensie modelowe.
ESEJ KRYTYCZNY FILMU „JA I MOJE ŻYCIE” JAKO FORMY PROFILAKTYKI
Film z cyklu „Ja i moje życie” stanowi element Edukacyjnych Pakietów Multimedialnych, które łącznie obejmują 1235 programów wyemitowanych w Telewizji Edukacyjnej w latach 1990 - 1998. Na wybranej przeze mnie kasecie VHS znajduje się 5 odcinków około 15 minutowych:
- Obowiązki – dlaczego by nie?
- Nie jestem waszą własnością
- Moje rodzeństwo i ja
- Kryzys w rodzinie – rozstajemy się
- Chciałbym być strażakiem
Cykl „Ja i moje życie” powstał w 1998 roku w Warszawie, wydawcą są: Telewizja Polska S.A. oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej.
Adresatami filmu są nauczyciele – wychowawcy, rodzice i młodzież. Cele filmu można rozpatrywać z punktu widzenia potrzeb rodziców, nauczycieli oraz młodzieży. Z założenia autorów scenariusza wideofilmu, Barbary Jakubowskiej i Małgorzaty Potockiej, powinien on być swoistą namową do podjęcia rozmów z młodzieżą, ukazywać złożoność problemów oraz podawać praktyczne wskazówki i sposoby rozwiązywania trudnych, konfliktowych sytuacji w relacji z dorosłymi (głównie w sytuacji w rodzinie). Ponadto film powinien „podpowiadać” młodzieży jak radzić sobie z problemami życia codziennego, jak pokonywać bariery i stereotypy w konfliktach międzypokoleniowych i konfliktach z rodzeństwem, jak walczyć z negatywnymi emocjami m. in. przygnębieniem, poczuciem niższej wartości, zazdrością, egoizmem i innymi.
Zgodnie z założeniami filmu celem prezentowanych scen i komentarzy nie powinno być stworzenie gotowej recepty postępowania, ale nacisk, inspiracja do podjęcia dialogu między dwoma stronami konfliktu w relacjach rodzice – dzieci, dzieci – nauczyciele, w relacjach z rówieśnikami, rodzeństwem a także ze samym sobą. W trudnych sprawach, czasami z pozoru błahych, które ukrywają jednak głębsze treści, niepokoje, lęki, stany samotności i bezradności
zawsze powinien pojawić się dialog na zasadach partnerstwa i wzajemnego zrozumienia.
Film obrazuje określone sytuacje rodzinne, obyczajowe, stany psychiczne, a poprzez to naprowadza odbiorców słabo zorientowanych na wartości (na przykład na wolność, odpowiedzialność) na związki z jakąś wartością, względnie potrzebą (na przykład z miłością, bezpieczeństwem).
Już samo nawiązanie do tytułu sygnalizuje dwie wartości: „ja” – osoba ludzka i „życie”, które są niewątpliwie istotne dla każdego człowieka (nie zdegradowanego moralnie, oczywiście), a zwłaszcza dla młodzieży w okresie dorastania. Człowiek aby mógł mówić o swoim życiu musi sam być jego twórcą: wybierać cele i środki ich realizacji, rozwijać swoje zainteresowania, regulować swoje postępowanie, które często poddane jest różnorakim dewiacjom (naśladownictwo rówieśników, manipulacja ze strony grupy rówieśniczej, złe ogólne wzory postępowania). Ogólnym celem tego filmu jako formy profilaktyki, jego przekazem, jest obrona praw każdego człowieka do bycia osobą – ukazania szans i perspektyw rozwoju, kryteriów dokonywanych wyborów, wydobycie potencjału myślenia i działania.
Aby podjąć się oceny całości filmu jako pewnej formy profilaktyki należy skupić się na poszczególnych jego wątkach i ich przekazach.
Obowiązki – dlaczego by nie?
Przedstawione w tym odcinku sceny i komentarze wskazują na sytuację, w których obowiązki kojarzą się młodym ludziom z poczuciem ograniczenia wolności i swobody, krzywdy oraz wykorzystywania przez innych.
Młodzież by zabrać się do pracy potrzebuje wzmocnienia swoich motywacji oraz rozumienia celu działania. Sytuacje przedstawione wskazują na takie właśnie rozwiązania, na przykład nie można dziecka obarczać nadmiarem obowiązków, co nie pozwala mu na rozwijanie własnych zainteresowań, z kolei należy kategorycznie nakazać mu wypełnianie obowiązków wobec jego własności – psa.
Młodzież musi mieć świadomość wartości, nie tylko wartości obowiązujących tu i teraz, ale także tych istotnych z punktu widzenia przyszłości.
Nie jestem waszą własnością
Sceny i komentarze wskazują na takie istotne kwestie z punktu widzenia młodych ludzi, jak: decyzje o opuszczeniu domu rodzinnego, przyczyny porzucenia domu i rodziny, prawo samostanowienia o sobie.
Sytuacje przedstawione w tym odcinku ukazały różne formy dojrzałości oraz trudny problem dookreślenia granic wolności.
Syn chciał wolności, przyzwolenia matki na podjęcie pracy zawodowej, a tym samym na odizolowanie się od ojca – alkoholika. Musiał dokonać wyboru, a od matki usłyszał: „Synu i tak mnie zostawisz”; inny młody chłopak chciał móc stanowić sam o sobie i podjął decyzje o wytatuowaniu ciała, które przecież i tak jest jego własnością; 18-letnia córka wyprowadzająca się po ukończeniu szkoły z domu, bez zapewnionej stabilizacji materialnej.
Czy zatem to, co młody człowiek „chce” zrobić, powinno być ostateczną przesłanką podejmowanego przez niego czynu? Młodzież ma prawo, ale dojrzałość to też umiejętność rozumienia, konieczności, powinności i możliwości.
Moje rodzeństwo i ja
Przedstawione w tym odcinku scenki wskazują na podstawy tworzenia się więzi między rodzeństwem, co ma wpływ na wzajemne relacje, uczucia, konflikty. Relacje z rodzeństwem są podwaliną stosunków z innymi ludźmi. Zasadniczy wpływ na różnicowanie relacji z rodzeństwem mogą mieć: walka o uczucia rodziców (dziecko odczuwające kompleksy z powodu tego, że matka faworyzuje brata lub siostrę, a jemu wciąż wytyka błędy i potknięcia; nieustanne porównywanie jednego dziecka do drugiego, które jawi się jako wzór), ciekawość i sztuczne podnoszenie barier wiekowych – bo starszy ma większe przywileje (młodsza siostra podkradająca i używająca, na przykład kosmetyków starszej), a także krystalizacja więzi opiekuńczych – dziecko staje się partnerem rodziców w wychowaniu (starsza siostra służy radą i pomocą młodszej).
Konkluzją tego odcinka jest apelem dla każdego brata i siostry: jesteś wzorem, czasem opieką, często informatorem i przewodnikiem w trudnościach.
Kryzys w rodzinie – „rozstajemy się”
Scenki i komentarz dotyczą rozpadu rodziny i jego konsekwencji dla dzieci, tego jakie ślady rozwód rodziców pozostawia w psychice, jak działa na uczucia, charakter. Odcinek podkreśla, że istotną kwestią jest sposób rozstawania się, trzeba z dziećmi rozmawiać o „kulturze rozstawania się” oraz przewidywania rozwodu – trzeba przygotować dziecko do właściwego przyjęcia tak ważnej decyzji. Scenki filmu pokazują zachowanie taktowne wobec znieczulicy ojca, zachowania matek, które zbędnie i fałszywie oskarżają byłego współmałżonka oraz zabraniają dziecku kontaktu z ojcem i jego rodziną. Odcinek ten jest swoistym apelem do rodziców – rodzice mają niezbywalne obowiązki wobec swoich dzieci. Ważne jest by uświadomili sobie, że człowiek doświadcza świata i siebie nie tylko w kategoriach sukcesu, przyjemności i osobistych satysfakcji. Elementem ludzkiej rzeczywistości są także porażki, przykrości, życiowe kryzysy i klęski. Rodzic musi być świadom, że dziecko jest świadkiem rodzinnego życia.
Chciałbym być strażakiem
Scenki i komentarz tego odcinka dotyczą marzeń młodych ludzi i możliwości ich realizacji, ich wspierania w wyborze drogi życiowej, rady i przymusu ze strony rodziców, prawa młodego człowieka do wyboru modelu własnego przyszłego życia. Istotną kwestią jest tu oczekiwanie na wsparcie i akceptacje ze strony rodziców, nawet wówczas gdy marzenia dzieci są odmienne od ich ambicji, wywieranie presji na swego syna lub córkę by postępował (-a) w ten czy inny sposób. Rodzice muszą być świadomi, że młody człowiek chce być podmiotem, a nie przedmiotem – wybór zawodu, zainteresowań jest domeną własną, osobistą. Scenki filmu w sposób dość obrazowy ukazują, jak brak pozytywnych relacji z rodzicami, nieumiejętność podejmowania dialogu, wpływa na to, że młody człowiek nie potrafi wyrazić swoich motywacji, sprawności, zainteresowań. Rodzice muszą być świadomi, że nie każdy chce być lekarzem (interesuje go humanistyka), albo woli zostać koszykarzem po AWF niż prawnikiem.
Głównym założeniem, celem filmu – wątkiem przewijającym się przez kolejne odcinki – było uwzględnienie, poszanowanie praw każdej jednostki do wyrażania siebie, swojej osobowości, realizacji zamierzeń i działań. Film jako pewna forma profilaktyki, czyli zapobiegania, nakierowany był głównie na akceptację każdej osoby jako indywiduum z własnym systemem wartości i norm, własnymi poglądami, całym potencjałem osobowościowym. Akceptacja ta powinna być wyrażona poprzez dialog, poprzez omawianie problemów w relacjach z inną osobą.
Autorzy filmu zakładali, że adresat – widz po jego obejrzeniu nauczy się oceniać, nazywać i wnioskować o poprawności rozwiązań pokazywanych w scenkach i poddanych dyskusji w komentarzach.
Innym dość silnie wyeksponowanym wątkiem pojawiającym się w każdej części jest poczucie więzi rodzinnych, można zatem stwierdzić, że oddziaływanie profilaktyczne nakierowane jest również na ten element. Owo poczucie jest niezbędne dla zaspokojenia potrzeb osobowego bezpieczeństwa obydwu pokoleń, a według autorów scenariusza w dzisiejszej rodzinie nie są one wystarczające. Członkowie rodziny muszą sobie uzmysłowić, że budowanie tych więzi nie jest tylko sprawą rodziców, ale dokonuje się w domowej codzienności, we wzajemnych relacjach – umiejętności podejmowania dialogu, godzeniu odmiennych systemów wartości.
Niewątpliwą zaletą filmu „Ja i moje życie” jako formy profilaktyki jest uwzględnienie dynamiki życia, a raczej tego jak wartości dynamizują życie, przy jednoczesnym wprowadzaniu ładu, spokoju, spójności. W kolejnych odcinkach filmu wśród bardzo różnych bohaterów (różnych typów osobowości), w ich lękach, sprzeczkach i konfliktach pojawiają się postaci zrównoważone oraz typy bardziej aktywne, buntownicze nastawione „anty”. Film zatem pozwoli widzowi utożsamić się, bardziej wczuć się w rolę bohatera, który będzie mu bliższy pod względem osobowościowym.
Pewnym mankamentem filmu, według mnie, jest banalność albo raczej stereotypowość przedstawionych sytuacji – źródła konfliktu – które są niejako podwaliną całego oddziaływania profilaktycznego. Konflikty, nieporozumienia między rodzicami a dziećmi, między rodzeństwem wydają się bardzo prozaiczne, typowe. Uważam, że aby film skutecznie dążył do realizacji wytyczonych celów, aby skutecznie wpłynął na odbiorcę, powinien nim „wstrząsnąć”. Tymczasem może dojść do sytuacji wręcz odwrotnej: odbiorca widzi sytuację dla siebie typową, niejako wpisaną w swoje życie, w stosunku do której odnosi się już w sposób rutynowy i odczuwa już pewien rodzaj znieczulicy. Widz może zatem stać się odbiorcą biernym, pasywnym, który nie widzi jakiegokolwiek sensu w próbach minimalizacji owej konfliktowej sytuacji; nie będzie próbował pokonywać trudności, które mimo wszystko mogą stać się kształcące, satysfakcjonujące, dające poczucie siły i nowe możliwości gdy je przezwyciężymy.
Uważam, że film „Ja i moje życie” jest formą profilaktyki. Jego cele, m. in. ukazanie złożoności problemów i konfliktów pojawiających się w rodzinie, inspiracja do podjęcia dialogu oraz przedstawienie sposobów jak radzić sobie z pewnymi problemami życia codziennego, zostały osiągnięte. Film jest atrakcyjny pod względem treści, nowoczesny formalnie, zawiera istotną wiedzę z punktu widzenia oddziaływania profilaktycznego, a przy tym jest przystępny dla widza, co niewątpliwie pozwoli mu na uniknięcie trudności z odbiorem.
Według mnie film, który próbowałam ocenić zawiera treści i przykłady o długotrwałej aktualności, w pewnym sensie modelowe, które mogą stać się inspiracją dla wielu osób i środowisk – pomocą w rozwiązywaniu niektórych problemów, wskazówką, jak osiągnąć pożądany cel.
Dominika Gruszka |
