Jestem nauczycielką nauczania początkowego Szkoły Podstawowej w Bodzanowie. Obecnie uczę klasę drugą. To mój trzynasty rok pracy. Odkąd podjęłam pracę w szkole stosuję techniki Freineta w codziennej pracy z dziećmi. To nieocenione, choć nie przez wszystkich stosowane, metody. Ponieważ doświadczyłam i wiem, że przynoszą wspaniałe rezultaty, chciałabym podzielić się wiedzą na ich temat i jednocześnie zachęcić większe grono do ich stosowania. W materiale skupiłam się głównie na jednej technice - swobodnych tekstach.
Czołowe miejsce w edukacji wczesnoszkolnej zajmuje nauka języka ojczystego. Edukacja polonistyczna stymuluje rozwój umysłowy dziecka, kształtuje myślenie, kieruje jego rozwojem psychicznym. Prawidłowa nauka języka ma duże znaczenie dla ogólnego rozwoju dziecka, a także dla wyników nauczania innych przedmiotów.
Systematyczna nauka języka ojczystego ma na celu wyrobienie sprawności w posługiwaniu się językiem zarówno w wypowiedziach ustnych, jak i pisemnych. Aby w sposób właściwy móc rozwijać język uczniów, nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę nie tylko z charakterystycznych cech mowy dziecka wstępującego do szkoły, ale również z tego, jakie są różnice i podobieństwa między wypowiedziami ustnymi i pisemnymi uczniów. Dzieci, przychodząc do szkoły, potrafią posługiwać się mową ustną, natomiast uczą się nowej dla siebie formy wypowiadania się na piśmie.
Jedną z możliwości kształtowania języka uczniów jest pisanie swobodnych tekstów. Twórcą tej techniki jest francuski pedagog - Celestyn Freinet. To dzięki niemu rozwinęła się we Francji nowoczesna szkoła. Przeciwstawiał się on szkole i metodom tradycyjnym, opartym na przymusie, rutynie nauczyciela i bierności uczniów. Wychodził od aktywności, potrzeb i zainteresowań dzieci. On jako pierwszy zainteresował się unowocześnieniem pracy w szkole, technik i środków dydaktycznych.
Stosowane przez niego techniki (m.in.: swobodny tekst, książka życia klasy, gazetka, drukarnia szkolna itp.) przekształciły tradycyjną naukę początków czytania i pisania w naturalną, pełną aktywności i zainteresowania pracę dzieci. Jednocześnie tak zwane swobodne teksty pozwalają nauczycielowi lepiej poznawać osobowość dziecka, jego zamiłowania i przeżycia, stosunek do środowiska. Może lepiej je zrozumieć, a przez to, gdy zachodzi potrzeba, skuteczniej mu pomóc. Zatem wymienione techniki freinetowskie mają ogromne znaczenie dydaktyczne.
Według mnie szczególną wartość mają swobodne teksty pisane przez dzieci, gdyż uczniowie mogą w nich swobodnie wypowiadać się na temat własnego życia, uczą się wyrażania sądu, myśli, marzeń, wyrabiają samokrytycyzm. Takie teksty nie są zwykłym wypracowaniem szkolnym. Każdy utwór przyjmowany jest z szacunkiem przez nauczyciela oraz zespół klasowy, który po uzasadnieniu wyboru decyduje o ewentualnym opublikowaniu go np. w gazetce klasowej lub szkolnej. Taka krytyka nauczyciela i kolegów powoduje wzrost motywacji do pisania tekstów ciekawszych.
Sposób i czas prowadzenia takich zajęć zależy od pomysłu nauczyciela, warunków środowiskowych, wieku dzieci i profilu zespołu klaso9wego, a także ładunku emocjonalnego wywołanego jakimś szczególnym wydarzeniem czy przeżyciem.
W organizacji zajęć można wyróżnić następujące etapy:
1.
Inspirowanie do działania, wytworzenie właściwej motywacji do pracy.
Nauczyciel organizuje otoczenie do pisania swobodnego tekstu. Z zasadą swobody w wyborze tematu wiąże się wytworzenie w czasie zajęć odpowiedniego klimatu, w czym ważną rolę odgrywa nauczyciel. Współdziałając z uczniami pobudza ich do twórczego wysiłku, wytwarza atmosferę wzbudzającą zaufanie do ich własnych pomysłów, zachęca i pomaga im. Sprawia to, że uczniowie są przekonani o przyjęciu ich tekstu z należytym szacunkiem przez nauczyciela i kolegów.
Inspiracją do napisania swobodnych tekstów mogą być np. rekwizyty do inscenizacji lub gry dramowej, obrazy, fotografie, utwory muzyczne, nagrania odgłosów przyrody itp.
2.
Pisanie swobodnych tekstów.
W tej części zajęć zadaniem uczniów jest zaprojektowanie i napisanie tekstów w dowolnej, to znaczy nienarzuconej przez nauczyciela formie literackiej. Praca nauczyciela powinna ograniczać się do poprawienia zauważonych błędów, udzielenia wskazówek i rad tym, którzy o to proszą.
3.
Wybór najciekawszych tekstów i uzasadnienie wyboru.
Po napisaniu tekstów następuje kolejny etap pracy: ich czytanie i wybór przez głosowanie. Jeżeli klasa nie jest zbyt liczna, wszyscy uczniowie kolejno odczytują swoje utwory, a nauczyciel zapisuje na tablicy ich tytuły i imiona lub nazwiska autorów. Gdy klasę stanowi ponad dwadzieścia osób, czytanie tekstów przeprowadzane jest w dwóch etapach. Najpierw dzieci czytają swe utwory w małych kilkuosobowych zespołach i wybierają jeden, który im się najbardziej podoba. Następnie autorzy tekstów wybranych przez zespoły odczytują je głośno na forum klasy, a nauczyciel zapisuje na tablicy ich tytuły oraz nazwiska autorów. Potem cała klasa głosuje za przyjęciem najciekawszego i najładniejszego tekstu. Wybór danej pracy musi być uzasadniony przez wybierających. Jest to bardzo ważny fragment lekcji, ponieważ przyczynia się do wyrobienia u dzieci dobrego smaku oraz umiejętności uzasadniania swoich poglądów.
4.
Zbiorowe omawianie i opracowywanie (poprawianie) wybranego tekstu.
Celem pracy uczniów w tej fazie jest poprawienie w wybranym tekście błędów językowych i rzeczowych oraz jego udoskonalenie. Praca ta przebiega w formie dyskusji, w której uczniowie na przemian wnoszą nowe propozycje poprawienia tekstu i odrzucają je, poszukując innych, aby ostatecznie wybrać najodpowiedniejsze rozwiązanie. Autor może wyrazić zgodę na proponowane zmiany lub uzasadnia swój punkt widzenia. Rola nauczyciela sprowadza się tu do kierowania dyskusją i czuwania nad całością redagowanego tekstu.
Z pracą tą wiążą się ćwiczenia słownikowe, które Freinet nazwał bardzo trafnie „polowaniem na słowa”. Wyrazy bliskoznaczne, przeciwstawne, porównania i przenośnie, tj. wszystkie elementy czynnego i literackiego języka znajdują miejsce w tych rozmowach oraz przyczyniają się do rozwoju mowy ucznia. W tej części lekcji nauczyciel wykorzystuje także sposobność do powtórzenia, utrwalenia i rozszerzenia wiadomości z ortografii, gramatyki, stylistyki czy interpunkcji.
Po nich następują różnorodne zajęcia i ćwiczenia szczegółowe, które Freinet nazywa pedagogicznym wykorzystaniem swobodnego tekstu. Należą do nich:
Lekcje przeprowadzone w ten sposób uwzględniają wszystkie stopnie dobrze zbudowanej pod względem metodycznym lekcji języka ojczystego. Występują w niej ćwiczenia w mówieniu, pisaniu, czytaniu głośnym oraz cichym ze zrozumieniem, ćwiczenia słownikowe, ortograficzne, gramatyczne, nauka o języku, a w klasach starszych – również nauka o literaturze oraz warsztacie pisarskim.
Zajęcia z zastosowaniem techniki swobodnego tekstu stosowane regularnie raz w tygodniu, stają się środkiem pomagającym w atrakcyjny sposób realizować dany materiał nauczania.
Nauczyciele podejmujący się wprowadzenia do pracy najbardziej wartościowych elementów koncepcji freinetowskiej zasługują na uznanie i pomoc ze strony nauczycieli – metodyków oraz władz oświatowych, dlatego, że pragną ponieść efektywność swojej pracy, wyzwolić się z rutyny, a co najważniejsze pomóc dziecku w jego wszechstronnym rozwoju. Czerpanie wielu rozwiązań metodycznych z pedagogiki francuskiego nowatora, otwiera możliwości unowocześnienia treści, metod i organizacji pracy szkolnej. Może odegrać niemałą rolę w doskonaleniu pedagogicznym nauczycieli. Może wpłynąć na rozszerzenie zestawu pomocy naukowych stosowanych w szkolnictwie. Może również przyczynić się do wyplenienia formalizmu, werbalizmu i rygoryzmu w pracy szkolnej. Może zdynamizować rozwój samorządności uczniowskiej. Może zatem przyspieszyć dojrzewanie naszej szkoły jako szkoły nowoczesnej w całej strukturze, treści i atmosferze.
Podsumowując pragnę zachęcić wszystkich nauczycieli do systematycznego wykorzystywania techniki swobodnego tekstu w edukacji polonistycznej. Jest to praca przynosząca dużo satysfakcji i nauczycielowi, i uczniom. Pozwala dzieciom rozwijać zainteresowania, wzbogaca słownictwo, doskonali różne formy wypowiedzi, rozbudza wyobraźnię. Dzieci stają się bardziej odpowiedzialne za to, co robią, poznają siebie. Stosowanie tej techniki daje dzieciom szansę kształcenia ich sprawności komunikowania się. Przyczynia się ona również do rozwoju uzdolnień literackich uczniów, wyzwalania ekspresji twórczej oraz kształcenia postawy twórczej tak potrzebnej w wychowaniu dzieci i młodzieży do zadań jutra i odległej przyszłości.
Marzena Fijałkowska
Bibliografia:
1. Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, pod red. S. Popka, WSiP, Warszawa 1988
2. Frankiewicz W., Technika swobodnych tekstów jako metoda kształcenia myślenia twórczego, WSiP, Warszawa 1983
3. Semanowicz H., Freinet w Polsce, WSiP, Warszawa 1980
4. Semanowicz H., Nowoczesna Szkoła Francuska Technik Freineta, NK, Warszawa 1966
5. Semanowicz H., Poetycka twórczość dziecka, NK, Warszawa 1973
6. Pedagogika Freineta na dziś, pod red. A. Kargulowej, B. Kollek, Jelenia Góra 1992r.
