Uzależnienie jest chorobą, która ma swoją genezę, przebieg, patologiczne mechanizmy i objawy. Powodem uzależnienia jest utrata kontaktu człowieka z własnym organizmem. Nie odnosi się to wyłącznie do pewnej wydzielonej grupy np. narkomanów, palaczy czy alkoholików, ale do każdego z nas i to w sytuacjach, których nie kojarzymy z uzależnieniem. Tymczasem liczba substancji, od których uzależniają się ludzie jest znacznie większa. Bywa uzależnienie od pracy, od telewizji, od grupy społecznej, a w ostatnich latach te listę uzupełnia uzależnienie od komputera i Internetu.
Nikotynizm – uzależnienie od tytoniu. Są trzy zasadnicze aspekty szkodliwości palenia tytoniu: ekonomiczny, socjalny i osobisty. Szkodliwe dla zdrowia działanie dymu tytoniowego zależy od jego toksycznych składników, powstających w żarzącej się części palonego papierosa. Największe spustoszenie zdrowotne wywołuje nikotyna, tlenek węgla oraz ciała mutagenne i rakotwórcze. Szkodliwe działanie dymu tytoniowego obejmuje wszystkie tkanki i narządy człowieka. Dużym ryzykiem zdrowotnym jest również bierne palenie, na które narażeni są:
- Dorośli niepalący i przebywający w otoczeniu palaczy;
- Dzieci i młodzież zdani na kontakt z palącymi dorosłymi i ich rówieśnikami;
- Dzieci nienarodzone – podczas życia płodowego u palącej matki.
Uważam, że przestępstwem jest palenie tytoniu w zamkniętym pomieszczeniu w obecności dzieci, zmuszanych w ten sposób do biernego palenia. Przeciwnikotynowe programy edukacyjne należy zaczynać w rodzinie, kontynuować w szkole. Przedstawienie zagrożeń i chorób związanych z paleniem tytoniu niewiele wpływa na zmianę zachowań. Należy raczej podkreślać pozytywne aspekty niepalenia, a nie skutki palenia. Powinno to być odebrane nie tylko jako zakaz i zagrożenie, lecz jako sposób na podniesienie jakości życia. W ostatnich czasach popularyzowana jest moda na niepalenie i łączenie jej z pojęciem kulturalnego człowieka. Ogromną rolę w prewencji palenia odgrywają rodzice, krewni, nauczyciele i wychowawcy. To oni tworzą wzorce zachowań.
Alkoholizm – uzależnienie od alkoholu. Wpływ alkoholu na zdrowie jest wielokierunkowy. Najgroźniejszym dla zdrowia składnikiem alkoholu jest metanol. Skutkiem jego nadużywania są: alkoholowa marskość wątroby, przewlekłe zapalenie trzustki i zaburzenia wchłaniania. Wywołuje bezpośrednie zmiany w mięśniu serca oraz może być przyczyną zaburzeń rytmu. Tomografia komputerowa wykryła zanik mózgu u osób nadużywających alkohol.
Narkomania – uzależnienie od narkotyków. Zjawisko narkomanii ma charakter społeczny. Dotyczy ono zarówno dzieci (w tym noworodków) jak i dorosłych. Długotrwałe przyjmowanie narkotyków prowadzi do ruiny całego ustroju. Narkomani na skutek zmniejszonej odporności częściej zapadają na choroby zakaźne(gruźlica, żółtaczka, AIDS). Przyczyn uzależnienia od narkotyków upatruje się w braku zaspokojenia potrzeb. Chłód, rygoryzm rodziców i nauczycieli, obojętność, samotność dziecka, brak norm prowadzą do deprywacji, która najczęściej przejawia się różnego rodzaju lękami, przeszkadzającymi w normalnym rozwoju osobności. Poszukiwanie bezpieczeństwa jest wówczas naturalnym odruchem. Młody człowiek napotyka na swojej drodze inne osoby lub grupę osób uzależnionych, która za przyłączenie się i wspólne używanie narkotyków daje jej poczucie przynależności do grupy.
Najważniejszą cechą uzależnienia jest to, że osoba uzależniona kontynuuje branie środków psychoaktywnych mimo szkód, jakie z tego powodu ponosi. Próby zatrzymania picia lub brania kończą się niepowodzeniem. Jest to sprzeczne z instynktem samozachowawczym człowieka.
Negatywne skutki spożywania alkoholu, narkotyków i innych substancji psychotropowych dotyczą całego organizmu człowieka i wszystkich obszarów jego życia. Większość problemów osoba uzależniona nie jest w stanie sama rozwiązać.
Uzależnić się może każdy, kto będzie pił lub brał narkotyki w sposób ryzykowny. Nie zależy to od silnej woli, zasad moralnych czy charakteru człowieka.
Ważnym elementem edukacji młodzieży szkolnej jest uświadomienie jej, jak niebezpieczne dla zdrowia jest picie alkoholu, palenie papierosów czy sięganie po narkotyki. Niemniej istotne jest także ukazanie możliwości, które mogą powstrzymać młodego człowieka od sięgania po tego typu środki.
Ważną rolę w kształtowaniu takiej postawy odgrywa właśnie szkoła, gdzie młodzież spędza dużo czasu. W związku z tym to szkoła powinna nie tylko informować o szkodliwości tego typu substancji, ale także stworzyć programy i metody przeciwdziałające użyciu i rozpowszechnianiu w/w środków.
OBJAWY UZALEŻNIENIA
- Zmiany tolerancji na określony środek psychoaktywny:
- zwiększenie tolerancji – stosowanie tej samej ilości psychoaktywnego co kiedyś powoduje słabsze niż poprzednio efekty;
- obniżenie tolerancji – ten sam efekt co poprzednio pojawia się np. przy wypiciu mniejszej ilości alkoholu niż kiedyś.
- Utrata kontroli nad piciem lub braniem narkotyków czy innych środków – niemożność decydowania o ilości i momencie przerwania picia lub brania narkotyków – zwiększenie częstotliwości brania.
- Objawy abstynencyjne – gdy człowiek przerywa branie lub dłuższe picie, pojawiają się bardzo przykre objawy:
- Niepokój, drażliwość, dreszcze, skurcze mięśniowe, poty, nudności, a nawet zaburzenia świadomości i majaczenia, zaburzenia psychotyczne, urojenia, omamy słuchowe i wzrokowe . Jakość i ilość objawów zależna jest od przyjmowanego środka.
- Subiektywne poczucie głodu i wewnętrznego przymusu brania, połączone z uczuciem paniki i obawy, że nie wytrzyma się bez danego środka psychoaktywnego.
- Koncentracja życia wokół picia czy brania narkotyków – obecność środka odurzającego w życiu codziennym staje się czymś ważnym. Osoba taka koncentruje się na zdobywaniu i braniu narkotyków, zaniedbuje swoje zainteresowania i inne potrzeby życiowe.
- Nawroty – po próbach utrzymania określonej abstynencji występuję często ponowne branie.
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE
- Dziecko miewa często zmienny nastrój mimo braku powodów.
- Od jakiegoś czasu wydaje się bardziej obojętne, wycofane.
- Często ma przyjaciół, o których nic nie wiemy, wzbrania się ich przedstawić.
- Unika rodzinnych świąt, wspólnych posiłków, spędzania wspólnie czasu.
- Przestało interesować się swoimi dawnymi zajęciami (sport, hobby).
- Często wywołuje awantury, bywa rozdrażnione.
- Zdarza mu się nie wracać na noc.
- Zaczął opuszczać szkołę, ma coraz gorsze stopnie.
- Potrzebuje coraz więcej pieniędzy.
Każdy z tych sygnałów traktowany osobno może niewiele znaczyć, lecz pojawienie się wielu z nich powinno wzmóc naszą ostrożność, gdyż w grę mogą wchodzić narkotyki.
MARIHUANA
- Pali się podobnie jak papierosy.
- Powoduje uczucie relaksu, rozmowność, dobre samopoczucie, zwiększoną wrażliwość na muzykę i kolor.
- Zaburza ocenę sytuacji, powoduje przyspieszone bicie serca, obniża sprawność w prowadzeniu pojazdów, zwiększa niebezpieczeństwo wypadków.
- Zawarty w marihuanie związek chemiczny powodować może schorzenia dróg oddechowych, a nawet raka płuc.
ROZPOZNANIE – lekko powiększone źrenice, przekrwione spojówki, gadatliwość, przyrost apetytu, wesołkowatość, chwiejność nastroju, opóźnione reakcje, słodko – mdławy zapach utrzymujący się we włosach.
AMFETAMINA
- Jest środkiem pobudzającym, występuje w postaci białego proszku, pigułek, tabletek, kapsułek. Można ją przyjmować doustnie, ale także wciągać i wstrzykiwać.
- Używanie amfetaminy powoduje wyraźny przypływ energii i spotęgowane uczucie mocy, nie chce się jeść, ani spać. Ma się ochotę działać, zmniejsza zmęczenie, podwyższa nastrój, daje poczucie przypływu sił fizycznych.
- Powoduje zaburzenia snu, niepokój, napięcie, wysokie ciśnienie krwi, bóle klatki piersiowej, a także zaburzenia psychiczne.
- Występują uczulenia i egzemy, przy dożylnym przyjmowaniu pojawia się ryzyko uszkodzenia naczyń krwionośnych i niedomogi serca.
- Uzależnienie od tego środka często kończy się psychozą amfetaminową oraz ogólnym wyczerpaniem organizmu i anemią.
ROZPOZNANIE – powiększone źrenice, brak apetytu, duża ruchliwość, zaburzenia w myśleniu, szybkie mówienie, stan dużego pobudzenia (trwający kilka godzin), po którym występuje wyczerpanie i senność.
EKSTAZA
- Jest substancją syntetyczną , wielokrotnie silniejszą od kokainy.
- Pobudza, przyspiesza bicie serca, daje wrażenie „kopa energetycznego”, powoduje nagły przypływ dobrego samopoczucia.
- Narkotyk ten podwyższa temperaturę ciała, co w połączeniu z długim wyczerpującym tańcem może okazać się bardzo niebezpieczne dla organizmu. Znane są przypadku, gdy po zażyciu ekstazy temperatura wzrastała do 41 stopni C. Oznacza to utratę przytomności, uszkodzenie wątroby i nerek, a niejednokrotnie zgon.
- Dłuższe zażywanie może też wywołać epizody psychotyczne, depresyjne i powodować zmiany w mózgu.
- Niszczy wapń w organizmie co może prowadzić do częstych złamań kości i psucia się zębów.
ROZPOZNANIE – euforia, zwiększona aktywność fizyczna, przyspieszone oddychanie, obniżone łaknienie a niekiedy drgawki i hipertermię. Czasami pojawiają się bóle w klatce piersiowej, nadciśnienie i zapaść sercowo – naczyniowa.
INHALANTY (kleje, rozpuszczalniki, lakiery)
- Są pozornie nieszkodliwe, ponieważ stan odurzenia ustępuje po odstawieniu. Mimo to są niebezpieczne, gdyż niszczą komórki mózgowe i prowadzą do uszkodzenia go. Mogą być przyczyną śmierci wskutek zatrucia, uduszenia czy niewydolności serca.
- W wyniku niedotlenienia mózgu pojawiają się halucynacje. Odurzenie klejem, rozpuszczalnikiem objawia się niewielkim stanem euforii, zawrotami głowy, następuje utrata równowagi, rozweselenie. Dłuższe wdychanie tych środków prowadzi do utraty świadomości, często zapaści.
- U osób wąchających kleje przez dłuższy czas pojawiają się częste zawroty głowy, krwawienie z nosa, bezsenność, brak koncentracji, depresje lub agresja.
ROZPOZNANIE – zapach kleju lub acetonu utrzymujący się we włosach, ubraniu, zaburzenia równowagi i częste bóle głowy, wymioty, częste krwawienia z nosa, spadek apetytu.
KOKAINA
- Najsilniejszy i najniebezpieczniejszy narkotyk z grupy pobudzających, występuje w postaci białego bezwonnego krystalicznego proszku rozpuszczalnego w wodzie.
- Można ją wdychać, rozcierać na dziąsłach, wstrzykiwać, palić lub połykać.
- Powoduje szybkie i niezwykłe uczucie euforii, pobudzenie i przypływ energii. Działa krótko ok. 10/20 min. Po ustaniu działania występuje najczęściej głęboka depresja.
- Działania destrukcyjne na tkanki i błony śluzowe nosa. Wywołuje stany psychotyczne, napady strachu, halucynacje. Nadmierne dawki mogą spowodować śmierć z powodu niewydolności serca lub układu oddechowego.
ROZPOZNANIE – duże pobudzenie, rozszerzone źrenice, nagłe zmiany nastroju, wybuchy agresji, bezsenność.
LSD
- To bezwonny i bezbarwny środek halucynogenny sprzedawany najczęściej w formie niewielkich znaczków nasączonych narkotykiem.
- Dzięki zdolności pobudzania określonych ośrodków w mózgu wywołuje w psychice osoby zażywającej różnego rodzaju halucynacje.
- Wzmacnia przeżywanie uczucia oraz emocji. Może to być nie tylko radość i szczęście, ale również strach i niepokój.
- Nawet jednorazowa próba może prowadzić do psychozy. Dłuższe zażywanie LSD wywołuje ataki paniki, agresji lub prowadzi do depresji. Zdarzają się próby samobójcze
ROZPOZNANIE – rozszerzone źrenice, potliwość, zaburzenia postrzegania, niemożność koncentracji.
HEROINA
- Jest narkotykiem otrzymywanym głównie ze słomy makowej. Występuje w postaci ciemnego płynu przypominającego z wyglądu herbatę.
- Silnie uzależnia fizycznie i psychicznie. Przerwanie brania powoduje objawy głodu fizycznego, który początkowo może przypominać objawy przeziębienia lub zatrucia.
- Po wstrzyknięciu narkotyku pojawia się tzw. Kop, czyli stan euforii, zamroczenia, który z czasem ustępuje miejsca rozleniwieniu i senności, następuje rozluźnienie mięśni, utrata koordynacji ruchowej, zaburzenia mowy.
- W ciągu kilku lat przyjmowania narkotyku dochodzi do zmian osobowości. Aktywność i zainteresowania zawężają się tylko do narkotyku. Do zmian psychicznych dołączają się z czasem zmiany fizyczne: uszkodzenia mózgu, zaburzenia pracy serca, uszkodzenia nerek i wątroby. W skutek braku higieny dochodzi często do zarażenia się żółtaczką czy wirusem HIV.
ROZPOZNANIE – ślady nakłuć na żyłach, zmniejszone, nie reagujące na światło źrenice, brak apetyt., senność, wodniste spojrzenie.
ANKIETA DOTYCZĄCA UZALEŻNIEŃ
(właściwą odpowiedź zaznacz kółkiem lub wpisz w miejsce kropek)
- Chodzisz do klasy .............................
- Czy próbowałeś zapalić papierosa? TAK NIE
- Czy palisz papierosy? REGULARNIE OKAZYJNIE
- Dlaczego zacząłeś palić?
- Ponieważ koledzy cię namówili.
- Bo palą rodzice.
- Aby wyglądać na starszego.
- Inny powód ........................................................................................
- Czy większość twoich przyjaciół pali? TAK NIE
- Skąd wziąłeś pierwszego papierosa?
- Kupiłeś
- Dostałeś od kolegów
- „Zabrałeś palaczowi” (rodzicom)
- inne ...............................................................................
- Czy odmówiłeś zapalenia papierosa? TAK NIE
- Jaki alkohol próbowałeś?
- Żadnego
- Piwo
- Wódka
- Szampan
- Inne ....................................................................................
- Skąd wziąłeś alkohol?
- Kupiłem
- Od kolegów
- Od rodziców
- Sam wziąłem z domu
- Czy odmówiłeś wypicia alkoholu? TAK NIE
- Czy ktoś proponował ci narkotyk? TAK NIE
- Czy sądzisz, że szkodzi twojemu zdrowiu:
- Palenie papierosów TAK NIE NIEWIEM
- Picie alkoholu TAK NIE NIEWIEM
- Zażywanie narkotyków TAK NIE NIEWIEM
ANKIETA DOTYCZĄCA UZALEŻNIEŃ (właściwą odpowiedź zaznacz kółkiem lub wpisz w miejsce kropek)
- Chodzisz do klasy .............................
- Czy od alkoholu można się uzależnić? TAK NIE NIEWIEM
- Czy alkoholizm jest chorobą, którą można leczyć? TAK NIE NIEWIEM
- Kto może pić alkohol:
- Czy alkohol można sprzedawać osobom w wieku:
- Powyżej 10 lat
- Powyżej 15 lat
- Powyżej 18 lat
- Czy osoba pijąca alkohol szkodzi:
- Sobie
- Całej rodzinie
- Nikomu
- Czy przyczyną wypadków drogowych jest alkohol? TAK NIE NIEWIEM
- Czy warto pić alkohol? TAK NIE NIEWIEM
- Czy palenie papierosów szkodzi zdrowiu? TAK NIE NIEWIEM
- Czy palacze częściej chorują? TAK NIE NIEWIEM
- Czy łatwo zerwać z nałogiem palenia? TAK NIE NIEWIEM
- Czy używanie narkotyków szkodzi zdrowiu? TAK NIE NIEWIEM
- Do czego prowadzi branie narkotyków?
- Do śmierci
- Do osłabienia organizmu
- Do choroby
- Czy sądzisz, że twojemu zdrowiu szkodzi:
- Palenie papierosów TAK NIE NIEWIEM
- Picie alkoholu TAK NIE NIEWIEM
- Zażywanie narkotyków TAK NIE NIEWIEM
opracowała mgr Jadwiga Walińska |
