www.szkolnictwo.pl

Scenariusze zajęć opracowałam na potrzeby obozu wypoczynkowego w Cichem w czasie wakacji letnich w 2003r. Zostały zatwierdzone przez komendantów obozu.
     Zajęcia przeprowadziłam w kilkunastu różnych grupach wiekowych podczas dwóch turnusów. Przeprowadzona ewaluacja wykazała, że cieszyły się dużym zainteresowaniem dzieci i młodzieży.

Scenariusze zajęć profilaktycznych na obozie wypoczynkowym w Cichem.

Tematyka zajęć:

1. Poznajmy się. Ustalenie zasad współpracy.
2. Jak zachowujemy się w sytuacjach konfliktowych.
3. Rozwiązywanie konfliktów.
4. Asertywność. Czy umiem odmawiać?
5. Uczymy się odmawiać. Podsumowanie zajęć.

Spotkanie 1
Temat 1: Poznajmy się. Ustalenie zasad współpracy.
Cel: zapoznanie się, integracja grupy, zawarcie kontraktu z grupą.
Materiały: wiersz „Kaczka- dziwaczka” lub opowiadanie „Robot”, Plansza „Kontrakt” do wypełnienia.

Przebieg zajęć:

1. Powitanie uczestników:
   Nazywam się E. Rojek i będę prowadzić z wami 5 spotkań godzinnych.
   Podczas tych zajęć będziemy bawić się i rozmawiać o tym :
   • co lubicie robić, co dla was ważne,
   • co cieszy, smuci lub złości w różnych sytuacjach,
   • jak się czujecie,
   • jak lepiej poznać siebie i innych.
   Będziemy siedzieć w kręgu, rysować, odgrywać scenki, bawić się.
2. „Imię i gest”- zabawa integrująca.
3. „Węzeł gordyjski”- ćwiczenie rozluźniające.
4. Stworzenie sytuacji problemowej wprowadzającej w tematykę norm grupowych, np.
   • odczytanie wiersza „Kaczka- dziwaczka”,
   • opowiadania „Robot” o kraju, w którym nie obowiązują żadne reguły.„Wyobraźcie sobie kraj, w którym nie obowiązują żadne reguły. Wyobraźcie sobie, jak wyglądałoby tam życie(mogą na chwilę zamknąć oczy).
          Robot z tego kraju( o imieniu Nicpoń) z tego kraju nagle pojawia się w naszym mieście( wsi). Zaczyna chodzić do naszej szkoły.
     Jednak nie zna on naszych zasad i nie przestrzega ich. Dlatego zdarzają się różne dziwne sytuacje, np.:
     • Przybysz chce grać w piłkę z kolegami. Bierze ją, ale nie ma zamiaru podać innym. Co się będzie działo? Czego trzeba nauczyć przybysza?
     • Chce przejść przez ulicę.
       Jest czerwone światło, jadą samochody. On mimo to wkracza na jezdnię. Co się stanie? Czego musimy nauczyć przybysza?
     • Jest głodny. Idzie do sklepu(w którym pracuje twoja mama) i bierze produkty wychodząc bez zapłaty. Co się stanie? Czego trzeba go nauczyć?
     • Idzie do twojego domu i oświadcza, że od dzisiaj będzie mieszkał w twoim pokoju. Wkłada twoje ubrania, brudzi je i niszczy. Trzy godziny siedzi w łazience i zostawia tam bałagan( syf). O trzeciej w nocy włącza bardzo głośną muzykę i nie daje spać. Co będziecie czuli ? Jak się zachowacie?
     • Widzi w ogródku sąsiada piękne kwiaty. Chce je koniecznie zerwać. Czy pozwolicie mu na to? Jak mu to wytłumaczycie?
     • Zobaczył przed domem rower nieznanego chłopca i chce nim jeździć. Czy może go wziąć? Czego nauczycie przybysza?
5. Rozmowa o tym, jak wyglądałoby nasze życie, gdyby każdy zachowywał się tak, jak „robot” lub „kaczka- dziwaczka”
6. Ustalenie zasad zachowania, które ułatwią pracę w grupach i zapisanie „Kontraktu” na dużym arkuszu papieru, np.:
   • Słuchamy się nawzajem.
   • Zawsze mówi tylko jedna osoba- reszta słucha.
   • Każdy ma prawo do swoich poglądów
   • Nie krytykujemy.v Mówimy o sobie „ja”
   • Mówimy po imieniu.
   • Nie dokuczamy sobie, nie jesteśmy złośliwi.
   • Szanujemy się wzajemnie.
   • Każdy sprząta po sobie.
   Umieszczenie „Kontraktu” na widocznym miejscu.
7. „Wszyscy, którzy”- zabawa ruchowa.
8. „Ambasador”- pantomimiczna zabawa dwóch grup w odgadywanie tytułów filmów. Ambasador odgrywa hasło dla swojej grupy, która zgaduje.
9. Rundka w kręgu na zakończenie zajęć- każdy dzieli się nastrojem, w jakim aktualnie się znajduje, swoimi emocjami- Co ci się na zajęciach najbardziej podobało?
10. „Iskierka”- wyciszenie grupy poprzez przekazanie uścisku dłoni każdej kolejnej osobie stojącej w kole

Spotkanie 2

Temat 2: Jak zachowujemy się w sytuacjach konfliktowych.
Cel: poznanie sposobów zachowania w sytuacjach konfliktowych.
Materiały: rysunki zwierząt( struś, byk, sowa), arkusze „Style zachowania w sytuacjach konfliktowych”, koc, plansza „Miękki i twardy styl negocjacji”, karty: „Ola i Krysia”, „Michał i Paweł”, „Adam i Monika”.

Przebieg zajęć:

1. Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
2. „Rekin” - zabawa i jej podsumowanie:
   • „Jak czułeś się w roli rekina, a jak będąc ofiarą?”
3. Podzielenie uczestników na 3 grupy i rozdanie po jednym rysunku zwierząt(strusia, byka, sowy ). Każda grupa odpowiada na pytanie:
   • „Jakie cechy ma to zwierzę?”
   • „Jak by się zachowało w kontakcie z innymi zwierzętami?”(10 min)
4. Każda grupa przygotowuje w/g scenariusza scenkę sytuacji konfliktowej(w domu, w szkole, na ulicy itp. ),w której główny bohater zachowa się w taki sposób, w jaki zachowałoby się wylosowane przez nich zwierzę.
   Grupy otrzymują opis stylu zachowania jego zwierzęcia z arkusza „Style zachowań w sytuacji konfliktowej”.
5. Członkowie grup grają scenkę sytuacyjną.
6. Każda grupa opracowuje odpowiedzi na pytanie:
   • Jakie są dobre, a jakie złe strony tych sposobów rozwiązywania sytuacji konfliktowych?
7. Rundka w kręgu na zakończenie zajęć.
8. „Iskierka”.

Spotkanie 3(gimnazjum)

Temat 3: Rozwiązywanie konfliktów.

Cel: nauczenie się kolejnych etapów rozwiązywania konfliktów.

Materiały: papier pakowy, arkusze A i B „Kroki rozwiązywania konfliktów”, plansza „O czym trzeba pamiętać przy rozwiązywaniu konfliktów”, plansza „Skutki konfliktów”, problemy.

Przebieg zajęć:

1. Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
2. „Ślepe samochody”- zabawa w trójkach. Podsumowaniem jest rundka:
   • „Jak czułeś się w roli kierowcy, a jak w roli samochodu?”
3. Stworzenie sytuacji konfliktowej.
   • Sytuację przedstawia prowadzący: „Podczas wakacji Alicja(14lat ) wyjechała z domu do swoich przyjaciół poznanych w czasie obozu zimowego, chociaż rodzice nie zgodzili się na ten wyjazd.”
   • Dwie osoby(ochotnicy przygotowani wcześniej) odczytują z kartek co myślą i czują przedstawiane przez nich osoby-
     • Alicja
     • Rodzice(ojciec lub matka)
   • Prowadzący mówi: „Wyobraźcie sobie, że Alicja wraca z wakacji i zastaje w domu jedno z rodziców. Jak może zachować się ojciec/matka, a jak Alicja?”
   • Para ochotników gra swoją wersję konfliktu
4. Omówienie scenki z uwzględnieniem poniższych pytań :
   • Czy bohaterowie konfliktu słuchali siebie ?
   • Co pomogłoby rozwiązać ten konflikt?
   • Czego potrzebowałyby obie osoby, aby były zadowolone z rozwiązania?
   • Jakie style rozwiązywania konfliktu zastosowały obie strony?
5. Rozwiązanie konfliktu.
   • Podzielenie uczniów na 2 równe grupy, które będą reprezentowały stanowisko i stronę:
     I. –matki(ojca ),
     II. –Alicji.
6. Każda grupa otrzymuje arkusze A i B „Kroki rozwiązywania konfliktów.”
   • Prowadzący wywiesza też planszę „O czym trzeba pamiętać przy rozwiązywaniu konfliktów”
   • Uczestnicy w grupach wypełniają arkusz B korzystając z opisu kolejnych kroków rozwiązywania konfliktów z arkusza A. Biorą pod uwagę wskazówki z planszy.
7. Dwaj przedstawiciele grup reprezentujący strony konfliktu wychodzą na środek, odczytują i porównują treści arkuszy B. Próbują znaleźć wspólne rozwiązanie konfliktu.
8. Omówienie ćwiczenia i wspólne wyciągnięcie wniosków
9. Rundka w kręgu na zakończenie zajęć.
10. „Iskierka”.

Spotkanie 3 (szkoła podstawowa )

Temat 3: Etapy rozwiązywania konfliktów.

Cel: Uczniowie potrafią rozpoznać konflikt, znają sposoby rozwiązywania konfliktów, potrafią w praktyce rozwiązać konflikt.

Materiały: plansza „Etapy rozwiązywania konfliktów”, orzechy włoskie, duży arkusz papieru, przybory do pisania, magnetofon, kaseta (pł. CD) z dowolną muzyką, zestaw problemów do rozwiązania w parach, „Co się składa na konflikt”.

Przebieg zajęć:

1. Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
2. „Zwierzątka”- uczestnicy siedząc w kręgu kolejno prezentują siebie pantomimicznie jako zwierzę, z którym się utorzsamiają.
3. Ćwiczenie w parach z orzechami włoskimi
   • Zastanawiają się(1min ) co można z nim zrobić tak, aby w równym stopniu byli zadowoleni.
   • Prowadzący pyta, które pary porozumiały się, a które nie i co spowodowało brak porozumienia.
   • Uczestnicy( w tych samych parach) prowadzą rozmowę zakładając, że jeden z nich chce zjeść orzech, a drugi- wykonać z łupinki łódeczkę.
     • Mówią, jaki wpływ na przebieg dyskusji miała świadomość intencji rozmówcy.
4. Burza mózgów-uczestnicy mówią z czym im się kojarzy słowo „konflikt”.
   • Prowadzący zapisuje skojarzenia na dużym arkuszu papieru, np.: spór, ostra dyskusja, itp.
   • Prowadzący podaje precyzyjne znaczenie pojęcia:
     KONFLIKT- niezgodność, sprzeczność interesów, poglądów; kolizja, spór, zatarg.
5. Zabawa relaksacyjna „Idą słonie po betonie...” Po tej zabawie rozmowa- „Który dotyk był przyjemny, a który niemiły?
6. Rozwiązanie konfliktu- praca w grupie:
   • Uczestnicy poznają etapy rozwiązywania konfliktów w/g planszy.
   • Dzieci omawiają sytuację problemową:
     • „Dwóch kolegów postanawia razem udać się do kina. Ponieważ nie mogą się porozumieć w kwestii wyboru („Harry Potter” czy „Dwie wieże”?) ,dochodzi między nimi do konfliktu.
   • Wspólne rozwiązywanie konfliktu etapami w/g przykładu(patrz:aneks)
7. Ćwiczenia w parach.
   Uczniowie sami ustalają, jaki problem wspólnie rozwiążą lub otrzymują gotowy zestaw problemów.
   • Omawiają problemy odwołując się do czterech etapów rozwiązywania konfliktów.
   • Prowadzący pomaga dzieciom w ustaleniu optymalnych rozwiązań.
8. Uczestnicy parami omawiają przebieg pracy w grupach:
   • „O jakich problemach dyskutowali?”
   • „Czy zdołali się porozumieć?”
   • „Co uniemożliwiło im porozumienie się?”
9. Rundka w kręgu na zakończenie zajęć, np.:
   • Każdy uczestnik kończy zdanie : „Na dzisiejszych zajęciach zaskoczyło mnie(było dla mnie trudne)...
10. „Iskierka”.

Spotkanie 4 (kl. I- III )

Temat 4 : Czy umiem odmawiać?(asertywność )

Cel : Uświadomienie sobie sobie przez dzieci, że w niektórych sytuacjach warto jest umieć odmawiać i będą się uczyły, jak to się robi.

Materiały: plansze do wypisania listy sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych, listy osób, do których można się zwrócić o pomoc, lista zwrotów, których używają dzieci, a które są skuteczne.

Przebieg zajęć:

1. Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
2. „Pasażerowie statku”- zabawa rozluźniająca, rozwijająca uwagę i refleks.
3. Rozmowa w kręgu. Prowadzący prosi, aby dzieci ze swojego doświadczenia powiedziały o swoich sytuacjach, w których ktoś namawiał jedo zrobienia czegoś, a on chciały odmówić. Jednym mogło się to udać, a innym- nie(przykłady- patrz aneks).
   • Dzieci mówią:
     • jak zachowały się w tych sytuacjach,
     • czy uważają, że dobrze poradzili sobie, czy nie,
     • czego mogłyby się nauczyć, aby lepiej sobie poradzić.
   • Każdą scenkę odgrywają i omawiają pod kątem tego, czy to był dobry(skuteczny )sposób poradzenia sobie z tą sytuacją.
   • Wspólne sporządzenie listy sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
   • Wykonanie listy osób, do których można zwrócić się o pomoc(np.: rodzice, starszy brat siostra, pedagog ).
4. Jak odmawiać?
   • Rozmowa o sytuacjach, w których można odmawiać, czyli powiedzieć do kogoś „NIE”.
   • Dzieci wymieniają wszystkie takie sytuacje, w których można tak mówić i które przychodzą im do głowy.
   • Dlaczego powinniśmy czasami odmówić?v Czasami, gdy ulegniemy namowom, może to nam przynieść szkodę, przykrości, złe konsekwencje.
   • Dlatego mamy prawo dla własnego dobra odmówić w takim przypadku.
   • Jak odmawiać skutecznie?(aby dał spokój)
     Wypisujemy zwroty dotyczące wcześniej omawianych sytuacji na planszy (patrz: aneks),np.:
   • „Nie, nie zrobię tego.”
   • Prowadzący wyjaśnia zasady odmawiania. Wywiesza planszę „PAMIĘTAJ!”
   • Odgrywanie scenek, w których odmawiają, np.:
     • Kolega namawia mnie do wybicia okna w szkole.(parz: aneks)
5. Rundka w kręgu na zakończenie zajęć.
6. „Iskierka”

Spotkanie 4(szkoła podstawowa. i gimnazjum .)

Temat 4 : Namawianie- powody namawiania.

Cel: uczenie się jak rozpoznać namawianie, jego różne sposoby i powody namawiania.

Materiały: arkusze papieru pakowego, mazaki(markery), kartki ksero, długopisy, kredki lub pisaki.

Przebieg zajęć:

1. Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
2. „Lampa Alladyna” - poszerzenie wiedzy na temat potrzeb swoich bliskich(rodziny, przyjaciół ), które uczestnicy wypisują lub rysują, aby Dzin je spełnił(mogą być anonimowe).
3. Do czego ludzie namawiają?- burza mózgów i zapisywanie na planszy, np.:
   • do pójścia na wagary, (patrz: aneks)
     Prowadzący proponuje, aby każdą odpowiedź w zależności od skutków oznaczyć jednym ze znaków:
   • „+”, „- ” lub „0”.
4. Scenki- uczestnicy dzielą się na 3 grupy.
   • Każda grupa przygotowuje scenkę sytuacyjną:
     I- z domu,
     II- ze szkoły,
     III- między rówieśnikami, np.:
   • Bracia namawiają siostrę, aby dołożyła swoje kieszonkowe na zakup wspólnego namiotu(gry komputerowej ),
   • Nauczyciel namawia ucznia , żeby wziął udział w olimpiadzie przedmiotowej(konkursie ),
   • Koleżanki namawiają jedną z nich, żeby przefarbowała włosy tak , jak one (lub nosiła takie buty, jak one ).
     Osoby namawiane mają długo się opierać, a namawiające używać różnych sposobów!
5. Omawianie każdej scenki po jej zakończeniu
6. Wymienienie i wypisanie na planszy różnych sposobów, które zostały użyte w celu nakłonienia.
   • A jakich sposobów używacie najczęściej wy wobec innych i wobec których ulegacie?- pyta prowadzący.
   • Dopisujemy te sposoby do listy.
7. Praca w grupach.
   • Podział na małe grupy, z których każda ma wypisać jak najwięcej powodów, dla których ludzie namawiają innych do zrobienia czegoś.
   • Po zakończeniu pracy odczytują jej wyniki, które wypisujemy na dużej planszy, np.:
     • Bo nie chcą być osamotnieni w tym co robią,(patrz: aneks )
   • Uczestnicy podają ze swojego życia przykłady nacisku:
     • pozytywnego,
     • negatywnego, jaki ktoś na nich wywierał i
     • Jakie były tego konsekwencje.
8. Rundka w kręgu na zakończenie zajęć.
9. „Iskierka”.

Spotkanie 5(sp. i gim.)

Temat 5: Uczymy się odmawiać. Asertywność czyli sztuka bycia sobą.

Cel: Ćwiczenie umiejętności odmawiania.

Materiały: kilka arkuszy papieru pakowego, mazaki, arkusz „Scenki odmawiania”.

Przebieg zajęć:

1. Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
2. „Lustro”- zabawa integrująca. Uczestnicy dobierają się w pary i dzielą na osoby A i B. Osoba A wykonuje różne gesty i miny, a osoba B odzwierciedla wszystkie czynności. Potem zamiana ról.
3. Rozmowa.
   • Prowadzący wyjaśnia uczestnikom, że dziś będą zajmować się sytuacjami, w których ktoś ich namawia do czegoś, co było dla nich niebezpieczne, lub im nie odpowiadało.
     • Niech przypomną sobie takie sytuacje.
   • Uczestnicy dobierają się w trójki.
     Niech przypomną sobie, co zazwyczaj mówią inni, gdy chcą ich namówić do robienia czegoś, czego oni zrobić nie chcą.
     • Każda grupa podaje (wypisuje na kartce) kilka zwrotów, które służą namawianiu.
   • Wspólnie sporządzają listę tych zwrotów na planszy i odczytują, np.:
     • To jest dobre, poczujesz się świetnie.
4. Scenki. Tworzymy 6 kilkuosobowych grup. Każda zajmuje się jedną sytuacją z arkusza ze scenkami (patrz aneks).
   • Zadaniem grup jest wymyślenie dialogów dla:
     • „namawiaczy”,
     • osób namawiających.
   • Namawiający są zdecydowani w namawianiu, szukają różnych sposobów. Zwroty mogą brać z opracowanej listy.Ø Odmawiający szukają różnych sposobów odmawiania, wypisują różne zwroty.
   • Uczestnicy grają scenki.
     • Po zagraniu każda scenka jest omawiana.
     • Na przygotowanym arkuszu wypisują:
       • Sposób odmawiania, jaki został zastosowany (II lista ).
       • Zwroty odmawiające, jakich użyli (I lista).(patrz: aneks)
     • Omówienie obu list.
     • Jeżeli niektórym osobom nie uda się odmówić, należy porozmawiać, dlaczego tak się stało.
5. Ćwiczenie” „Baba Jaga czaruje”.
   Jedna osoba (Baba J.) ma za zadanie zaczarować przez dotknięcie innych uczestników zabawy. Kogo złapie, ten staje nieruchomo i krzyczy, aż dotknie ją ktoś inny i odczaruje.
6. Rundka w kręgu na zakończeniezajęć.
7. „Iskierka”.

Spotkanie 5 (kl. I- III )

Temat 5: Asertywność czyli sztuka bycia sobą. Ćwiczenie umiejętności odmawiania.

Cel: nauczenie umiejętności odmawiania w niektórych sytuacjach.

Materiały: zestaw tematów- scenek odmawiania, kartki, długopisy.

Przebieg zajęć:

1. Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
2. „Rób tak, nie rób tak”- zabawa rozluźniająca, ćwicząca spostrzegawczość.
3. Ćwiczenie umiejętności asertywnego admawiania.
   • Prowadzący informuje dzieci, że celem zajęć jest ćwiczenie umiejętności odmawiania innym, gdy jesteśmy przekonani, że tak powinniśmy postąpić- stanowczo, ale tak, aby nie okazać ludziom agresji.
   • Odgrywanie scenek, w których dzieci (ochotnicy ) prezentują modelową odmowę asertywną, np.:
     • Kolega prosi cię, żebyś poszedł z nim do kina (grać w piłkę). Ty obiecałeś spędzić to popołudnie z rodziną( odwiedzić chorą babcię)
   • Dyskusja nad tym, czy zachowanie było asertywne i ustalenie asertywnego zachowania się w tej sytuacji:
     • „Nie, dziękuję, mam inne plany na dzisiejsze popołudnie”.
   • Uczniowie dobierają się (odliczanie ) w trójki A, B, C.
     Wykonują zadania:
     • Osoba A- namawia (usilnie ).
     • Osoba B- odmawia (stanowczo).
     • Osoba C- obserwuje i komentuje.
     Osoba A namawia do:
     • Zjedzenia piątego ciastka.
     • Zjedzenia lodów (choć jestem chora )
     • Wypicia wódki.
     • Zatańczenia (a bolą mnie nogi)
     • Zaciągnięcia się „trawką”, lub wąchania kleju.
     • Wagarów.
     • Kradzieży pieniędzy (lub atrakcyjnego „towaru”)
     Osoba B spokojnie, ale stanowczo odmawia:
     • Nie, dziękuję, nie mam ochoty na... Lub
     • Nie, nie zjem ciastka.
     • Nie, nie zjem lodów.
     • Nie, nie wypiję wódki.
     • Nie, nie będę tańczyć.
     • Nie, nie zapalę papierosa (nie wezmę „trawki”).
     • Nie, nie pójdę na wagary.
     • Nie, nie będę kradł.
     Po odegraniu scenki osoby A i B mówią o swoich odczuciach, a komentator komentuje ich zachowanie zwracając uwagę na kwestie:
     • Czy zachowanie uczestników było agresywne lub uległe?
     • Jak osoba A reagowała na kolejne odpowiedzi osoby B?
     • W jakim stopniu skuteczna była odmowa?
   • Uczniowie powtarzają scenki (zamieniają się rolami ) tak, aby każdy wystąpił w każdej roli.
4. „Lubię cię za...”- zachęcanie do pozytywnego myślenia i mówienia o innych. Wzmacnianie poczucia własnej wartości.
   • Uczniowie podpisują kartki własnym imieniem i nazwiskiem, np.: Jarek Kowalski Lubię cię za:
     ü .........................
     ü .........................
     ü .........................
   • Przekazują kartki zgodnie z ruchem wskazówek zegara, a koledzy wypisują. Po zakończeniu rundki kartki wracają do właścicieli.
   • Dzieci odczytują zapiski – ochotnicy na forum.
5. Rundka w kręgu na zakończenie.
   Każdy kończy: „Na dzisiejszych zajęciach...”
6. „Iskierka”.

Bibliografia:

1. Lubczyńska E.: Integracja klasy, w: Poradnik wychowawcy, cz. G. 2.2, Wyd. Raabe, Warszawa 2000.
2. Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Kołodziejczyk T.: Spójrz inaczej. Program zajęć wychowawczo- profilaktycznych., Wydawnictwo ATE s. c., Starachowice 1998.
3. Sawicka K., Socjoterapia, Warszawa 1999.
4. Chomoczyńska M., Pankowska D., Polubić szkołę, Warszawa 1995.

Opracowała Ewa Rojek