www.szkolnictwo.pl

1.TECHNOLOGIA INFORMACYJNA KLUCZOWYM SKŁADNIKIEM TWORZENIA NOWEGO MODELU OŚWIATY

Oświata nie zawsze była zorientowana na potrzeby gospodarki. Początkowo stawiała główny nacisk na rozwój duchowy, przygotowanie do piastowania urzędów państwowych i kościelnych, koncentrowała się na przekazywaniu przez nauczyciela podstawowych umiejętności: nauki czytania, pisania i rachunków. W końcu XIX wieku w szkołach zaczęto kształtować podstawowe umiejętności intelektualne, przekazywano wiedzę niezbędną do pracy w fabrykach. Szkoły przygotowywały uczniów do wykonywania pracy, zwykle tej samej przez całe życie.

Obecnie nasze dzieci wyrastają w świeci łatwego dostępu do wiedzy, świecie, w którym żywe obrazy dopełniają informacji dotychczas przekazywanych przez tekst, zabawki zostały nasycone elektroniką, interaktywna technologia stała się faktem i życiową potrzebą młodego pokolenia. Dzięki komputerom olbrzymie masy wiedzy i usługi stały się dostępne dla każdego. Pisanie stało się rzeczą prostą, wystarczy tylko podłączyć drukarkę, a tekst sam poddaje się zmianom. Zmieniła się także sama istota pracy, wzrosło zapotrzebowanie na pracowników, którzy potrafią posługiwać się najnowszą technologią informatyczną.

„ Współcześnie nie więcej niż 20% zatrudnionych pracuje w fabrykach lub na roli, a ich odsetek będzie gwałtownie maleć w najbliższych dziesięcioleciach. Prognozy zakładają, że ludzie, którzy na początku XXI wieku będą kończyć szkołę średnią lub wyższą uczelnię, będą zmieniali pracę 6-8 razy w ciągu życia, a wiele z tych zawodów jest jeszcze nieznanych.

Nauczyciele, rodzice, biurokraci oświatowi, politycy zaczęli zdawać sobie sprawę, że jest potrzebny zupełnie nowy model oświaty. Technologia informacyjna prawdopodobnie stanie się kluczowym składnikiem tworzenia nowego modelu szkoły”.

Ale żeby takie zmiany nastąpiły potrzebna jest gruntowna przebudowa całego systemu oświaty. Potrzebna jest, więc wizja wprowadzenia zmian w programach nauczania w oparciu o potencjał współczesnych technologii informatycznych. Nie wystarczą same komputery i umiejętności posługiwania się myszką, gdy zmianom nie ulegają programy nauczania, które nie pozwalają w pełni wykorzystać możliwości najnowszej technologii. Należy tak zreformować programy nauczania, a tym samym współczesną szkołę, aby mogła wykorzystywać w pełni potencjał współczesnej technologii.

„ W nowym modelu oświaty technologia odegra znaczącą rolę. Stanowić będzie potężne narzędzie uczenia się. Już nie wystarczą podręczniki, pomoce naukowe, zeszyty i długopisy. Trzeba zapewnić uczniowi jak najszerszy dostęp do informacji. Sprawą najważniejszą będzie sposób wykorzystywania technologii. Musi być traktowana jako integralny składnik programu nauczania i procesów uczenia się. Można, więc, stosować komputer jako maszynę do pisania, przygotowywania grafiki, poszukiwania potrzebnych informacji na zasadzie hipertekstu, rozwiązywania problemów matematycznych. Technologia umożliwi natychmiastową wymianę informacji miedzy klasami, jak  i pojedynczymi uczniami, pozwoli na przetwarzanie informacji znajdującej się w różnej postaci: druk, ilustracje, fotografie, wideo, film, animacje, grafika i hipermedia. W tym nowym świeci informacji tradycyjne środki przekazu nadal będą wykorzystywane, dopełniając źródła pochodzące z baz informatycznych.”

 Komputery umożliwią uczniom dostęp do olbrzymiej ilości wiedzy. Upowszechnienie Internetu da, więc teoretyczną możliwość uczącej się w domu osobie uzyskanie dostępu do wybranych przez siebie treści.

Jaka więc będzie rola współczesnego nauczyciela? Czyżby w takiej sytuacji szkoła  i nauczyciele byliby nam niepotrzebni?



2.WSPÓłCZESNY NAUCZYCIEL WOBEC NAJNOWSZEJ TECHNOLOGII

Wprowadzenie na grunt szkolny komputerów wyposażonych w specjalistyczne oprogramowanie dydaktyczne nie ma na celu ograniczenia roli nauczyciela, a tym bardziej próby jego zastąpienia, natomiast ma wszechstronnie wspomagać nauczyciela w jego pracy z uczniem. Jednak wielu nauczycieli nie może się pogodzić z faktem odchodzenia od tradycyjnego modelu szkoły. Żyjemy w świeci wielkich zmian i głębokich transformacji. 500 letnie królowanie wiedzy zawartej w książkach jest obecnie zastępowane wiedzą w postaci przekazu elektronicznego, który ulega ciągłym zmianom, jest na bieżąco aktualizowany. Rewolucja informacyjna wszystko zmieniła. Odchodzimy od kultury pisania na papierze do kultury elektronicznej. „Trzeba się pożegnać z wiedzą, która trwała nieprzerwanie przez całe nasze życie, a tworzyć taką, która musi być nieustannie aktualizowana, ze względu na zmiany, które wokół nas następują.”

Zmieniają się relacje między nauczycielem a uczniem. Dawniej wiedza zdobyta przez nauczyciela miała charakter stabilny, zdobyte na studiach kwalifikacje wystarczały do pracy z uczniem, gwarantowały spokój procesu dydaktycznego. Był to ściśle uporządkowany proces, który systematycznie się powtarzał. Układ ten załamał się nie tylko dlatego, że wiedza w społeczeństwie informacyjnym podlega ciągłym zmianom, ale przede wszystkim, dlatego, że uczniowie mogą przyczynić się do postępujących zmian w wiedzy. Wiedza staje się interaktywna. Ktokolwiek ma do niej dostęp może zaznaczyć swój wkład, może uczestniczyć w jej tworzeniu.

Rewolucja nie zatrzymuje się jednak tutaj. Umiejętności czytania i pisania nie można już rozdzielić, gdy korzystamy z komputera. W wyniku interakcji stajemy się zarówno czytelnikami, jak i pisarzami. Może się również okazać, że uczeń pracujący w sieci komputerowej ma wiedzę nowszą niż nauczyciel. Szkoła stawia nauczyciela w pozycji jednego z uczestników procesu oświatowego. Nie można się zatem dziwić, że wielu nauczycieli jest zaszokowanych zmianami i z obawą oczekuje chwili, gdy zrezygnują z podręczników i pomocy naukowych na rzecz uczenia się w sieciach komputerowych.


2.1 Rola nauczyciela w nowym modelu oświaty

Rola nauczyciela w kwestii związku między oświatą a technologią jest niezwykle ważna. Nauczyciele; mogą albo przyjąć, albo odrzucić technologię. Krytyczne znaczenie może mieć odpowiedzialność nauczyciela, jego wpływ na wyniki uczenia się, kryteria, którymi kieruje się w stosowaniu technologii w klasie szkolnej, postawa wobec technologii, chęć uczestniczenia w procesach dokształcania i doskonalenia zawodowego. Technologia sama w sobie nic nie da, jeśli nie będzie we właściwy sposób wykorzystywana w procesie nauczania. Od nauczyciela zależeć będzie, czy w twórczy sposób wykorzysta technologię w procesach nauczania.

Dzieci żyjące w dobie technologii informatycznej mają większe wymagania niż pokolenia wcześniejsze, dlatego kształcenie przyszłych nauczycieli, jak i aktualnie pracujących z dziećmi powinno kłaść nacisk na wiedzę z zakresu wykorzystania technik komputerowych, zastosowań poszczególnych programów komputerowych w pracy z dziećmi.

Nauczyciele XXI wieku będą musieli przystosować się do tych zmian. Powinni posługiwać się komputerem i dokładnie znać jego możliwości, a także sposoby uczenia się w sieciach komputerowych, tak jak znali podręcznik w poprzedniej epoce. Uczeń natomist, zamiast podręczników, będzie musiał być wyposażony we własny komputer niezbędny do korzystania z wiedzy nagromadzonej w bazach danych. W takiej sytuacji nauczyciel zajmie się udzielaniem pomocy uczniom we własnych poszukiwaniach w miejsce kierowania procesem nauczania w sposób autokratyczny. „Będzie jego przewodnikiem w gąszczu informacji, skoncentruje się na sprawach, które tylko człowiek może wykonać. Będzie przede wszystkim wychowywać, kształcić wrażliwość i umiejętności prospołeczne swoich wychowanków. Skoncentruje się na zachęcaniu uczniów do wytężonej pracy, instruować ich będzie, w jaki sposób korzystać z wiedzy w warunkach eksplozji informacyjnej, nauczy ich wiązać zdobyte informacje ze światem wartości, ułatwi im przejście z wieku dziecięcego do dorosłego życia”.

„Należy zakładać, że zmiany, które nas czekają, będą tak duże i złożone, że nauczyciele nie będą tak dokładnie jak dotychczas wiedzieć, co będą robić teraz i w niedalekiej przyszłości. Środowisko nauczycielskie, które zgodnie ze starym modelem oświaty zorientowane było przede wszystkim na słowo, będzie musiało uznać, że w nowej cywilizacji najważniejszym czynnikiem kulturotwórczym staje się obraz. Wzrastać, więc będzie rola i znaczenie grafiki jako zupełnie nowy obszar wiedzy pedagogicznej, źródło przetworzonej informacji, symbol znaczenia. Rozszerzy się również sfera działania nauczyciela poza klasą szkolną, będzie przygotowywał pomoce naukowe, występował na żywo w studiu nagrań, opracowywał interaktywne gry oparte na tekstach. Nastąpi wzrastająca specjalizacja wśród nauczycieli. Będą wypełniać istniejące nisze na rynkach oświatowych, przygotowując np. pomoce naukowe we współpracy z grafikami, akustykami, specjalistami od gier komputerowych”.



2.2 Komputer jako wartościowe narzędzie w pracy dydaktycznej nauczyciela

Komputer wykorzystany w dydaktyce może być wartościowym narzędziem stanowiącym pomoc: w przygotowaniu przez nauczyciela lekcji lub jednostki metodycznej realizowanej następnie bez użycia komputera, w realizacji wyznaczonych programem kształcenia zajęć dydaktycznych wspomaganych komputerowo, diagnozowaniu i kontrolowaniu postępów rozwojowych ucznia, w realizacji zajęć dydaktycznych, reedukacyjnych i korekcyjno- wyrównawczych, w utrwalaniu przyswojonej wiedzy i ćwiczeniu nabytych umiejętności i sprawności.

Podstawowym problemem w pracy nauczyciela jest umiejętne wkomponowanie komputera jako narzędzia i metody w treści kształcenia. Nie wystarczy tu sama umiejętność obsługi komputera, trzeba chcieć w twórczy sposób wykorzystywać programy komputerowe w procesie kształcenia. Prawidłowe wykorzystanie komputera jako medium dydaktycznego wymaga od nauczyciela znajomości zasad:

·        z komputera należy korzystać wtedy, gdy jest potrzebny do spełnienia określonych funkcji dydaktyczno - wychowawczych,

·        treści przekazywane bądź utrwalane za pomocą komputera powinny wiązać się bezpośrednio z lekcją i jej celami,

·        czas pracy z komputerem powinien być dokładnie zaplanowany, tzn. z jednej strony nie nużyć nadmiarem, ale i przeznaczyć odpowiednio dużo czasu na ukończenie pracy przez każdego ucznia,

·        stosować programy mające wielopoziomową strukturę dostosowaną do różnych umiejętności intelektualnych uczących się,

·        warto łączyć komputer z innymi mediami dydaktycznymi,

·        sprzęt komputerowy i zaplanowane do wykorzystania programy powinny być sprawdzone i przygotowane przed lekcją,

·        nauczyciel powinien znać budowę i zasady obsługi komputera, jak również metodykę posługiwania się nim.





3.KOMPUTER JAKO NAJNOWSZY TECHNICZNY ŚRODEK DYDAKTYCZNY

Z chwilą rozpowszechnienia komputera klasy PC dostrzeżono możliwość zastosowania go, jako kolejnego technicznego środka dydaktycznego. Współczesne komputery mają nieograniczone możliwości. Można jednocześnie prezentować i wykorzystywać elementy obrazu: statycznego, dźwięku, hipertekstu, obrazu dynamicznego (wideo), animacji. Te szczególne własności spowodowały postrzeganie komputera jako najnowocześniejszego środka dydaktycznego. Zsyntetyzował on wszystkie właściwości dotychczas stosowanych środków dydaktycznych. Ponadto zyskał właściwą sobie cechę, której nie posiadał do tej pory żaden techniczny środek dydaktyczny - możliwość interaktywnego oddziaływania na użytkownika.”

Jak dowodzą badania naukowe, efektywność nauczania pozostaje w ścisłym związku z liczbą zaangażowanych w ten proces kanałów percepcyjnych u uczącej się osoby.

Największy udział procentowy w poznawaniu rzeczywistości przypada na kanał wzrokowy - około 80%, kanał słuchowy około 11%, kanał dotykowy około 3,5%, kanał zapachowy około 1,5%, kanał smakowy o około 1% informacji.( Zaczyński, 1990).Opierając się na tychże badaniach, można jednoznacznie stwierdzić, że komputer jest urządzeniem mogącym wytworzyć odpowiednie środowisko dla procesu kształcenia przez jednoczesne przesyłanie informacji dwoma najważniejszymi zmysłami oraz interaktywne oddziaływanie na użytkownika - ucznia. Komputer jest wstanie stworzyć przyjazne dla ucznia środowisko, jest atrakcyjnym środkiem dydaktycznym. Dlaczego? Bo jest cierpliwy, wyrozumiały, nie podlega emocjom i nie komentuje błędnych odpowiedzi, lecz umiejętnie odsyła do informacji mogących pomóc uczącemu się. Wybrane sekwencje operacji użytkownik może powtarzać nieskończoną ilość razy, w tempie odpowiadającym uczącemu się.

Efektywność programów komputerowych przewyższa tradycyjne nauczanie, ponieważ:

·        skuteczność nauczania jest wyższa o 56%,

·        zrozumienie tematu wzrasta o 50-60%,

·        nieporozumienia przy przekazywaniu wiedzy są rzadsze o 20-40%,

·        oszczędność czasu jest znaczna 38-70%,

·        tempo uczenia się jest szybsze o 60%,

·        zakres wiedzy przyswojonej jest wyższy o 25-50%( Siemieniecki, 1999)

Celowym, zatem wydaje się używanie najnowszej technologii przez nauczycieli. Dzięki temu zyskają skuteczne i wszechstronne narzędzie wspomagające go w pracy z uczniem.



3.1 Komputerowe programy dydaktyczne

Czym są komputerowe programy dydaktyczne i jaka jest ich rola we współczesnej szkole?
Według J.Morbitzera(1994) jest to „zapisany w wybranym języku programowania scenariusz, opracowany w celu szeroko rozumianego usprawnienia i udoskonalenia procesu dydaktycznego”. Opierając się na analizie cech charakterystycznych dla KPD, sformułowano następującą definicję: Komputerowy program dydaktyczny to program wspomagający realizację założonych celów edukacyjnych, pozwalający na rozwijanie postaw uczniowskich i charakteryzujący się taką strukturą metodyczną, która umożliwia samokształcenie i samokontrolę. Jaką by nie przyjąć definicję KPD powinno spełniać następujące kryteria: adresata, merytoryczne, dydaktyczne, wychowawcze i ergonomiczne.





Kryterium adresata :

·        zgodne z psychofizycznym rozwojem użytkownika.

Kryterium merytoryczne :

·        zgodne z Podstawą Programową Kształcenia,

·        zgodne z treściami kształcenia,

·        zgodne z prawami i faktami potwierdzonymi naukowo.

Kryterium dydaktyczne :

·        zgodne z zasadami i metodami kształcenia,

·        aktywizujące umiejętności intelektualne i werbalne,

·        umożliwiające samokształcenie i samokontrolę,

·        rozwijające zainteresowania.

Kryterium wychowawcze :

·        postawy.

Kryterium ergonomiczne :

·        komfort pracy z systemem komputerowym:

o       komfort psychiczny,

o       komfort fizyczny



Komputerowe Programy Dydaktyczne mogą zarówno realizować założony proces dydaktyczny, jak i wspomagać proces dydaktyczny. Możemy je podzielić na:

·             programy prezentacyjne,

·              programy modelowania,

·             programy symulacji,

·              programy terapii psychologiczno-pedagogicznej,

·             programy kontrolno-korekcyjne,

·             programy testujące.

Wszystkie wymienione programy przeznaczone są zarówno dla ucznia, jak i dla nauczyciela. Prezentacje mogą posłużyć nauczycielowi jako środek dydaktyczny podczas lekcji przy omawianiu wybranej problematyki. Programy testujące pomogą nauczycielowi w ocenie umiejętności i wiedzy ucznia. Programy symulacyjne pozwalają uczniowi wejść poprzez fikcyjne sytuacje w rzeczywisty świat.



Obecnie kształcenie przyszłych, jak i uczących już nauczycieli zawiera elementy kształcenia informatycznego, a dostępność oraz ilość narzędzi informatycznych jest tak duża, że każdy nauczyciel jest w stanie stworzyć własny program dydaktyczny. Nie jest to łatwe zadanie, albowiem wymaga uwzględnienia pewnych niezbędnych czynników. Należy dokonać analizy celów edukacyjnych, treści nauczania oraz potrzeb w zakresie zasad nauczania, analizy okresu rozwojowego ucznia, zastosowania odpowiednich metod i środków oraz doboru interfejsu programu tj. wygląd ekranu, komunikaty dla użytkownika, komunikacja z użytkownikiem, indywidualizacja wymagań, interpretacja dialogu oraz poprawność techniczna.
Etapy konstruowania KPD:

Faza przygotowawcza - polega na analizie celów edukacyjnych oraz treści nauczania. Odpowiedzeniu sobie na pytanie czy celowe jest wspomaganie procesu nauczania wybranych partii materiału. Jeśli tak, to konieczne staje się określenie możliwości realizacji założonych celów edukacyjnych za pomocą dydaktycznego programu komputerowego.

Faza realizacji - jest jednocześnie fazą techniczną realizacji KPD. Polega na doborze odpowiednich środków przekazu, treści oraz wygody obsługi programu. Podczas realizacji tej fazy należy przestrzegać reguły, że program ma być efektywny, a nie efektowny.

Faza weryfikacji - polega na poddaniu wstępnej analizie programu przez autora oraz zweryfikowanie jego działania na grupie potencjalnych użytkowników. W tej fazie możliwe jest jeszcze wprowadzenie zmian i ulepszeń programu, czyli jego standaryzacja.

Faza końcowa - w ostatnim etapie, jeśli popularyzacja i rozpowszechnianie jest zamierzeniem autora, konieczne jest poddanie programu recenzji przez rzeczoznawcę środków dydaktycznych.

Rynek oprogramowania edukacyjnego rozwija się bardzo dynamicznie. Obecnie wszelkiego rodzaju wydawnictwa elektroniczne, w tym także KPD, zaczynają z powodzeniem konkurować z wydawnictwami książkowymi. Podejmując decyzje o zakupie określonego oprogramowania należy w szczególności zwrócić uwagę na:

·        czy program zawiera dokumentację obsługi programu;

·        czy program posługuje się językiem polskim;

·        czy charakteryzuje wymagania sprzętowe;

·        czy jest zgodny z podstawą programową i programem nauczania;

·        czy jest otwarty, tzn. czy istnieje możliwość jego modyfikacji;

·       czy zawiera przykładowe scenariusze lekcji oparte na wykorzystaniu programu;

·        czy jest możliwość korzystania z programu w sieci;

·        czy istnieje możliwość przetestowania programu i jego zwrot, gdy ten nie spełnia naszych oczekiwań;

·        czy reaguje natychmiast i poprawnie na błędnie wprowadzane dane;

·        czy pracuje stabilnie, nie powoduje zawieszenia systemu komputerowego;

·        czy istnieje możliwość dostosowania opcji programu do „modelu użytkownika”.

Obok wspomagania procesów kształcenia komputerowe programy dydaktyczne spełniają jeszcze jedną ważną funkcję. Wprowadzają, bowiem w proces kształcenia nie tylko czynnik poznawczo - kształcący, ale przede wszystkim emocjonalno – motywujący. Wywołują nie tylko określone przeżycia intelektualne, ale pobudzają przeżycia emocjonalne. Wpływają na rozbudzanie zaangażowania, zaciekawienia i zainteresowania materiałem nauczania. Współczesne programy edukacyjne potrafią przyciągnąć uwagę dziecka już w wieku wczesnoszkolnym. Małe dzieci chętniej pracują na lekcjach, aktywniej uczestniczą w zajęciach, na których nauczyciele wykorzystują programy edukacyjne. Przyczyna tego stanu rzeczy jest prosta, gdyż programy komputerowe potrafią przyciągnąć uwagę dziecka, zawierają bliską mu tematykę, są atrakcyjne graficznie i dźwiękowo, zawierają ciekawe i zróżnicowane pod względem trudności zadania z elementami zabawy, nastawione są na utrwalanie wcześniej poznanych wiadomości i umiejętności oraz na kształtowanie pojęć, rozwijanie myślenia twórczego i wyobraźni.

Obecnie multimedialne oprogramowanie komputerowe pozwala na uruchomienie wielu torów przepływu informacji w postaci: obrazów statycznych i dynamicznych, słowa mówionego i drukowanego, muzyki, naturalnych odgłosów przyrody i techniki oraz tzw. języka działań. A wszystko po to, aby pobudzić ucznia do spostrzegania, myślenia i działania.



4.PREZENTACJA MULTIMEDIALNA

Opierając się na wcześniejszych rozważaniach możemy z całą mocą stwierdzić, że efektywność komputerowych programów edukacyjnych, w porównaniu z tradycyjnym nauczaniem jest o wiele większa. Przekaz multimedialny, a mamy tu na myśli prezentacje multimedialne gwarantuje wzrost skuteczności nauczania aż o 56% w stosunku do tradycyjnych metod przekazu, zrozumienie tematu wzrasta blisko 60%, przy jednoczesnym skróceniu czasu na przyswojenie nowych treści. Dodatkowo zaangażowanie w procesie kształcenia kanałów percepcyjnych (wzrokowego i słuchowego) oraz interaktywne oddziaływanie na użytkownika stawia komputerowy przekaz multimedialny na pierwszym miejscu wśród pozostałych środków dydaktycznych. Dlatego prezentacje multimedialne cieszą się dużą popularnością wśród nauczycieli, jak i uczniów.
Prawdą jest, więc następujące stwierdzenie: słyszę - łatwo zapominam, słyszę i widzę - zwykle pamiętam, słyszę, widzę i wykonuję - pamiętam i rozumiem.


Bibliografia:

Hassa Anna, Komputer jako środek dydaktyczny w edukacji wczesnoszkolnej, Komputer w szkole 1, 1998.           

Łaszczyk Jan, Komputer w kształceniu specjalnym, Warszawa 1998.

Morbitzer Janusz, Pedagogiczne konsekwencje budowania społeczeństwa informacyjnego, kwartalnik Edukacja i media..

Pachociński Ryszard, Technologia a oświata, IBE, Warszawa 2002.
Piecuch Adam, Wybrane aspekty oceny dydaktycznych programów komputerowych,

Ołomuc 2002.

Różycka Ewa, Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom II, Żak, Warszawa 2003.

Siemieniecki Bronisław, Komputer w edukacji. Podstawowe problemy technologii informatycznej, Toruń 1997.

Smagacz Bernadeta, Komputerowe wspomaganie umiejętności czytania ze zrozumieniem. Nowa szkoła 3, 2005.
Strykowski Wacław, Media w kulturze i edukacji - Materiały z konferencji, Tarnów 1994.


Opracowała: Beata Szczepaniak