Ćwiczenia logopedyczne, o których mowa w niniejszej publikacji, mają zastosowanie nie tylko w gabinetach logopedycznych, ale także w czasie lekcji, np. w-f, przerwy śródlekcyjnej oraz w domu, na wycieczce, spacerze itp. Zatem w przypadku dzieci bez zaburzeń mowy, pełnią funkcję profilaktyczną i mogą, i powinny być, prowadzone przez nauczycieli szkół i przedszkoli i rodziców, a w przypadku pacjentów logopedycznych pełnią funkcję korekcyjną. Wówczas prowadzą je specjaliści.
Propozycje ćwiczeń logopedycznych do wykorzystania przez nauczycieli i rodziców
Ćwiczenia logopedyczne, które chcę tu zaprezentować, mają charakter uniwersalny, bowiem można je stosować w różnorodnych sytuacjach, takich jak: lekcja, przerwa śródlekcyjna, wycieczka klasowa, przerwa międzylekcyjna, zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, spacery, zabawy w domu i inne oraz prowadzić je nie tylko z uczniami, u których stwierdzono zaburzenia mowy, lecz również z pozostałymi.
W przypadku tych pierwszych, ćwiczenia, o których mowa, pełnią funkcję korekcyjną i wraz z innymi specjalistycznymi ćwiczeniami są prowadzone przez logopedów podczas terapii indywidualnej lub grupowej w ramach tzw. logopedii specjalnej. Natomiast w przypadku uczniów bez zaburzeń mowy ćwiczenia te będą spełniały funkcję profilaktyczną i powinny być prowadzone przez nauczycieli szkół i przedszkoli w celu kształtowania prawidłowej mowy i doskonalenia wymowy już ukształtowanej w ramach tzw. logopedii ogólnej (wychowawczej). Mam tu na myśli wszelkie ćwiczenia oddechowe, oddechowo-fonacyjne, usprawniające narządy mowy, słuchowe, rytmizujące oraz dykcyjne. Prowadzimy je zawsze w formie zabawy, atrakcyjnej dla dziecka i dostosowujemy je do jego wieku.
Oto po kilka przykładów rozmaitych ćwiczeń z poszczególnych grup:
- Ćwiczenia oddechowe:
:
- dmuchanie na różne przedmioty, np.: kulki z waty, skrawki papieru, piórka, piłeczki, puch z mlecza, wiatraczki, łódeczki na wodzie itp.(np. zabawa w wiatr);
- zabawy z użyciem rurki, np.: dmuchanie nad powierzchnią wody w szklance w celu zrobienia dołka, “gotowanie wody” czyli dmuchanie przez rurkę zanurzoną w wodzie, rozdmuchiwanie kaszy, ryżu, piasku, “mecz piłeczek ping-pongowych” czyli wdmuchiwanie piłeczki przeciwnikowi do bramki zbudowanej z klocków, przysysanie lekkich przedmiotów i przenoszenie ich w ten sposób do jakiegoś pojemniczka (zabawa w zbieranie śmieci do kosza), przysysanie wyciętych elementów z papieru (np. części domu – komina, okien, drzwi)i przenoszenie ich na kartkę, by powstał cały obrazek, wydmuchiwanie baniek mydlanych;
- zabawy ze świecą, np.: “tańczący płomień” czyli delikatne dmuchanie, aby płomień drgał, ale nie zgasł, zdmuchiwanie płomienia z dużej odległości, zdmuchiwanie kilku lub kilkunastu świeczek jednocześnie( zabawa w urodziny);
- zabawy z wyobraźnią, np.: dmuchanie na talerz gorącej zupy( złączone ręce tworzą talerz), chuchanie na zmarznięte ręce, zdmuchiwanie pyłku z rąk, wąchanie kwiatków, czyli długi wdech, zatrzymanie, powolny wydech;
- zabawy z wykorzystaniem różnych przedmiotów, np.: nadmuchiwanie balonika, granie na flecie, harmonijce ustnej, grzebieniu, piszczałce, dmuchanie w gwizdek;
- Ćwiczenia oddechowo – fonacyjne:
:
- zabawy z samogłoskami, np.: powolny głęboki wdech – ręce unoszą się w górę, powolny długi wydech wraz z fonacją aaaaaaaaaa.... lub oooooooo.... lub uuuuuuuu... – ręce opadają na dół( “syrena alarmowa”), to samo, tylko zamiast ruchu rąk, jednoczesne z wydechem i fonacją rysowanie ślimaczków, wężyków lub dowolnych obrazków;
- zabawy ze spółgłoskami, np.: naśladowanie odgłosów otoczenia – szumiący wiatr: szszszszsz..., szeleszczące liście: sz, sz, sz, sz, syczący wąż: sssssssss....., wypuszczająca parę lokomotywa: f, f, f, f, fffffffffffff....., jadąca lokomotywa: cz, cz, cz, cz, bzyczenie osy: zzzzzzzzzz...., piłowanie drewna: ż, ż, ż, ż;
- zawody – kto wymieni więcej na jednym wydechu – np.: imion, kolorów, zwierząt, kolejnych liczb itp.;
- śpiewanie prostych znanych piosenek lub improwizowanie własnych;
III. Ćwiczenia usprawniające narządy mowy:
- wysuwanie języka na brodę( język może być np. ruchliwym zwierzątkiem lub akrobatą),
- unoszenie koniuszka języka w kierunku nosa,
- “wahadełko” – sięganie koniuszkiem języka do lewego i prawego kącika ust,
- unoszenie języka, w szeroko otwartej buzi, do wałka dziąsłowego i opuszczanie go do pozycji jak przy głosce a,
- precyzyjne oblizywanie szeroko otwartych ust koniuszkiem języka (apexem) – w obie strony,
- zwężanie języka – “wąski strumień”, rozszerzanie – “szeroka rzeka”,
- robienie rurki z języka,
- dotykanie apexem każdego zęba z osobna w szeroko otwartej buzi – zabawa w przeskakiwanie po kamieniach w rzece,
- “rysowanie kreski” koniuszkiem języka od górnych zębów do podniebienia miękkiego i z powrotem, przy szeroko otwartych ustach,
- “jadące koniki po ulicy” – kląskanie językiem o podniebienie,
- wyraziste, przesadne wymawianie samogłosek ustnych oraz łączenie ich w pary: u-i, u-i, u-i (policja na sygnale), e-o, e-o, e-o (karetka pogotowia), a-u, a-u, a-u (straż pożarna),
- parskanie wargami – parskanie konia,
- usta w dzióbek – mocne cmokanie, np. na psa,
- wciąganie warg do wewnątrz i rozluźnianie,
- zakrywanie wargi dolnej górną i odwrotnie,
- gwizdanie, np. na psa,
- “żucie gumy” – poruszanie zamkniętymi wargami w różnych kierunkach,
- nadymanie policzków – “dmuchanie baloników”, przepychanie powietrza z lewego do prawego policzka,
- wsysanie policzków do wewnątrz – naśladowanie królika,
- przesuwanie zamkniętych ust w lewo i w prawo,
- masowanie językiem policzków od wewnątrz przy zamkniętych ustach,
- szerokie ziewanie,
- kaszel z językiem wysuniętym do przodu,
- naśladowanie płukania gardła, naśladowanie chrapania na wdechu i wydechu,
- gra na instrumentach dętych,
- wymawianie przy szeroko otwartych ustach: kg, kg, kg, ka, ko, ku, ga, go, gu, okko, oggo;
- Ćwiczenia słuchowe:
:
- rozpoznawanie odgłosów z otoczenia – wszelkich możliwych słyszanych w danej chwili,
- rozpoznawanie odgłosów wywołanych celowo przez prowadzącego (po uprzednim zapoznaniu się z nimi),
- odpoznawanie głosów zwierząt, pojazdów lub sprzętów gospodarstwa domowego nagranych na taśmie magnetofonowej,
- zabawa “Kto zawołał?” – rozpoznawanie głosu wołającej osoby,
- zabawa w odnajdywanie ukrytego grającego przedmiotu,
- wyodrębnianie wyrazów w zdaniu – ilość wyrazów można zaznaczać ilością odkładanych przedmiotów, np. klocków,
- liczenie sylab w wyrazach,
- rozpoznawanie początkowej lub końcowej głoski w wyrazach,
- wyodrębnianie danej, umówionej sylaby z ciągu różnych sylab wypowiadanych przez prowadzącego (da ma wa za ka da ga ta dama wa za ka ga ta ),
- wyodrębnianie wyrazu rozpoczynającego się daną, umówioną głoską z ciągu różnych wyrazów wypowiadanych przez prowadzącego,
- zabawa w szukanie rymów do danego wyrazu;
V Ćwiczenia rytmizujące:
- klaskanie tyle razy, ile jest przedmiotów (np. klocków, piłek, cukierków),
- układanie ilości zabawek odpowiadającej ilości usłyszanych klaśnięć,
- wyklaskiwanie rytmu według układu klocków (np. ## ###, #### # itp.),
- układanie klocków według usłyszanego wyklaskanego lub wystukanego na bębenku rytmu,
- marsz wokół sali w rytm podany przez prowadzącego na tamburynie, bębenku itp., może być z zatrzymaniem na umówiony sygnał,
- rozpoznawanie tonów wysokich i niskich,
- różnicowanie tempa słuchanych melodii;
VI Ćwiczenia dykcyjne:
- słupek samogłoskowy - wymawianie poszczególnych głosek najpierw staccato (każdą z osobna) potem legato (płynnie):
a e i o u y
e i o u y a
i o u y a e
o u y a e i
u y a e i o
y a e i o u
- rzucanie piłeczką i przy każdym rzucie staranne wymawianie krótkich imion: Ala, Ela, Ola, Ula, Iza,
- staranne wymawianie: o Ali, o Eli, o Oli, o Uli, o Izie, u Ali, u Eli, u Oli, u Uli, u Izy,
a Ala, a Ela, a Ola, a Ula, a Iza,
za Alą i za Elą, za Olą i za Ulą, itp.
itp.
- zabawa w mówienie dziwnym językiem – staranna wymowa sylab: ba, pa, wa, fa, ma,be, pe, we, fe, me,
bo, po, wo, fo, mo,
bu, pu, wu, fu, mu,
by, py, wy, fy, my,
- układanie i wymawianie zabawnych wierszyków, np.:
ecz ecz ecz – będzie mecz!
acz acz acz – dalej skacz!
ucz ucz ucz – tu jest klucz!
es es es – dobry pies!
osz osz osz – tam jest kosz!
ic ic ic – nie ma nic! itp.
itp.
Formy zabawowe, jakie przybiorą powyższe ćwiczenia, zależą od inwencji twórczej prowadzącego. Wówczas zajęcia takie nie tylko nie będą nudne, ale przyciągną i zmotywują uczniów do brania w nich udziału.
W ten sposób nauczyciele w szkołach i przedszkolach, a rodzice w domach, bawiąc się z dziećmi, mogą zapobiec ewentualnym zaburzeniom mowy u swych wychowanków, a także wspomóc pracę logopedy.
Literatura:
- Balejko A. Jak usuwać wady mowy. Białystok 1993, Wydawnictwa Logopedyczne
- Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa 1994, WSiP
- Gałkowski T. i Jastrzębowska G.(red.) Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Opole 1999, Uniwersytet Opolski
- Jastrzębowska G. Podstawy logopedii dla studentów logopedii, pedagogiki, psychologii i filologii. Opole 1995, Uniwersytet Opolski
- Kozłowska K. Wady wymowy możemy usunąć. Kielce 1998, Wyd.Ped.ZNP
- Minczakiewicz E. M. Mowa – rozwój – zaburzenia – terapia. Kraków 1996, Wyd. Naukowe WSP
|
