Zespoły przedmiotów matematyczno- przyrodniczych powstały w gimnazjach zaraz na początku ich istnienia między innymi w celu współpracy nauczycieli podczas przygotowywania uczniów do stawienia czoła trudom egzaminu gimnazjalnego w części dotyczącej przedmiotów ścisłych.
Stojąc u progu piątego, można powiedzieć- jubileuszowego podsumowania przeprowadzonego egzaminu gimnazjalnego warto zadać sobie pytanie, czy istnienie tytułowych zespołów wnosi coś w działalność szkoły oraz czy rzeczywiście pomaga uczniom w przygotowaniu się do egzaminu gimnazjalnego?
Jestem nauczycielem chemii a od niedawna również fizyki i astronomii w małym, wiejskim gimnazjum (niespełna 200 uczniów). Od trzech lat pełnię funkcję przewodniczącego zespołu przedmiotowego i wiem z całą pewnością, że niełatwo jest pokazać efekty pracy zespołu, zwłaszcza jeśli chodzi o wyniki egzaminu gimnazjalnego w części matematyczno- przyrodniczej. Uczniów naszej szkoły można zaliczyć do grupy przeciętnie uzdolnionych, jeśli chodzi o przedmioty ścisłe- zdarzają się wśród nich uczniowie wyjątkowi, o tak zwanych umysłach ścisłych i dużym potencjale twórczym w tym kierunku. Niestety, zdecydowana większość uczniów przedmioty ścisłe toleruje do momentu, kiedy to pojawią się w nich zadania obliczeniowe (zazwyczaj bez względu na to, o jakim są stopniu trudności oraz na jakim przedmiocie się pojawiły). Rolą nauczycieli jest nie tylko nieustanne zachęcanie uczniów do podejmowania prób rozwiązywania zadań obliczeniowych, poszukiwanie lub tworzenie zadań z ciekawą treścią, ale również przekonywanie ich o wszechobecności „wiedzy ścisłej” i konieczności korzystania z różnorodnych obliczeń na co dzień. Powyższe problemy powinien oczywiście rozwiązywać każdy nauczyciel w ramach przygotowywania się do lekcji oraz planowania własnej pracy, ale okazuje się, że działalność grupowa daje czasami zaskakujące efekty. Jednym z namacalnych dowodów na efektywność naszych działań jest powolne co prawda, ale zauważalne podwyższanie się wskaźników dotyczących egzaminu gimnazjalnego (zwiększanie procentowego udziału uczniów w wyższych staninach, coraz niższy wskaźnik frakcji opuszczeń w zadaniach testowych otwartych).
Jakie działania podejmujemy?
1. Coraz sprawniej przygotowujemy analizę wyników egzaminów gimnazjalnych i na tej podstawie opracowujemy działania naprawcze (program naprawczy i harmonogram poprawy efektów kształcenia)- większość nauczycieli zespołu ukończyła bardzo pomocny do tego kurs pomiaru dydaktycznego
2. Co roku w każdej klasie przeprowadzamy dwa testy matematyczno- przyrodnicze, testy te dokładnie opracowujemy a wyniki przedstawiamy uczniom oraz rodzicom (dla rodziców uczniów klas trzecich organizujemy zawsze w lutym lub marcu spotkanie, na którym dokładnie analizujemy wyniki próbnego egzaminu gimnazjalnego- każdy rodzic dostaje do wglądu pracę swojego dziecka, omawiamy najczęściej pojawiające się problemy, umożliwiając dyskusję na temat, jak pomóc dziecku osiągnąć sukces na egzaminie gimnazjalnym- dodatkowo na spotkaniu podejmowany jest zawsze temat preorientacji zawodowej)
3. W ramach zespołu wypracowaliśmy plan przygotowania i przeprowadzania hospitacji diagnozującej z przedmiotów matematyczno- przyrodniczych, a zwieńczeniem tego było przeprowadzenie lekcji otwartej-hospitacji diagnozującej z geografii.
4. Od dwóch lat w dniu 21 marca odbywa się w szkole konkurs „Gimnazjalista z klasą”- jako główna atrakcja „Święta Nauki”- pomysłodawcą jest nauczyciel biologii. Uczniowie z klas równoległych odpowiadają przed publicznością na pytania z zakresu wszystkich przedmiotów szkolnych i nie tylko (dodatkowe kategorie to: nasz patron, unia europejska, miszmasz) walcząc o tytuł gimnazjalisty z klasą. W przerwach organizowane są m.in. pokazy doświadczeń chemicznych, pokazy mikroskopowania, spotkania z ludźmi różnych zawodów, np. z reżyserem i.t.p. Wbrew pozorom w młodzieży-kibicach konkurs wyzwala mnóstwo pozytywnych emocji.
5. W szkole z zakresu każdego przedmiotu, w tym i mat.- przyr. odbywają się zajęcia wyrównawcze, na których na zasadzie dobrowolności uczniowie mogą przyjść po to, aby przećwiczyć z nauczycielem trudne i niezrozumiałe zagadnienia lub porozwiązywać testy gimnazjalne
6. W ramach korelacji międzyprzedmiotowej prowadzone są działania zmierzające do takiego ułożenia planów wynikowych dla poszczególnych klas i przedmiotów, aby treści matematyczne pojawiające się na innych, niż matematyka przedmiotach były wcześniej wyjaśnione na lekcjach matematyki. Wspólnie z nauczycielem matematyki próbujemy również wypracować jednakowy sposób wyjaśniania niektórych zagadnień, np. rozwiązywania zadań na stężenie procentowe sposobem matematycznym (podajemy uczniom kilka alternatywnych sposobów rozwiązywania tych zadań, wśród nich „sposób matematyczny”) czy zadań fizycznych z dynamiki.
7. W miarę możliwości organizujemy dla młodzieży wycieczki, których głównym celem jest pokazanie możliwości zastosowania wiedzy z przedmiotów ścisłych oraz przedstawienie przykładowych zawodów i dróg kształcenia prowadzących do ich zdobycia. Byliśmy już m.in. w oczyszczalni ścieków w naszej gminie oraz w miejskiej oczyszczalni ścieków porównując pracę w nich, byliśmy w stacji uzdatniania wody, chcemy pojechać np. do huty, Sanepidu, choć nie zawsze zorganizowanie takiej wycieczki jest proste.
8. Innym rodzajem wycieczek są wycieczki na wyższe uczelnie, np. na pokazy doświadczeń fizycznych, na zajęcia z astronomii czy na festyn nauki, gdzie młodzież może uczestniczyć w profesjonalnym wykładzie odbywającym się w auli wyższej uczelni. W zajęciach tego typu, których dodatkowym atutem często bywa fakt, iż są bezpłatne biorą udział zarówno uczniowie uzdolnieni matematycznie, wynosząc z nich konkretną wiedzę, jak również ci słabi, którzy często zapamiętują tylko niektóre ciekawostki, jest to jednak dla nich ciekawa forma spędzenia czasu wolnego w niecodzienny sposób.
9. Z każdego przedmiotu bloku prowadzimy koła zainteresowań w miarę możliwości urozmaicając ich ofertę: koło geograficzne, biologiczne, matematyczne, chemiczne, informatyczne- efektem tych działań jest powolny co prawda lecz zauważalny wzrost zainteresowania wymienionymi przedmiotami prowadzący do pogłębiania wiedzy uczniów i coraz odważniejszym ich zgłaszaniu się do różnego rodzaju konkursów, jak również zajmowaniu coraz lepszych miejsc w tych konkursach. W tym miejscu warto zaznaczyć że mimo tego, iż wiele z tych konkursów nie daje tzw. punktów na świadectwie, jednak uczniowie uczą się dzięki uczestnictwu w nich wielu innych rzeczy (m.in. autoprezentacji, pokonywania stresu, współzawodnictwa) które niejednokrotnie przydają się w życiu bardziej, niż np. „dodatkowe 4 punkty za szczególne osiągnięcia na świadectwie”.
10. W ciągu kilku lat zgromadziliśmy dość dużą ilość testów gimnazjalnych (z egzaminów gimnazjalnych, tych, które sami stworzyliśmy w postaci arkuszy testowych, z czasopism oraz książek i broszur- są one zebrane w wersji tradycyjnej- drukowanej oraz na płycie CD. Swobodny dostęp do nich w szkole umożliwia ich wykorzystywanie przez nauczycieli na dodatkowych zajęciach przygotowujących do egzaminu gimnazjalnego oraz wykorzystywanie przez uczniów chcących sprawdzić lub podszlifować swoje wiadomości.
Podsumowując mogę stwierdzić, że to, co robimy w zespole przedmiotowym nie jest być może niczym zaskakującym, wielu powie, że to całkowita przeciętność. Ci jednak, którzy uczą przedmiotów matematycznych w niewielkiej szkole doskonale wiedzą, że po pierwsze rozbudzić zainteresowanie w uczniach matematyką, fizyką czy chemią na tyle, aby miało to odzwierciedlenie w wynikach egzaminu gimnazjalnego jest bardzo trudne, po drugie zaś znaleźć sposób na skupienie uwagi na tych przedmiotach przez uczniów słabych w naukach ścisłych i zrobić to tak, aby każdy uczeń na lekcji coś pozytywnego z niej wyniósł wymaga od strony nauczyciela poświęcenia i wyjątkowego samozaparcia.
Na koniec pozwolę sobie życzyć nam, nauczycielom przedmiotów ścisłych wytrwałości i ciągle nowych pomysłów oraz tego, aby nauka przedmiotów ścisłych w gimnazjum nie ograniczała się tylko do przygotowania uczniów do egzaminu gimnazjalnego. Myślę, że każdemu z nas potrzebna jest bardzo cierpliwość w wyjaśnianiu ludziom, że nie każdy uczeń jest w stanie uzyskać wysokiej ilości punktów na egzaminie gimnazjalnym z przedmiotów ścisłych, jak również, że porównanie samej ilości punktów zdobytych przez ucznia na obu częściach egzaminu nie daje żadnych podstaw do określenia tego, czy lepiej wypadła jedna czy druga jego część.
Alicja Lewicka, nauczyciel chemii i fizyki w gimnazjum, przewodnicząca zespołu przedmiotowego.
