Masaż jako metoda zachowania i odzyskiwania zdrowia jest prastarą techniką medyczną, którą ludzie praktykowali we wszystkich rozwiniętych cywilizacjach. Masaż jest niczym innym, jak dotykiem o dowiedzionej psychologicznej i fizjologicznej skuteczności. Wszyscy doświadczamy uczucie, kiedy wracamy do domu zmordowani, wyczerpani fizycznie i psychicznie. Boli nas głowa, plecy nie udaje nam się zasnąć. Wtedy przynosi nam ulgę masaż, dodaje sił, uspokaja.
„Masaż – zabieg leczniczy (usprawniający np. leczniczy m. sportowy) lub upiększający (m. kosmetyczny) obejmujący całe ciało lub jego części, wykonywany ręcznie (głaskanie, ugniatanie, oklepywanie, wstrząsanie) lub specjalnymi aparatami”.
Masaż jako metoda zachowania i odzyskiwania zdrowia jest prastarą techniką medyczną, którą ludzie praktykowali we wszystkich rozwiniętych cywilizacjach. Masaż jest niczym innym, jak dotykiem o dowiedzionej psychologicznej i fizjologicznej skuteczności.
Wszyscy doświadczamy uczucie, kiedy wracamy do domu zmordowani, wyczerpani fizycznie i psychicznie. Boli nas głowa, plecy nie udaje nam się zasnąć. Wtedy przynosi nam ulgę masaż, dodaje sił, uspokaja.
Leczniczy dotyk – nie ma chyba pełniejszej formy zainteresowania, jakie można komuś poświęcić albo od kogoś uzyskać.
Dotyk jest w najbardziej dosłownym sensie konieczny do życia. Dowiedzieli tego amerykańscy naukowcy, którzy na początku tego stulecia przebadali setki dzieci z domów dziecka, które prawie nie miewały kontaktu fizycznego z innymi ludźmi. Mimo dobrego wyżywienia i higieny były opóźnione w rozwoju, zarówno fizycznym jak też emocjonalnym.
Natomiast te dzieci, które w pierwszej fazie życia miały pełne intymności kontakty z matką rozwijały się wspaniale.
W licznych kręgach kulturowych do dziś panuje dobry zwyczaj noszenia dzieci przez matki tuż przy ciele, tak by maleństwa mogły doświadczać ważnego dla życia dotyku przy każdej możliwej okazji – również wtedy, gdy matka pracuje. Ten rodzaj kontaktu jest przynajmniej tak samo ważny, jak właściwe odżywianie i dostateczny poziom higieny.
Korzenie masażu
Chińczycy znali masaż już ponad 3000 lat p.n.e. Od zarania wierzyli w istnienie „doskonałego zdrowia”. Dlatego stosowali masaż w połączeniu ze sztukami walki, gimnastyką i medycyną.
Pojęcie masażu wywodzi się od greckiego słowa
massein – ugniatać, chwytać, ponieważ w Grecji jako masaż stosowano przede wszystkim ugniatanie mięśni. Grecy rozwinęli z tej formy pielęgnacji ciała prawdziwą dziedzinę wiedzy, którą nazywali
psellafia – sztuka dotykania.
W starożytności wszyscy medycy stosowali masaż, ponieważ uważali go za najskuteczniejszy środek, służący zachowaniu fizycznej i duchowej świeżości. Po upadku Rzymu i podbiciu Grecji medycyna i gimnastyka coraz bardziej popadały w zapomnienie. Dopiero w okresie wypraw krzyżowych starożytne praktyki zostały odkryte na nowo. Krzyżowcy, którzy mogli skarżyć się na duże straty z powodu infekcji z braku higieny oraz ran odniesionych w walce, nauczyli się na Bliskim Wschodzie doceniać wartość sauny oraz masażu i upowszechnili je w Europie.
Masaż szwedzki
Szwedzkiemu poecie i lekarzowi Pehrowi Henrikowi Lingowi ( 1776 – 1823) zawdzięczamy ponowne podniesienie terapii masażem i gimnastyki leczniczej do rangi dziedziny wiedzy. Uważa się go za twórcę „gimnastyki naukowej”, będącej zestawieniem ćwiczeń fizycznych i masażu. Z kolei punktem wyjścia dla dalekowschodnich tradycji leczenia dotykiem są płynące w człowieku strumienie energii, które można regulować poprzez odpowiedni masaż. W ostatnim dziesięcioleciu znaczenia nabierają też techniki, które przejęły wiele elementów z obydwu kręgów kulturowych. Określa się je ogólnym pojęciem „masażu całościowego”:
Jest to potwierdzony medycznie system, złożony z gimnastyki, fizjologii oraz chińskich, egipskich, greckich i rzymskich technik. Stał się on podstawą dzisiejszej gimnastyki leczniczej. Ling sięgał też niewątpliwie do tradycji francuskiej gimnastyki leczniczej.
Duży udział w rozpowszechnianiu masażu miał
polski lekarz Izydor Zabłudowski (1851 – 1906), kierownik Zakładu Masażu Leczniczego w Berlinie. Dzięki jego publikacjom naukowym masaż był traktowany na równym poziomie z innymi dziedzinami medycyny.
Działanie masażu na organizm jest bardzo różnorodne. Udowodniono naukowo, iż jego fizyczne i psychiczne składowe pozytywnie wpływają na nasze samopoczucie i podnoszą sprawność organizmu. Masaż sprawia, iż łagodnieją a nawet ustępują zaburzenia pracy różnych organów i układów. Masaż należy również docenić jako działanie kosmetyczne.
Płaszczyzny działania masażu i efekty:
- efekt mięśniowy – poprawa ukrwienia
- efekt naczyniowy – korzystnie wpływa na naczynia krwionośne w ramach krążenia żylnego i tętniczego
- efekt neuralny – działanie na i poprzez drogi nerwowe
- efekt segmentalny – reakcja tkanki łącznej w wyniku związku skóry z organami wewnętrznymi
- efekt uspokajający – pobudzenie przemiany materii, działanie uspokajające przede wszystkim na wegetatywny układ nerwowy
- efekt analgetyczny – złagodzenie bólów
Działanie masażu na organizm:
Masaż poprawia ukrwienie skóry, mięśni oraz organów wewnętrznych i dzięki temu również zaopatruje organizm w ważny dla życia tlen i istotne substancje odżywcze.
Rozluźnia bolesne napięcie mięśni, uelastycznia, ścięgna więzadła i pochewki, a przede wszystkim poprawia przepływ limfy (chłonki), która w dużej mierze odprowadza toksyczne produkty przemiany materii z naszego organizmu. Masaż działa na skórę w różnoraki sposób. Efekty widoczne są od razu, ponieważ podlega ona bezpośrednim działaniom rąk masażysty. Dzięki mechanicznemu kontaktowi zostają usunięte jej obumarłe komórki oraz wydzieliny gruczołów potowych i łojowych. Skórze łatwiej wówczas oddychać!
Oprócz obniżenia się pulsu i ciśnienia krwi, spada również poziom cukru oraz poprawia się wydzielanie płynów przez nerki. A przyjemne uczucie ciepła przenikające podczas masażu skóry całe ciało ma ważne i dobroczynne działanie na psychikę.
Masaż tkanek znajdujących się obok stawów pomaga zahamować spowodowaną starzeniem się degeneracją torebek stawowych i przeciwdziałać temu procesowi. W wyniku masażu poprawia się ukrwienie oraz zaopatrzeniu tkanki mięśniowej w tlen i substancje odżywcze.
Szybciej odprowadzane są zbędne i po części toksyczne produkty przemiany materii.
Stosując masaże stawów oraz tkanek okołostawowych można łagodzić zmiany zwyrodnieniowe, opuchliznę. Działanie masażu poprawia też samopoczucie psychiczne. Masaż obniża napięcie psychiczne, łagodzi fizyczne skutki nadmiernych obciążeń i wzmacnia pozytywną energię życiową, wprawia w dobry nastrój, dobre samopoczucie psychiczne, które ma duży wpływ na funkcje fizyczne organizmu.
Przygotowanie do masażu
Masaż powinien odbywać się w znanym otoczeniu, w niezakłóconej atmosferze, w pomieszczeniu, w którym panuje temperatura 240 C. Wskazane byłoby też przytłu-mione światło oraz relaksująca muzyka. Należy przygotować oliwkę, którą wykorzystamy do posmarowania dłoni. Dłonie powinny być ciepłe. Należy zadbać aby wygodnie ułożyć dziecko na niezbyt miękkim materacu. Dla ochrony przed przeziębieniem rozmasowane partie ciała okrywamy ręcznikiem lub kocem.
Elementy masażu można z powodzeniem stosować pracując z dziećmi głębiej upośledzonymi.
Wrażenia dotykowe pojawiają się u nas najwcześniej i najdłużej też nam w życiu towarzyszą. Receptory dotyku rozłożone są na powierzchni całego ciała. Zmysł dotyku reaguje na różne bodźce. Jest czuły na głaskanie, uciskanie, oklepywanie, reaguje na temperaturę, różne faktury przedmiotów, których oddziaływania jest poddany.
Dotyk stanowi podstawy kontaktu dziecka z rodzicami, przez dotyk wyrażamy swoje uczucia.
Dziecko przez cały czas poddawany jest różnym wrażeniom dotykowym: ubiór, czynności pielęgnacyjne, wodę w czasie kąpieli.
Terapię dotyku rozpoczynamy od przykładania całej powierzchni dłoni na różnych częściach ciała dziecka, obserwując bacznie jego reakcje. Powoli, delikatnie przyzwyczajamy dziecko do naszego dotyku. Dziecko musi mieć czas na poznanie każdego proponowanego przez nas wrażenia dotykowego i jego zaakceptowanie.
Gdy reakcje dziecka świadczą o tym, że zaakceptowało nasz dotyk statyczny, miejscowy można przejść do ruchu głaskania oddziałującego na większą powierzchnię ciała dziecka. Gdy dziecko przyzwyczai się do tego typu dotyku, wzbogacamy jego wrażenie o nowe doznania polegające na przesuwaniu całej dłoni po powierzchni ciała, któremu towarzyszy większy ucisk. Stopniowo wzbogacamy bodźce dotykowe o akceptowanie powierzchni ciała całymi dłońmi, ugniatanie, uciskanie palcami, pięściami.
Ze swojego doświadczenia mogę powiedzieć, iż bliski kontakt z dzieckiem poprzez dotyk uspokaja je, wycisza, „dziecko czuje się bezpieczne, jest bardziej komunikatywne.
Przy stosowaniu masażu musimy brać pod uwagę stopień niepełnosprawności, warunki anatomiczne i fizjologiczne naszego małego pacjenta”. Składają się na to indywidualne cechy każdego dziecka, na podstawie których oceniamy jakie techniki zastosować do odpowiednich partii ciała, z jaką intensywnością oraz jak długo.
Pełny masaż klasyczny składa się z sześciu technik:
- głaskanie,
- rozcieranie,
- ugniatanie,
- oklepywanie,
- wibracja,
- wstrząsanie,
Każda z tych technik wiąże się z wykonywaniem innego rodzaju ruchów ręki w stosunku do powierzchni ciała objętej masażem i inną siłą nacisku.
Stan wyciszenia i relaksacji u dziecka uzyskamy poprzez następujące elementy masażu: głaskanie, rozcieranie, ugniatanie.
Głaskanie
Jest to technika o działaniu rozluźniająco – przeciwbólowy i należy do najłagodniejszych. Wykonujemy po ciele dziecka delikatny ruch posuwisty (w górę i w dół powierzchni masowanej), stroną dłoniową lub grzbietową ręki. Przy większej wrażliwości dotykowej dziecka głaskanie wykonujemy opuszkami palców. Ponieważ technika ta ma za zadanie uspokoić, rozluźnić i obniżyć pobudliwość emocjonalną, wykonujemy ją bardzo lekko, spokojnie i rytmicznie.
Rozcieranie
Technika ta ma podobne właściwości jak głaskanie ale wykonuje się je głównie wokół stawów. Polega to na wykonywaniu ruchów kolisto – posuwistych (jakbyśmy rysowali koraliki wokół stawu bez odrywania ręki) wraz z tkanką masowaną. Wykonywane z większą intensywnością stymuluje czucie stawu i nadaje się do stosowania np. u dzieci autystycznych.
Ugniatanie
Jest to intensywniejsza technika w porównaniu z wymienionymi wcześniej
(tj. głaskanie, rozcieranie) i dlatego należy stosować ją bardzo ostrożnie. Użycie jej w niewłaściwy sposób i w niewłaściwym momencie może doprowadzić do zaprzepaszczenia możliwości uzyskania efektu relaksacyjnego. Technika ta polega na wykonywaniu przez masażystę ruchów unoszenia, uciskania tkanki masowanej.
Ugniatanie można stosować w następujący sposób:
- Przesuwając opuszki palców po powierzchni ciała dziecka (podobnie do rozcierania, tylko bardziej intensywnie).
- Obejmując z jednej strony kończynę kciukiem, a z drugiej opuszkami pozostałych palców.
Technikę ugniatania można wykonywać na następujących częściach ciała dzieci:
- kończyna górna: przedramiona (jedną ręką, druga pełni rolę podtrzymującą), dłonie (obydwiema rękami)
- kończyna dolna: podudzia (jedną ręką, druga ręka pełni rolę podtrzymującą), stopy (obydwiema rękami)
- twarz (okolice czoła, policzków i brody oburącz lub jedną ręką)
Na pozostałych częściach ciała stosuję technikę ugniatania sporadycznie, albo wcale ze względu na to, że dzieci nie lubią stosowania w tych partiach ciała ugniatania.
Masaż pleców wymaga zmiany pozycji ciała dziecka, a to powoduje utratę oczekiwanego efektu relaksacji.
Technika ugniatania jest wskazana ze względu na powodowanie podrażnień proprioceptywnych co przyczynia się do pobudzania w ośrodkowym układzie nerwowym i stymulacji poczucia własnego ciała, w terapii dzieci głębiej upośledzonych. Jednakże należy zwrócić uwagę na to dla jakiego dziecka jest ta technika wskazana i podkreślę raz jeszcze, iż należy stosować ją bardzo ostrożnie.
Oklepywanie
Oklepywanie wykonuje się otwartymi, ale ugiętymi w „muszlę” dłońmi. Pod dłonią powstaje pusta przestrzeń – coś w rodzaju poduszki powietrza wydającej przy kontakcie dłoni ze skórą tępy dźwięk. Oklepywanie jest szczególnie intensywnym bodźcem dla skóry, niezwykle szybko poprawia jej ukrwienie. Słabe oklepywanie zmniejsza napięcie mięśni, wywołuje skurcz naczyń krwionośnych, działa uspokajająco na system nerwowy. Silne oklepywanie zwiększa napięcie mięśni i rozszerza naczynia krwionośne, podwyższa temperaturę, pobudza układ nerwowy.
Wstrząsanie
Przy wstrząsaniu kciuk i palce są napięte i rozsunięte – tak układamy je na mięśniu. Luźnymi ruchami dłoni w jedną i drugą stronę rozluźniamy mięśnie. Pomiędzy kciukiem i palcami. Nadgarstek przy tym powinien być przy tym w miarę ruchomy. Delikatne wstrząsanie wpływa uspokajająco na mięśnie usuwając z nich napięcie powstające pod wpływem ugniatania, czy oklepywania. Silne wstrząsanie pobudza układ nerwowy oraz powoduje wzmożone napięcie nerwowe.
Wałkowanie
Wałkowanie jest odmianą ugniatania, a więc ich działania są podobne. Wałkowanie używamy jedynie do masowania mięśni ramion oraz ud. Wałkowanie wykonujemy następująco strony dłoniowe obydwu rąk przykładamy do masowanej części ciała. Grupa mięśniowa wyciskana jest nasadą dłoni w kierunku przeciwnym do stawiającym opór kości. Ruchy masującej dłoni przypominają wówczas ruchy stosowane przy wałkowaniu ciasta. Palce ułatwiają wałkowanie, wywierając nacisk na muskulaturę. Ręce przesuwamy stopniowo, zachowując kierunek masażu w kierunku serca.
Wyciskanie
Wyciskanie jest odmianą głaskania. Wyciskanie jako głaskanie głębokie polega na wykonywaniu ruchu ręką (rękami) o jednakowym nasileniu po całym masowanym odcinku ciała. Wyciskanie stosuje się w miejscach o łatwej do objęcia muskulaturze (np. w masażu mięśni nóg). Jedną dłoń kładzie się na masowanym mięśniu blisko, drugą w pewnej odległości od siebie. Naciskając odsuwamy od siebie bliższą dłoń i jednocześnie przyciągamy dalszą. Wyciskanie działa na skórę i warstwy głębiej położone. Wyciskanie pobudza receptory nerwowe znajdujące się w tkance podskórnej a także w obwodowych warstwach mięśni i ścięgien.
Sposób wykonania elementów masażu relaksacyjnego:
Przyprowadzamy przynosimy dziecko do ciepłego pomieszczenia, w którym włączona jest muzyka relaksacyjna. Następnie układamy dziecko w pozycji wygodnej dla niego na materacu lub pufie. Pufa daje możliwość uzyskania pozycji np. półsiedzącej, która jest dla dziecka bezpieczna, umożliwiająca odciążenie ciała i uzyskanie pozycji relaksacyjnej. Do masażu można wykorzystać oliwkę dla niemowląt, która wspomaga efekt ślizgu po ciele. Dzięki temu nie powoduje podrażnień naskórka (zadrapanie, przypadkowe zaciągnięcie). Oliwka ma również działanie stymulujące węch, nie powoduje uczuleń.
Masaż rozpoczynamy od głaskania stopniowo przechodząc do rozcierania stawów, ugniatania i kończymy głaskaniem. Kolejność wykonywania masażu na poszczególnych częściach ciała musi być dostosowana indywidualnie do każdego podopiecznego, musi być również akceptowana przez dziecko. Z pewnością należy tu wypracować sobie zaufanie dziecka, tak, aby dziecko czuło się bezpiecznie, przytulnie, dobrze. Pracując z dzieckiem ważne jest aby odczytywać sygnały (protesty), które informują terapeutę na jakim etapie należy zakończyć relaks lub jaką techniką będziemy pracować i ile czasu poświęcimy na daną technikę.
Masaż można relaksacyjny można wykonywać w następującej kolejności:
Kończyny dolne:
stopa – głaskanie całej stopy, rozciąganie rozcieranie stawów palców, ugniatanie opuszkami palców powierzchni skóry i grzbietowej stopy, głaskanie całej stopy
noga – głaskanie całej nogi
rozcieranie stawu kolanowego
ugniatanie: tylko podudzie lub wcale
głaskanie cała noga
Analogicznie druga kończyna.
Brzuch (głaskanie całą dłonią albo wcale)
Kończyny górne
Dłoń
głaskanie całej dłoni
rozciąganie, rozcieranie stawów palców
ugniatanie opuszkami palców powierzchni dłoniowej i grzbietowej dłoni
głaskanie całej dłoni
Przedramię i ramię
głaskanie całej ręki
rozcieranie stawu łokciowego
ugniatanie: tylko przedramię lub wcale
głaskanie całej ręki
Druga ręka – analogicznie
Głowa
głaskanie głowy
Masaż relaksacyjny wykonujemy w zależności od potrzeb każdego dziecka. Masaż może trwać od 10 do 25 minut. Dobieramy technikę oraz czas trwania do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka. Wszystko zależy od tego z jakim dzieckiem pracujemy.
Terapeuta powinien mieć krótko obcięte paznokcie, nie powinien mieć ozdób na palcach (pierścionki, obrączki) aby nie powodować uszkodzenia naskórka.
Terapeuta powinien wspomagać proces relaksacji spokojnym łagodnym głosem. Przez cały czas powinien być skoncentrowany na dziecku i reagować na wszystkie jego przejawy aktywności.
Poprzez sprzężone działanie bodźców słuchowych i dotykowych terapeuta może wpływać na stymulowanie poczucia własnego ciała dziecka i wspomagać rozluźnienie odpowiedniej jego części np. masując jego stopę może dodatkowo spokojnym wyciszonym głosem informować, jaka część ciał poddana jest zabiegowi. Ponadto masaż sprzyja także w nawiązaniu kontaktu wzrokowego z osobą prowadzącą, oliwka wspomaga stymulowanie zmysłu węchu, a muzyka także słuchu.
Masaż relaksacyjny oprócz uspokojenia wyciszenia, korzystnie wpływa na proces rozwoju dziecka.
W przypadku dzieci upośledzonych w stopniu głębokim dotyk stanowi podstawę nawiązania kontaktu emocjonalnego z dzieckiem.
Jest to jedyna metoda rozwijająca aktywność dziecka, poznania samego siebie.
Dotyk – nie ma chyba pełniejszej formy zainteresowania jakie można komuś poświęcić, albo od kogoś uzyskać.
Opracowały:
mgr Alina Gazdowicz
mgr Aneta Wojtowicz - Chęć
Literatura:
1. Jacek Kielin – „Rozwój daje radość”, Gdańsk 2000
2. Leszek Magiera – „Klasyczny masaż leczniczy”, Kraków 2000, wyd. Bio – Styl
3. Prochowicz Z. – „Podstawy masażu leczniczego”, W – wa. PZWL
4. Hans – Jurgen Horn – „Masaż leczniczy dotyk” KDC
5. Lucinda Lidell – „Masaż techniki wschodu i zachodu”, Świat Książki W – wa 96.
6. Rewalidacja nr1(7) 2000
7. Rewalidacja nr 2(8) 2000
8. Encyklopedia PWN, W - wa
