Użytkownik języka w celu dobrania odpowiednich struktur językowych do intencji swej wypowiedzi, sytuacji i odbiorcy angażuje własne możliwości poznawcze, emocjonalne i społeczne. Od poziomu integracji tych możliwości zależy efektywność komunikacji. O sprawności porozumiewania się decyduje więc nie tylko kompetencja językowa, ale także kompetencja komunikacyjna.
Aby człowiek mógł uczestniczyć w komunikacji językowej musi mieć do dyspozycji pewnego rodzaju kompetencje i sprawności (S. Grabias). Kompetencje te wzajemnie się warunkują, tak, że kompetencje, które są wiedzą, nie mogą się pojawić w umyśle ludzkim bez określonych sprawności. Pewne sprawności zaś, przynajmniej te, które przyjmują postać realizacyjnych umiejętności, nie ujawnią się bez nabytej wcześniej kompetencji.
Kompetencja językowa - nieuświadomiona wiedza na temat budowania zdań gramatycznie poprawnych i sensownych. Warunkuje ją opanowanie systemu (kodu) językowego na jego trzech poziomach: fonologicznym, morfologicznym i składniowym. System językowy jest zbiorem znaków i zespołem reguł gramatycznych, które pozwalają ze znaków prostych budować znaki złożone, tj. zdania gramatycznie poprawne - zatem znajomość systemu językowego jest kompetencją językową. Według teorii generatywno - transformacyjnej Chomskyego kompetencja językowa to wiedza o abstrakcyjnych regułach językowych, które wyznaczają zarówno budowanie wypowiedzi jak i odbiór (rozumienie).
Chomsky w pojęciu kompetencji językowej zawarł 4 następujące idee:
kreatywność (zdolność tworzenia nieskończonego zbioru zdań ze skończonego zbioru elementów językowych oraz umiejętność tworzenia nowych zdań spójnych z sytuacjami nowymi dla mówiącego),
gramatyczność (ujawniająca się w procesie budowania zdań poprawność formalna - znajomości syntaktycznych reguł języka oraz poprawność znaczeniowa - znajomość leksyki i reguł łączenia wyrazów ze sobą),
akceptabilność (zdolność rodzimego użytkownika języka do uznawania wypowiedzi za poprawną, tj. zgodną z obowiązującą normą),
interioryzacja (proces nieuświadamianego opanowywania ojczystego języka).
Kompetencja komunikacyjna - wiedza na temat użycia języka w grupie społecznej. Jest to umiejętność zachowania się językowego:
- w różnych układach (zależnych od społecznej pozycji nadawcy i odbiorcy, rodzaju kontaktu: oficjalny - nieoficjalny, od trwałości kontaktu), które narzucają konieczność realizowania rozmaitych ról społecznych;
- w określonych sytuacjach użycia języka, wpływających na kształt i rodzaj
wypowiedzi (liczba rozmówców, czas i miejsce rozmowy, temat rozmowy, kanał
przekazu informacji, gatunek wypowiedzi);
w zależności od celu wypowiedzi;
w zależności od emocjonalnej, informacyjnej i modalnej funkcji wypowiedzi oraz
od funkcji działania.
W rozumieniu teorii socjolingwistycznego rozwoju mowy kompetencja językowa to zdolność posługiwania się językiem zarówno w sposób skuteczny, jak i dostosowany do sytuacji, ze względu na oczekiwania, jakie ma mówca wobec słuchacza, cele jakie sobie stawia mówca, oraz społeczne konwencjonalne reguły użycia języka. O nabywaniu i rozwoju wymienionych rodzajów kompetencji i sposobach ich wykorzystania decydują określone sprawności biologiczne (procesy percepcyjne i realizacyjne) i komunikacyjne czynności umysłowe (umysłowe sprawności realizacyjne: sprawność systemowa i komunikacyjna).
Opracowała: Małgorzata Trusz |
