Referat wygłosiłam w ramach współpracy z rodzicami na zebraniu klasowym oraz na spotkaniu zespołu samokształceniowego. Zawiera praktyczne wskazówki do pracy z dzieckiem z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej w szkole i w domu.
REFERAT WYGŁOSZONY NA ZESPOLE SAMOKSZTAŁCENIOWYM KSZTAŁCENIA ZINTEGROWANEGO
PRACA Z DZIECKIEM Z ZESPOŁEM NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ
Opracowała: Katarzyna Pakulska
Nadpobudliwość psychoruchowa rozumiana medycznie, oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej, czyli zespół hiperkinetyczny, będący schorzeniem, mającym charakterystyczne objawy i wymagającym odpowiedniego leczenia (Wolańczyk 1999).
Zdaniem S. Mihilewicz (2001) nadpobudliwość psychoruchowa to nadmierna pobudliwość dziecka, które wszystkiego dotyka, nie potrafi skupić się na jednej czynności, bez przerwy przemieszcza się i nie przestaje mówić. Jest ona dosyć często spotykana, występuje u 4 – 10% dzieci w wieku szkolnym, zwłaszcza chłopców.
R. Wiącek (2004) podaje za „Słownikiem psychologicznym”, iż nadpobudliwość psychoruchowa to zaburzenie dynamiki procesów nerwowych, które charakteryzuje znaczna przewaga procesu pobudzenia nad procesem hamowania.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej zwany jest także zespołem hiperkinetycznym. W literaturze angielskiej i amerykańskiej często stosowany jest skrót ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). ADHD objawia się trwałymi sposobami zachowania układającymi się w charakterystyczną triadę objawów.
1. Problemy z koncentracją uwagi;
2. Problemy z kontrolą impulsywności;
3. Nadmierna ruchliwość (Wolańczyk 2003).
W zaproponowanym przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne systemie klasyfikacyjnym (DSM III) za podstawowy symptom nadpobudliwości uznany został deficyt uwagi z racji jego trwałości.
Nadmierną aktywność ruchową, nazywaną nadruchliwością przyjęto traktować jako symptom drugorzędny. Sam zaś syndrom nazwano zaburzeniem związanym z deficytem uwagi (Attention Deficit Disorder – ADD), którego dwoma stałymi składnikami są deficyt uwagi oraz impulsywność (Tucholska 1992).
Wyróżniamy 3 podtypy nadpobudliwości psychoruchowej:
1. Typ mieszany
2. Typ z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi
3. Typ z przewagą nadruchliwości i impulsywności
Zachowania dziecka będące objawem nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniem koncentracji uwagi
Co najmniej 6 z następujących objawów utrzymujących się przez 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:
Ø często nie zwraca uwagi na szczegóły;
Ø ma problemy z utrzymaniem uwagi na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą;
Ø często nie słyszy, co się do niego mówi (50% słyszy i 50% z tego przyjmuje);
Ø często ma niepowodzenia w postępowaniu wobec instrukcji albo w kończeniu pracy szkolnej, pomocy domowej;
Ø upośledzona organizacja aktywności, trudności z zapamiętaniem tego, co zadane, z zapisaniem tego, co było na lekcji; nie są w stanie z dochodzących bodźców wybrać najważniejszego; angażują się w bezproduktywne czynności;
Ø niechęć do zadań wymagających pracy umysłowej;
Ø krótki czas skupienia uwagi, nic nie jest w stanie zainteresować go na dłużej;
Ø częste gubienie i zapominanie rzeczy;
Ø łatwość rozpraszania pod wpływem bodźców.
Nadmierna aktywność:
Co najmniej trzy z następujących objawów nadmiernej aktywności utrzymujących się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:
Ø częste niespokojne poruszanie rękami i nogami, „wiercenie się” na krześle,
Ø opuszczanie miejsca w klasie lub w innych sytuacjach, w których oczekiwane jest utrzymanie pozycji siedzącej,
Ø nadmierne rozbieganie lub wtrącanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe,
Ø nadmierna hałaśliwość w zabawie lub trudność zachowania spokoju w czasie wypoczynku,
Ø utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie nie modyfikowany przez społeczny konteks i oczekiwania.
Zachowania dziecka będące objawem impulsywności:
Co najmniej jeden z następujących objawów utrzymujący się w ciągu 6 miesięcy: Ø często udziela odpowiedzi zanim pytanie zostanie dokończone,
Ø chce być pierwsze, nie może doczekać się swojej kolejności w grach, wypowiedziach,
Ø często przeszkadza i przerywa innym (np. wtrąca się do gier lub rozmów innych osób),
Ø często wypowiada się nadmiernie bez uwzględniania ograniczeń społecznych.
Dzieci z ADHD cechuje brak zdolności do zahamowania reakcji: często wtrącają się do rozmów, mają problemy z właściwym zaplanowaniem swojego działania, nie przewidują konsekwencji działania, mają trudności z zastosowaniem zasad w praktyce, cechuje je nadmierna aktywność ruchowa.
Ustalone kryteria diagnostyczne Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM – IV oraz Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD – 10 są zasadniczymi elementami rozpoznania zaburzeń hiperkinetycznych (Kądziela – Olech, Piotrowska – Jastrzębska 2003). Objawy o charakterze nadmiernej aktywności ruchowej, braku posłuszeństwa, niecierpliwości, nieadekwatnych do sytuacji zachowań są obecne już przed ukończeniem 5 a nawet 3 roku życia, trwają nieprzerwanie i ujawniają się w wielu sytuacjach.
Wykluczone jest przy tym istnienie choroby neurologicznej, upośledzenia umysłowego czy całościowego zaburzenia rozwojowego.
Dzieci zrównoważone:
POMYSŁ – STOP – DECYZJA – REALIZACJA
Dzieci z ADHD:
POMYSŁ - BRAK ZAHAMOWANIA – REALIZACJA
Celem pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo nie jest pokonanie wszystkich objawów, ale sprawienie, by dziecko normalnie funkcjonowało i żeby nie dołączały się inne objawy negatywne. Bardzo ważna jest indywidualizacja pracy z uczniem:
- mniej liczna klasa,
- zmiana podejścia do ucznia,
- dziecko musi wychodzić z klasy z całą notatką o pracy domowej,
- stały kontakt z rodzicami.
Należy przestrzegać 6 etapów wydawania poleceń:
· Dojść do dziecka (Spójrz na mnie, zobacz; Posłuchaj powiem Ci coś bardzo ważnego);
· Polecenia bardzo krótkie, np. Pozbieraj rzeczy z podłogi; Otwórz książkę;
· Wypowiadane zdecydowanym głosem;
· Polecenia należy powtarzać;
· Prosimy, aby dziecko powtórzyło treść polecenia;
· Egzekwujemy wykonanie zadania;
Dzieci z ADHD wymagają natychmiastowej pochwały lub kary (nie odraczać). Ważne jest, aby w ocenie dziecka zawsze dostrzec coś dobrego.
7 zasad reagowania na zachowanie dziecka z nadpobudliwością psychoruchową:
1. Reakcja na zachowanie szybka;
2. Skuteczna – doprowadzona do końca (konsekwencja);
3. Sprawiedliwa – odpowiednia do przewinienia;
4. Słuszna – związana z rzeczywistym przewinieniem dziecka;
5. Sympatyczna (to zachowanie dziecka jest złe);
6. Słowna;
7. Stanowcza – to osoby dorosłe decydują o zasadach.
Idealna diagnostyka w kierunku ADHD:
· informacje od rodziców
· informacje uzyskane od nauczyciela na temat zachowania dziecka w szkole
· badania pediatryczne
· badania neurologiczne
· obserwacja zachowania dziecka
· badania psychologiczne, ocena ilorazu inteligencji
· ocena nasilenia problemu nadpobudliwości psychoruchowej przy pomocy skali i kwestionariuszy diagnostycznych
Problemy, które mogą wiązać się z ADHD:
· konsekwencje zdrowotne, takie jak częstsze i poważniejsze urazy, otyłość, brak dostatecznej troski o swoje zdrowie w dorosłym życiu,
· słabsze osiągnięcia szkolne,
· konflikty z rówieśnikami i dorosłymi,
· odrzucenie emocjonalne dziecka,
· osobowość antyspołeczna,
· zaburzenia zachowania,
· konflikty z prawem,
· uzależnienia,
· problemy finansowe,
· osobowość depresyjna,
· zaburzenia lękowe,
· możliwość popełnienia samobójstwa.
1. Rozwój dziecka jest nie tylko wynikiem jego wrodzonych cech, ale także naszego sposobu reagowania na jego zachowania.
2. Dzieciom nadpobudliwym jest trudniej niż większości rówieśników.
3. Zespół hiperkinetyczny jest najlepiej widoczny u dzieci w wieku szkolnym, u których zaburzenia uwagi znacząco wpływają na osiągnięcia szkolne.
4. Nasilenie objawów zmniejsza się wraz z wiekiem. U młodzieży objawy nadruchliwości przyjmują formy uczucia niepokoju oraz trudności uczestniczenia w zajęciach wymagających spokojnego siedzenia.
Funkcjonowanie w szkole
Procent dzieci z ADHD Problem
90% pracuje mało wydajnie w szkole
90% nie uczestniczy aktywnie w lekcji
30% nie kończy szkoły w terminie
20% ma problemy z czytaniem
Czynniki mające wpływ na rozwój dziecka
Spośród czynników składających się na atmosferę emocjonalną rodziny najbardziej szkodliwy wpływ na rozwój dziecka mają:
- niezrozumienie i niezaspokojenie potrzeb psychicznych dziecka
- odrzucenie emocjonalne dziecka
- atmosfera jawnych konfliktów
- zakłócenia komunikacji, w tym np. sprzeczne komunikaty lub komunikacja ukryta
- osobowość rodziców (głównie matki jako osoby przebywającej stale, szczególnie z małym dzieckiem, np. matki nerwicowe, nadmiernie chroniące itd.)Dzieci z ADHD cechuje:
· bardzo szybkie przechodzenie z jednej aktywności do drugiej (przy czym pierwsza czynność zazwyczaj nie zostaje zakończona),
· bezmyślne zachowania, często agresywne, choć niekontrolowane (chodzenie po klasie, niszczenie zabawek, przyborów, zaczepianie kolegów),
· rezygnacja z pracy przy najmniejszym nawet niepowodzeniu (rzucanie zeszytem, piórnikiem, niszczenie własnych wytworów),
· brak dystansu do dorosłych (dzieci te nie słuchają poleceń nauczyciela, nie chcą też się podporządkować rygorom wychowawczym),
· brak lęku przed różnymi zagrożeniami połączony z ogromną aktywnością i dynamizmem w poruszaniu się,
· „huśtawka” nastrojów oraz krótkotrwała koncentracja uwagi,
· gwałtowność reakcji – uczniowie nadpobudliwi reagują na zewnętrzne bodźce w sposób niewspółmierny do sytuacji, często ze zwiększoną siłą,
· warto pamiętać, że dziecko z ADHD nie słyszy ok. 50% tego, co się do niego mówi i zapamiętuje ok. 50% tego, co usłyszało.
Problemy ujawniają się ok. 7 roku życia, kiedy dziecko musi przez dłuższy czas pozostawać w jednym miejscu, słuchać przez kilka minut nauczyciela, wykonywać konkretne polecenia i zapamiętywać wiele informacji jednocześnie.
Szczególne wskazania do postępowania z dzieckiem nadpobudliwym
1. W pracy z dzieckiem nadpobudliwym należy zachować spokój i rozsądek. Nie można pozwolić, by niepokój i nadruchliwość dziecka udzielała się dorosłym. Jest to warunek niezbędny.
2. Należy zwracać uwagę na staranne wykonanie prac oraz ich ukończenie, a także utrzymywaniu zainteresowania na zadaniu poprzez częste jego zmiany. Zawsze wracamy do pracy rozpoczętej i niedokończonej.
3. Treści przekazywać skrótowo, w małych dawkach, zawsze sprawdzać poprawność wykonania zadania, urozmaicać zadania, korzystać z materiałów, które dziecko może dotknąć.
4. Stopniowo wydłużać czas trwania zadania i nasilać stopień trudności.
5. Nadmierną ruchliwość na lekcji należy pozytywnie ukierunkować, na przykład poprosić o starcie tablicy, o rozdanie pomocy lub o wykonanie innej pożytecznej czynności, która umożliwia częściowe rozładowanie napięcia.
6. Dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela.
7. W zabawach, w których bierze udział, powinny być jasno określone zasady oraz czas ich ukończenia. Nie można pozwolić na chaotyczny, niekontrolowany i bezładny ruch.
8. Oddziaływać na dziecko należy powoli, bez pośpiechu, głosem nieco stłumionym, jakby w zwolnionym tempie, nie krzykiem.
9. Po zajęciach wychowania fizycznego czy innych zajęciach ruchowych wymagających dużej aktywności należy zastosować ćwiczenia wyciszające, na przykład relaksację, ćwiczenia wymagające spokoju, skupienia, na przykład wycinanie, lepienie z plasteliny, kolorowanie.
Istnieje konieczność oddziaływań terapeutycznych skierowanych do dzieci nadpobudliwych psychoruchowo. Celem tych działań ma być przede wszystkim zwiększenie szans na prawidłowy rozwój psychospołeczny dziecka oraz zapobieganie zaburzeniom zachowania.
Wybrane formy pomocy pedagogicznej dziecku nadpobudliwemu psychoruchowo
Terapia plastyką
Przykłady ćwiczeń dla dzieci nadpobudliwych psychoruchowo zmniejszające chaotyczność wyładowań ruchowych
Wszelka działalność plastyczna:
- malowanie dziesięcioma palcami;
- malowanie „mokre w mokrym” (malowanie farbą plakatowa na zmiętej, zwilżonej kartce papieru);
- odbijanie tiulem lub gazą zmoczoną w farbie;
- rozdmuchiwanie na papierze, przez rurkę, plamy z tuszu, a po wyschnięciu – nadawanie kształtu piórkiem;
- symetryczne odbijanie papierem barwnych plam z farby plakatowej;
- kompozycje z suchych liści, sznurków, kolorowych włóczek;
- stemplowanie na papierze;
- kalkowanie przez kalkę techniczną, ołówkową, szybę matową lub przezroczystą;
- odbijanie kształtów powstałych z ułożenia na papierze nici zanurzonych
w kolorowych farbach („tańcząca nitka”);
- odrysowywanie wzorów,
- malowanie za pomocą farb, kolorowego tuszu lub atramentu różnych powierzchni konturowych
- pisanie patykiem po zaciągniętej farbą klejową powierzchni kartki papieru;
- wydzieranka obrazkowa;
- lepienie z masy solnej, plasteliny, ciastoliny;
- wycinanki;
- wysypywanki z piasku,
- kompozycje ze sznurka i kolorowych włóczek,
- malowanie na podkładzie z kaszy,
- prace z tkanin;
- zajęcia z gliną, itp.
Dzieci nadpobudliwe wymagają stosowania odpowiednich metod:
· dziecko nadpobudliwe ma odmienne możliwości i wymagania, należy się do nich dostosować,
· karanie za objawy niezależne od dziecka rodzi lęk i niechęć,
· trzeba zauważyć, kiedy dziecko robi coś dobrze i zachęcać je do dalszej pracy,
· bliska współpraca z rodzicami ułatwia życie obu stronom z pożytkiem dla dziecka,
· należy wydawać proste, krótkie polecenia i sprawdzać ich wykonanie,
· rozkładać trudniejsze zadania na etapy,
· przypominać o samokontroli i o sprawdzaniu,
· ustalać stałe i jednoznaczne zasady,
· dbać o spokój miejsca do pracy,
· proponować plany, listy, schematy (to, co mówimy potwierdzić obrazem, schematem),
· uczyć porządkowania i organizowania,
· szukać możliwych do zaakceptowania form rozładowania nadruchliwości.
Wskazania do postępowania w domu – jak pomóc dziecku w odrabianiu lekcji
Problem
|
Wasza „pierwsza pomoc”
|
Biurko ucznia - miejsce pracy
Czas pracy
Obecność rodziców
|
Pomóżcie dziecku je uporządkować, zabierzcie z niego wszystkie niepotrzebne rzeczy. Wyłączony telewizor.
Wyznaczcie godziny pracy i zabawy. Łatwiej się pracuje, jeśli wiadomo, w jakich godzinach można odpocząć. (15 – 20 min koncentracji uwagi, krótkie przerwy).
Niektóre dzieci potrzebują pomocy w odrabianiu lekcji, inne tylko rodzica w pobliżu. Ustalcie wspólnie, jaki typ pracy wam odpowiada i opracujcie staranny harmonogram.
Bardzo ważne jest, aby momenty samodzielnej pracy dziecka systematycznie wydłużać. Potem sprawdzamy efekty – odrobioną pracę domowa.
|
Rady dla rodziców
· Trzeba uzbroić się w cierpliwość.
· Zaakceptujmy to, że dziecko z ADHD jest dzieckiem o innych możliwościach i wymaga odmiennego traktowania.
· Nie można karać dziecko za objawy (to tylko spowoduje ich nasilenie).
· Konieczny jest spokój, konsekwencja i jasno określone reguły, co dziecku wolno, a czego nie.
· Trzeba zapewnić dziecku dużo sportu, odpowiednią dietę, regularne pory snu (wyeliminować słodycze, napoje gazowane, chipsy, dieta bogata w witaminy i mikroelementy).
· Wskazane jest słuchanie spokojnej muzyki, taniec, ćwiczenia relaksacyjne, ograniczenie oglądania telewizji i korzystania z gier komputerowych.
· Wspólne zabawy z dzieckiem, ale dbanie również o to, żeby na chwilę zostało samo (pod kontrolą rodziców).
Moje dziecko mnie nie słucha
Aby to zmienić:
· powiedz do dziecka „spójrz na mnie”, „posłuchaj, powiem Ci coś bardzo ważnego”,
· spróbuj tak mówić, aby dziecko widziało Twoje usta, gdy do niego mówisz,
· jeśli dziecko jest małe lub ma duże problemy – podejdź do niego, podtrzymaj za ramiona (ważne jest, aby wasze oczy były na jednym poziomie) i dopiero wtedy zacznij mówić,
· polecenia wydawaj krótkie i jednoznaczne, np. zamiast „W Twoim pokoju jest bałagan” – „Schowaj ubrania do szafy”, zamiast „Zajmij się lekcjami” – „Zrób zadanie z matematyki”,
· Zamiast mówić „Przestań patrzeć w okno!” powiedz „Spójrz w zeszyt”.
Opracowała Katarzyna Pakulska
Referat przygotowałam w oparciu o materiały z warsztatów metodycznych „Wspieranie rozwoju ucznia zdolnego oraz ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się” (2005 r.), poszerzone o studiowanie dostępnej literatury przedmiotu.
Literatura przedmiotu:
Kołakowski A., Skotnicka M., Wolańczyk T. (1999). „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci”. Wydawnictwo BiFolium. Mihilewicz, S. (2001). „Współwystępowanie Zespołu Nadpobudliwości z Deficytem Uwagi u dzieci z dysleksją”. W: S. Mihilewicz (red.), Dziecko z trudnościami w rozwoju. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Tucholska, S. (1992). Nadpobudliwość psychoruchowa. W: Steuden (red.) Wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej. Lublin: KUL Zeszyty Psychologiczne Nr 1.
Reber A. (2000). „Słownik psychologii”. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR. |
