Promowanie grzeczności, kultury osobistej i kultury słowa jest wymogiem stawianym szkole. Jak skutecznie oddziaływać na ucznia? Jak w oryginalny sposób uzupełnić proces nauczania w elementy wychowania językowego,
nie tylko na lekcjach języka polskiego i wychowawczych? Artykuł jest wynikiem analizy sytuacji szkolnej i lektury publikacji internetowych na temat kultury osobistej i jej ważnego składnika - kultury słowa. Opracowanie zawiera również propozycje materiałów własnych wykorzystanych podczas Dnia Kultury Słowa w szkole podstawowej.
W ramach Tygodnia profilaktyki” pod hasłem ,,Trzeźwy umysł” odbył się w naszej szkole Dzień Kultury Słowa. Termin trzeźwość użyty w haśle oznacza - rzeczowy, rozsądny, świadczący o czyimś rozsądku. Dbałość o kulturę języka ojczystego jest jednym z planowanych osiągnięć w zakresie rozwijania osobowości i kształtowania postaw ucznia. Wśród celów programu języka polskiego w szkole podstawowej w zakresie nauki o języku, autorzy wymieniają między innymi:
wyrabianie dbałości o kształt językowy wypowiedzi mówionej
i pisanej nie tylko na lekcjach języka polskiego,
kształcenie umiejętności dostrzegania językowych sposobów oddziaływania na odbiorcę. Dzień Kultury Słowa jest próbą wywołania refleksji u uczniów
nad ich kulturą osobistą, kulturą słowa i uzyskania informacji zwrotnej na temat podstawowej znajomości zasad postępowania
i właściwego posługiwania się słowem, co warunkuje właściwe zachowanie się językowe. Planując działania w tym dniu, zwróciłam uwagę na dobór
i promowanie zwrotów grzecznościowych, zastosowanie ciekawych sposobów zwracania się do ucznia, funkcje wypowiedzi i ich skutki oraz szacunek dla rozmówcy i różne sposoby wyrażaniu emocji (alternatywne dla użycia wulgaryzmów). W zadaniach dla uczniów chodziło o użycie odpowiednich słów we właściwym miejscu
i w akceptowany sposób.
Wielokrotnie w publikacjach spotykałam się ze zdaniem,
że niepokojący jest stan kultury językowej młodego pokolenia Polaków, szczególnie uczniów i studentów, których zalicza się
do grupy zagrożonej wulgaryzacją. Niepokojące jest również to,
że słabnie poczucie wulgarności języka. To, co dla starszych jest wulgarne dla młodych jest dziś jedynie potoczne. Warto o tym pamiętać na wszystkich poziomach kształcenia. Próby naprawy takiego stanu rzeczy są podejmowane w różny sposób np. drogą ustawową, ustawa z października 1999 roku zobowiązuje wszystkie organy, instytucje publiczne oraz obywateli do ochrony języka polskiego, ma to polegać na dbaniu o poprawne jego używanie
i doskonalenie, na upowszechnianiu szacunku dla regionalizmów
i gwar oraz przeciwdziałaniu ekspansji słów obcojęzycznych
i wulgaryzmów. Powszechna jest opinia nauczycieli wyrażona
w miesięczniku Wychowawca o tym, że obniża się poziom poprawności językowej uczniów, ubożeje ich zasób słownictwa czynnego, zmniejsza się czytelnictwo wśród młodzieży, coraz większą rolę odgrywa język obrazkowy, wzrasta wulgaryzacja języka i grubiaństwo językowe.
Kolejny ważki problem, mający wpływ na jakość języka i wymuszający określony sposób posługiwania się słowem, to zmiany sposobu komunikowania się: e-maile, sms-y, dążenie do skrótowości. Postęp cywilizacyjny, porozumiewanie się za pomocą telefonów komórkowych, pojawienie się czatów i komunikatorów internetowych nie musi być przykry w skutkach i zagrażający polszczyźnie, o ile towarzyszy mu modelowanie zachowań wobec nowości i poczucie,
że nie jest to jedyny albo najważniejszy sposób porozumiewania się.
Kultura słowa będąca składową kultury osobistej ma swoje zaplecze, kształtuje ją w dużym stopniu dom rodzinny, szkoła oraz środki masowego przekazu. Zasady zachowania nie tylko językowego dziecko wynosi z domu, prezentuje je w szkole, gdzie spotykają się one ze złym lub dobrym przyjęciem zależnie od stopnia ich poprawności. Dobre zachowania zostają wzmocnione pozytywnie, złe podlegają modelowaniu. Bardzo często grupa rówieśnicza przyczynia się do wzmocnienia zachowań negatywnych. Bardzo ważną rzeczą jest współpraca szkoły ze środowiskiem rodzinnym, po to, by rozpoznać jakość komunikowania się w rodzinie, sposób reagowania
na zachowanie językowe dzieci oraz odpowiednio oddziaływać. Wiele jest głosów na temat zgubnych skutków przewagi kultury obrazkowej nad kulturą słowa w mediach. Zgodnie z uchwałą końcową konferencji Polska polityka komunikacyjnojęzykowa wobec wyzwań XXI wieku spisana przez prof. Walerego Pisarka: ,,publiczna radiofonia
i telewizja nie tylko nie wypełniają w zadowalającym stopniu ustawowych obowiązków dbałości o poprawność języka swoich programów, przeciwdziałania jego wulgaryzacji i upowszechniania wiedzy o języku polskim, ale same się przyczyniają do upowszechniania rażących błędów językowych .... i wulgaryzmów”.
Scenariusz Dnia Kultury Słowa był skonstruowany w taki sposób ,
by zaakcentować wyjątkowość tego dnia na każdej lekcji. Kolejne godziny lekcyjne rozpoczynały się od tekstów czytanych przez radiowęzeł, nauczyciele mogli później kontynuować temat
w zależności od potrzeb klasy lub przejść do lekcji nauczanego przedmiotu. Oddziaływania skierowane w tym dniu na ucznia miały miejsce nie tylko na lekcjach języka polskiego, ale wszystkich przedmiotów. Hasła promujące właściwe zachowanie pojawiły się na korytarzach podczas przerw i w szatni, gdzie według badań przeprowadzonych wśród uczniów zmniejsza się ich dbałość o jakość języka jakim się posługują. Zachowanie językowe uczniów, szacunek dla rozmówcy i grzeczność kształtują się w procesie wychowania przez wiele lat, dlatego też Dzień Kultury Słowa nie jest przykładem incydentalnego działania, ale elementem długofalowych działań zaplanowanych przez szkołę we współpracy z rodzicami.
Bibliografia:
Balejko H. Kultura osobista wychowanka, kultura słowa, kultura zachowania w miejscu publicznym - działania wychowawcze- publikacja internetowa.
Bralczyk J.red.( 2005) Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów, WN PWN, Wa-wa.
Czerwiński J. O kulturę uczniowską na co dzień”Życie Szkoły” 1980 nr 5.
Dańkowska M.( 1990) Nastolatki i bon ton , PWE, W-wa.
Łuczak A., Murdziak A. Między nami, program nauczania języka polskiego dla klas IV-VI szkoły podstawowej.
Wychowawca, MIESIĘCZNIK NAUCZYCIELI I WYCHOWAWCÓW KATOLICKICH, 2006 nr 2.
Uchwała końcowa konferencji Polska polityka komunikacyjnojęzykowa wobec wyzwań XXI wieku,spisana przez prof. W. Pisarka, zorganizowanej przez Radę Języka Polskiego w dniach 21-23 października 2004 r. w Kamieniu Śląskim .
Scenariusz
1.Wysłuchanie czytanego przez radiowęzeł - Listu nauczycieli do ucznia, dyskusja w zespołach klasowych
2.Wysłuchanie haseł promujących dobre zachowanie, umieszczenie haseł w widocznych miejscach w szkole
3.Wysłuchanie rymowanek napisanych przez uczniów, na wcześniej ogłoszony konkurs, na temat właściwego zachowania
4.Wysłuchanie haseł promujących dobre zachowanie część Test grzeczności dla klas IV-VI
5.Konkurs grzeczności dla klas I-III
Na przerwach uczniowie odczytywali hasła dotyczące dobrego zachowania, rozmieszczone na gazetkach, drzwiach i innych widocznych miejscach w szkole.
Oto materiały autorskie (z wyjątkiem wierszyka „Grzeczne słowa”) wykorzystane w tym dniu.
Hasła promujące dobre zachowanie
Drodzy Rodzice!
Drogie Dzieci!
W szkole mówimy
,,dzień dobry”,
by przykładem świecić!
Proszę, dziękuję,
przepraszam
ZAPAMIĘTAJ I STOSUJ !
Chęć życia z uprzejmością
uroczyście ogłaszam.
Staraj się być miły,bądź miły,
zarażaj innych grzecznością!
Nie zachowuj się jak błazen
z rozrabiakiem wzięty razem!
Nie przezywaj,
mów do mnie po imieniu miły kolego!
Lubię słyszeć swoje imię ,więc...
nie pozbawiaj mnie tego!
,,Grzeczne słowa”
Są słowa niemiłe i miłe.
Wśród miłych bardzo serdeczne:
proszę, dziękuję, przepraszam
wyrazy do życia konieczne.
Mów często z uśmiechem ,"dziękuję”
i "dzień dobry” na powitanie.
Przepraszaj też innych bez wstydu,
a świat nasz piękniejszy się stanie.
(wierszyk znaleziony w Internecie, autora nie podano)
Cześć!,Dzień dobry!
Jak się masz?
Powiedz coś miłego na powitanie,
a świat piękniejszym się stanie!
Grzeczny uczeń-
czy to „gatunek zagrożony wyginięciem”?
Kulturalne zachowanie,
to miłe słowa i umiejętne ich stosowanie!
Czy to jakaś zmowa?
Skąd się biorą w naszym słowniku brzydkie słowa?
Od dziś o nich zapominamy,
bo kulturalnych dużo znamy!
Oszczędzaj uszy swoich kolegów i koleżanek!
Chcesz im coś powiedzieć?
Przemawiaj
bez ,,językowych wiązanek”!
Robimy wiosenne porządki
z chwastami w języku!
Zamiast chwastów - miłe słowa,
każdy język ma ich bez liku.
Good morning!
Hi! Hello!
Używaj tych słów,
jeśli wiesz, po co są.
List nauczycieli do ucznia
Kurów, 07.04.2006
Drogi Uczniu !
Postanowiliśmy do Ciebie napisać, ponieważ chcemy poruszyć bardzo ważny dla nas i zapewne dla Ciebie problem. Chodzi mianowicie o Twoją kulturę osobistą, o dobre zachowanie.
Wiesz, że kultura osobista jest Twoją wizytówką. Ty i dobre zachowanie to nierozłączna para. Dlatego bardzo nas cieszy, kiedy mówisz „ dzień dobry”, gdy widzimy się po raz pierwszy i gdy uśmiechasz się ,spotykając się z nami po raz kolejny w ciągu tego samego dnia. Rozmowa z Tobą jest przyjemnością, gdy używasz zwrotów grzecznościowych: „proszę”, „przepraszam”, „dziękuję”. Jesteśmy z Ciebie dumni, gdy kulturalnie zachowujesz się na apelach i uroczystościach szkolnych, kiedy nie przeszkadzasz w prowadzeniu lekcji, podnosisz rękę do odpowiedzi, bo masz wiele mądrego i interesującego do powiedzenia. Jesteśmy zadowoleni, kiedy respektujesz zasadę, że nie wypada przerywać, gdy wypowiada się ktoś inny. Jesteś osobą kulturalną i dobrze wychowaną, dlatego nie wyśmiewasz się z innych, potrafisz pochwalić tego, kto zrobił coś dobrego lub osiągnął sukces w szkole. Z niezwykłą radością słuchamy, jak z szacunkiem odnosisz się do swoich koleżanek i kolegów, zwracasz się do nich po imieniu, nie krzyczysz,
nie przeklinasz, nie dyskutujesz podniesionym tonem.
Wierzymy ,że zawsze mówisz prawdę, nie zrzucasz odpowiedzialności na innych, a gdy popełnisz błąd potrafisz się do tego przyznać i przeprosić. Wiemy, że starasz się być wyrozumiały i cierpliwy dla innych, dążysz do tego, by kulturalnie zachowywać się nie tylko w szkole, ale też i poza nią, nie bijesz nikogo, nie zaczepiasz,
nie używasz przemocy, bo przecież znasz inne sposoby rozwiązywania problemów. Uczymy Cię tego ,staramy się zawsze Cię wspierać i pomagać.
Mamy nadzieję, że ten list na długo pozostanie w Twojej pamięci, podzieliliśmy się w nim naszymi odczuciami. Jesteś dla nas bardzo ważną osobą, dlatego też mamy nadzieję, że Twoja kultura osobista i zachowanie nigdy nie będą budziły niczyich zastrzeżeń.
Pamiętaj, że „Uprzejmość jest cennym kluczem, który otwiera wszystkie drzwi” i warto sobie często o tym przypominać.
Pozdrawiamy:
Nauczyciele ze SP
w Kurowie
autorki:
Zofia Kamińska-Dobrzyńska
Anita Majewska
Test grzeczności dla klas IV-VI
IMIĘ.................................. NAZWISKO......................... KLASA................................
Wybierz prawidłową odpowiedź i zaznacz-weź w kółko odpowiednią literę.
Miłego rozwiązywania!
1. Oceniając kulturę osobistą i zachowanie ucznia powinno się brać pod uwagę:
a) zachowanie ucznia w stosunku do wszystkich pracowników szkoły,
b) zachowanie ucznia w stosunku do nauczycieli i uczniów w szkole,
c) zachowanie ucznia poza szkołą,
d) wszystkie odpowiedzi są poprawne.
2.Twoja szkolna drużyna wygrywa mecz. Czego robić nie powinieneś?
a) wyrazić uznania za wysiłek i udział,
b) podziękować za rywalizację,
c) pogardliwie wyrażać się o przegranych.
3.Spóźniłeś (-aś) się na lekcję, ale chcesz w niej uczestniczyć. Co robisz?
a) pukasz do drzwi, siadasz w ławce,
b) pukasz do drzwi, witasz się, przepraszasz za spóźnienie i pytasz, czy możesz zająć miejsce?,
c) wchodzisz, wykrzykujesz z jakiego powodu się spóźniłeś (-aś) i siadasz na swoim miejscu
4. Na lekcji trwa dyskusja. Wypowiada się Twój kolega. Ty też masz coś ważnego do powiedzenia.Co robisz?
a) przerywasz tym, którzy Twoim zdaniem mówią za długo i zabierasz głos,
b) podnosisz rękę i czekasz na swoją kolej,
c) okazujesz zniecierpliwienie, robisz miny, zaczynasz mówić jednocześnie z wypowiadającym się kolegą.
5. Kolega z klasy mówi brzydkie słowa. Jak reagujesz?
a) przemilczysz to, bo to nie jest Twoja sprawa,
b)zwracasz mu uwagę lub powiadamiasz kogoś starszego, kto mógłby odpowiednio zareagować,
c) kolega imponuje Ci takim słownictwem i akceptujesz jego zachowanie.
6. Koledzy proponują Ci zapalenie papierosa. Co robisz?
a) grzecznie ,ale zdecydowanie odmawiasz,
b) ulegasz namowom,
c) bardziej zależy Ci na opinii kolegów , niż na własnym zdrowiu, więc próbujesz
7. Kilku chłopców z Twojej klasy żartuje sobie z Twojego kolegi.Kolega denerwuje się. Co robisz?
a) przyłączasz się do grupy, która dokucza,
b) próbujesz przywołać dokuczających kolegów do porządku,
c) wdajesz się w bójkę z dokuczającymi kolegami, bo jesteś na nich zły.
8. Kolega pomógł Ci w odrobieniu pracy domowej. Co robisz?
a) dziękujesz mu,
b) nic nie mówisz , bo pomoc innym to oczywista rzecz,
c) stwierdzasz, że zadanie było proste i niepotrzebnie prosiłeś o pomoc, odchodzisz bez słowa „dziękuję”.
9. Wchodzisz rano do szkoły. Co mówisz?
a) witasz się ze spotkanymi pracownikami szkoły i kolegami,
b) witasz się tylko z kolegami,
c)z nikim się nie witasz, bo to nie jest konieczne.
10. Na ostatniej lekcji, kiedy nauczyciel wyjaśnia pracę domową dzwoni dzwonek. Co robisz?
a) pospiesznie się pakujesz i wychodzisz,
b) czekasz , aż nauczyciel dokończy, pakujesz się i wychodzisz,
c) czekasz , aż nauczyciel dokończy, pakujesz się, mówisz „do widzenia”i wychodzisz.
Zadanie
Dzwonisz do koleżanki. Telefon odbiera jej mama. Napisz krótki dialog między Tobą a jej mamą. Jak zaczniesz rozmowę? Co powiesz? O co/o kogo zapytasz?
Pani X: Słucham? Ja:........................................................................................................ Pani X:................................................................................................. Ja:........................................................................................................ Pani X:................................................................................................. Ja:........................................................................................................ Koleżanka: Cześć! Jak fajnie , że dzwonisz!
Dziękuję za rozwiązanie testu! Konkurs grzeczności Zestawy pytań dla klas I-III .............................................................................................................
Zestaw 1
1. Jesteś dyżurnym i idziesz do sekretariatu szkoły po kredę. Jak się zachowujesz ? Co mówisz?
2. Jakie znasz zwroty grzecznościowe? Który z nich jest przez Ciebie najczęściej używany i kiedy?
3. Popraw niegrzeczne słowa na grzeczne w rozmowie:
-Czy możesz pożyczyć mi flamastry?
-No.
-Czy mogę pokolorować nimi jeszcze jeden obrazek?
-Co?
..............................................................................................................
Zestaw 2
1. Wchodzisz spóźniony do klasy. Jak się zachowujesz? Co mówisz?
2. Bardzo smakuje Ci posiłek w stołówce. Chcesz poprosić o dokładkę. Jak to zrobisz?Co mówisz?
3.Dzwonisz do koleżanki, odbiera jej starsza siostra. Co mówisz? Przeprowadź taką rozmowę telefoniczną.
..............................................................................................................
Zestaw 3
1. Wymień cztery sytuację, w których używasz słowa „przepraszam”.
2. Dzwonisz do swojego najlepszego kolegi. Odbiera jego mama. Co mówisz? Przeprowadź taką rozmowę telefoniczną.
3. Popraw źle użyte słowa w zdaniach:
-Kogo to książka?
-Wyjmnij chusteczki z plecaka!
-Nie mam przyjacieli.
Opr. Zofia Kamińska-Dobrzyńska
|
