Program koła ornitologicznego „Pokochać ptaki”, ma na celu uświadomić uczniom bogactwo środowiska naturalnego i rolę, jaką odgrywa ono w życiu ludzi. Ma ich zachęcić do samodzielnego poznawania przyrody, dostrzegania jej wartości oraz wskazać sposoby ochrony środowiska najbliższej okolicy. Zajęcia w kole ornitologicznym mają obok dostarczenia wiadomości o ptakach i ich siedliskach nauczyć również współpracy w grupie, zasad zachowania się podczas wycieczek przyrodniczych, dać okazję do przyjemnego i pożytecznego spędzenia wolnego czasu.
PROGRAM KOŁA ORNITOLOGICZNEGO „POKOCHAĆ PTAKI” opracowanie : mgr Dorota Wójcik-Zwydak SPYTKOWICE 2005 WSTĘP Gmina Spytkowice pomimo znaczącej antropizacji środowiska zdołała zachować unikalne walory krajobrazowe i przyrodnicze. Na terenie gminy występują cenne gatunki roślin i zwierząt, drzewa – pomniki przyrody oraz zabytki architektury. Znajdujące się tu stawy rybne zostały uznane za tereny o szczególnie ważnym znaczeniu dla ptaków wodno-błotnych w Polsce i jako ostoja ptaków o znaczeniu Europejskim. Duże znaczenie ornitologiczne posiadają również istniejące tu starorzecza Wisły. Doceniając te walory najbliższego środowiska należy zdać sobie sprawę z konieczności działań proekologicznych. Najbardziej istotnym kierunkiem tych działań jest społeczna edukacja, którą należy rozpocząć wśród dzieci i młodzieży. Program koła ornitologicznego „Pokochać ptaki”, ma na celu uświadomić uczniom bogactwo środowiska naturalnego i rolę, jaką odgrywa ono w życiu ludzi. Ma ich zachęcić do samodzielnego poznawania przyrody, dostrzegania jej wartości oraz wskazać sposoby ochrony środowiska najbliższej okolicy. Zajęcia w kole ornitologicznym mają obok dostarczenia wiadomości o ptakach i ich siedliskach nauczyć również współpracy w grupie, zasad zachowania się podczas wycieczek przyrodniczych, dać okazję do przyjemnego i pożytecznego spędzenia wolnego czasu. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Program koła ornitologicznego „Pokochać ptaki” skierowany jest do uczniów II etapu edukacji szkolnej. Przeznaczony jest do realizacji w ciągu trzech lat na pozalekcyjnych zajęciach koła ornitologicznego oraz szkolnego koła LOP. Elementy programu można wykorzystać na lekcjach wychowawczych i na lekcjach przyrody. Zawarty w nim materiał obejmuje siedem bloków tematycznych: - Młody ornitolog - Biologia ptaków - Ochrona przyrody - Bocian biały - jak go poznać i chronić? - Zima trudny - czas dla ptaków - Urządzanie ptasiego ogrodu - Obserwacje ptaków Różnorodne formy i metody prowadzenia zajęć stworzą możliwość kształtowania postawy młodego przyjaciela przyrody – miłośnika ptaków. CELE GŁÓWNE: - zainteresowanie życiem i biologią ptaków, - rozbudzenie potrzeby kontaktu z przyrodą oraz uwrażliwienie na jej piękno, - kształtowanie zachowań uczniów przyjaznych dla siebie, zwierząt i roślin, - rozwijanie poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego, - wdrażanie do samodzielnej pracy, korzystania z różnych źródeł wiedzy, - kształtowanie umiejętności współpracy w grupie. CELE SZCZEGÓŁOWE: wiadomości - poznanie budowy zewnętrznej i wewnętrznej ptaków w związku z przystosowaniem do lotu, - poznanie biologii, rozmnażania i rozrodu ptaków, rodzajów gniazd, budowy jaja ptasiego, - poznanie zależności między budową dziobów i nóg a rodzajem pobieranego pokarmu, - uświadomienie przyczyn migracji ptaków, - poznanie grup ekologicznych ptaków, - pogłębienie wiadomości na temat bociana białego i jego ochrony, - zapoznanie z Polską Czerwoną Księgą Zwierząt, - poznanie form ochrony przyrody, - poznanie zasad obserwacji ptaków w terenie, - przybliżenie zasad tworzenia użytku ekologicznego, - zapoznanie z zasadami tworzenia ptasiego ogrodu, - poznanie podstawowych pojęć z zakresu ekologii i ochrony środowiska, - pogłębienie wiedzy o środowisku przyrodniczym swojej miejscowości i regionu. umiejętności - dokonywanie starannych, wnikliwych obserwacji, - korzystanie z różnych źródeł zdobywania wiedzy, - korzystanie z przyrządów optycznych, - samodzielne zdobywanie wiedzy, dzielenie się nią i rozwiązywanie problemów, - dostrzeganie zależności między przyrodą a człowiekiem, - przygotowanie odpowiedniej karmy dla różnych ptaków, - budowa prostego karmnika, - rozpoznawanie najbardziej pospolitych ptaków, - współpraca w zespole. postawy - właściwe zachowanie podczas wycieczek terenowych, - poczucie odpowiedzialności za przyrodę, - aktywne uczestniczenie w samodzielnym poznawaniu przyrody, - uwrażliwienie na piękno przyrody i konieczność jej ochrony, PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA: Po zrealizowaniu programu uczeń: - wyjaśnia przystosowania ptaka do lotu w budowie zewnętrznej i wewnętrznej, - wykazuje zależność między budową a środowiskiem życia, - wymienia przykłady ptaków zimujących w Polsce i odlatujących na zimę, - wymienia przedstawicieli poszczególnych grup ekologicznych ptaków, - wykazuje się wiedzą na temat ochrony ptaków w tym szczególnie bociana białego, - zna formy ochrony przyrody w Polsce, - potrafi dokonywać uważnych obserwacji w terenie, - rozumie zasadność tworzenia użytków ekologicznych, - prawidłowo używa pojęć z zakresu ekologii, ochrony środowiska i ornitologii, - posiada wiedzę o środowisku przyrodniczym własnej miejscowości oraz regionu, - dostrzega walory przyrodnicze swojego regionu, - zna obiekty i obszary chronione we własnym regionie, - aktywnie uczestniczy w działaniach pro – środowiskowych, - dba o estetykę najbliższego otoczenia, - korzysta z różnych źródeł zdobywania wiedzy, - umie posługiwać się różnymi pomocami, - jest aktywny w samodzielnym poznawaniu przyrody, - potrafi współpracować w zespole, - właściwie zachowuje się na wycieczkach i zajęciach terenowych. METODY I FORMY PRACY: - wycieczki, - zajęcia terenowe, - obserwacje przyrodnicze, - pogadanki, - dyskusje, - wystawki, - gazetki, - plakaty, - albumy, - projekcje filmów, - korzystanie z Internetu, - wykorzystanie programów multimedialnych. EWALUACJA: - turnieje, - konkursy, - ankiety, - analiza i ocena postępów dzieci, - wytwory pracy uczniów. SPOSOBY REALIZACJI CELÓW
|
ZAGADNIENIE PROGRAMOWE
|
ZAKRES TREŚCI DO REALIZACJI
|
I.
|
MŁODY ORNITOLOG
|
- jak zostać obserwatorem ptaków,
- wyposażenie młodego ornitologa,
- na co zwracać uwagę (sposób lotu, sylwetka, zachowanie, ubarwienie itd.),
- ślady i wskazówki (wypluwki, pióra, żerowiska),
- występowanie ptaków.
|
II.
|
BIOLOGIA PTAKÓW
|
|
1.
|
LOT – FENOMEN W ŚWIECIE PRZYRODY
- budowa zewnętrzna ptaków w związku z przystosowaniem do lotu,
- pióra, budowa, rodzaje, barwy,
- wykonanie albumów,
- budowa wewnętrzna ptaków w związku z przystosowaniem do lotu,
- lokomocja ptaków: lot, chód, pływanie.
|
2.
|
PRZYSTOSOWANIE PTAKÓW DO RÓŻNORODNYCH ŚRODOWISK
- budowa dziobów i nóg w związku z rodzajem pobieranego pokarmu,
- grupy ekologiczne ptaków (ptaki leśne, polne, wodne, błotne, synantropijne),
- ptaki wróblowate.
|
3.
|
ROZMNAŻANIE I ROZRÓD
- zaloty ptaków,
- ubarwienie godowe,
- budowa ptasiego jaja,
- miejsca gniazdowania,
- budowa i rodzaje gniazd,
- wysiadywanie jaj i opieka nad młodymi (gniazdowniki i zagniazdowniki),
- pasożyty lęgowe.
|
4.
|
WĘDRÓWKI PTAKÓW
- przyczyny migracji,
- tryb życia ptaków bytujących w Polsce (osiadłe, zalatujące, lęgowe, przelotne),
- obrączkowanie ptaków,
- co zrobić ze znalezioną obrączką,
- obserwacje odlotu ptaków jesienią,
- obserwacje przylotu ptaków wiosną.
|
5.
|
GŁOSY PTAKÓW
- zegar śpiewu ptaków,
- głosy ostrzegawcze, kontaktowe, śpiew i inne głosy terytorialne,
- słuchanie nagrań z kasety i podczas wycieczek terenowych.
|
III.
|
OCHRONA PRZYRODY
|
- organizacje działające na rzecz ochrony przyrody w Polsce i na świecie,
- organizacje działające na rzecz ochrony ptaków,
- ptaki prawnie chronione,
- ptaki w niewoli,
- Światowy Dzień Ptaków,
- formy ochrony przyrody w Polsce,
- Polska Czerwona Księga Zwierząt,
- poznanie bliżej wybranych gatunków, zwierząt zamieszczonych na liście,
- Spytkowice jako gmina o cennych walorach przyrodniczych,
- formy ochrony przyrody na naszym terenie,
- jak chronić przyrodę w miejscu zamieszkania,
- co to jest użytek ekologiczny i kto go może utworzyć?
|
IV.
|
BOCIAN BIAŁY
– JAK GO POZNAĆ I CHRONIĆ?
|
- Polska- królestwem bociana,
- jaki jest bocian – charakterystyka gatunku,
- obserwacje gniazd bocianich,
- obserwacje żerowisk bocianów,
- bocian w folklorze – przysłowia wiersze, legendy,
- gdzie gniazdują bociany w naszej gminie- wykonanie mapki,
- Dzień Bociana,
|
V.
|
ZIMA – TRUDNY CZAS DLA PTAKÓW
|
- budowa karmników (konkurs),
- co kto lubi – rodzaj stosowanej karmy,
- ptasi jadłospis – przyrządzanie pokarmu dla ptaków,
- dokarmianie ptaków w ogrodzie szkolnym i w ogródkach domowych,
- czy wolno dokarmiać łabędzie,
- jakie ptaki korzystają z ptasich stołówek w zimie.
|
VI
|
URZĄDZANIE PTASIEGO OGRODU
|
- budowa ptasiego kąpieliska,
- ulubione rośliny ptaków,
- jak zrobić i gdzie powiesić skrzynkę lęgową,
- konkurs na karmnik lub budkę lęgową,
|
VII
|
OBSERWACJE PTAKÓW
|
- rozpoznawanie ptaków z wykorzystaniem lornetek i przewodników,
- ptaki wodne na wybranych obiektach: Wisła, Starorzecze Krajskie, Stawy Spytkowickie,
- obserwacja i rozpoznawanie łabędzi,
- obserwacja ptaków przy karmnikach oraz próby ich rozpoznawania,
- kontrola gniazd bocianich,
- obserwacje ptaków terenów synantropijnych,
- ptaki bytujące w lasach,
- ptaki bytujące na terenach otwartych,
- ptaki w ogrodzie,
- ptaki zadrzewień śródpolnych.
| BIBLIOGRAFIA 1. „Koło Ornitologiczne”, Program pracy – Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne, Kraków 1998 2. „Poznajemy Ptaki” - Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne, Kraków 1998 3. „Jak poznać i chronić przyrodę w okolicy miejsca zamieszkania”, - Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne, Kraków 1998 4. „Ptaki stawów rybnych w Spytkowicach w latach 1995-2000”, Damian Wiehle, Chrońmy Przyrodę Ojczystą, R.LCIII (58), 1, Kraków 2002 5. „Program Edukacyjny Bocian”, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”, Wrocław 2001 6. „Przyroda klasa 6”,Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej ŻAK, Warszawa, 2001 7. „Tajemnice Ptaków”, Jan Sokołowski, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986 8. „Księga Przyrody”, Świat Książki, Warszawa 2000 KOŁO ORNITOLOGICZNE ROZKŁAD MATERIAŁU NA ROK SZKOLNY 2005/2006
LP.
|
TEMAT
|
SPOSÓB REALIZACJI
|
1.
|
Spotkanie organizacyjne.
|
- nabór członków koła ornitologicznego,
- przedstawienie celów koła,
- prezentacja planu spotkań, wycieczek,
- ankieta na temat znajomości ptaków przez członków koła.
|
2.
|
Jak zostać obserwatorem ptaków?
|
- wyposażenie młodego ornitologa (lornetka, przewodniki do rozpoznawania ptaków, notatniki, aparat fotograficzny),
- w co się ubrać?
- ptasi stenogram,
- szybkie szkice w warunkach polowych,
- przeglądanie zgromadzonej literatury o ptakach.
|
3.
|
Ślady i wskazówki.
|
- ślady ptasich stóp,
- wykonywanie odlewu,
- wypluwki ptaków,
- nadgryzione i rozdziobane szyszki i orzechy,
- kowadełka,
- zbieranie piór i skrzydeł,
-nauka określania wielkości ptaka,
- zapowiedź pierwszej wycieczki w teren.
|
4.
|
Obserwujemy ptaki – zajęcia terenowe.
|
- na co zwracać uwagę,
- sposoby lotu,
- sylwetki ptaków w locie,
- płeć ptaków,
- zmiany ubarwienia,
- wygląd młodego i dorosłego ptaka,
- zachowanie ptaków,
- obserwacje ptaków z wykorzystaniem lornetki.
|
5.
|
Uczymy się rozpoznawać ptaki.
|
- przeglądanie książek z barwnymi ilustracjami ptaków,
- wypisanie nazw ptaków, które już znamy,
- zapoznanie się z podziałem systematycznym ptaków,
- przyporządkowanie wypisanych gatunków do grup systematycznych,
- stworzenie pierwszej listy ptaków, które chcemy rozpoznać w terenie,
- ćwiczenie nazw ptaków.
|
6.
|
Wycieczka - rozpoznajemy ptaki w terenie.
|
- rozpoznawanie w terenie ptaków, które zostały wpisane na listę jako gatunki znane,
- obserwacje z lornetką,
- wykorzystanie przewodników do rozpoznawania ptaków.
|
7.
|
Wędrówki ptaków.
|
- przyczyny migracji ptaków,
- tryb życia ptaków bytujących w Polsce,
- podział na zalatujące, lęgowe, osiadłe i przelotne,
- jakie ptaki przybędą do nas jesienią a jakie odlecą do „ciepłych krajów”.
|
8.
|
Obserwujemy jesienne migracje ptaków
|
- wycieczka w teren obserwacje ptaków gromadzących się przed odlotem.
|
9.
|
Budki lęgowe dla ptaków.
|
- jak zrobić budki dla ptaków,
- rysunki, schematy, typy skrzynek,
- dlaczego wieszamy budki lęgowe,
- gdzie powiesić skrzynkę,
- kto skorzysta z naszych budek,
|
10.
|
Jak dokarmiać zimą ptaki?
|
- co kto lubi czyli rodzaj stosowanej karmy,
- ptasi jadłospis – przyrządzanie pokarmu dla ptaków,
- jak wykonać najprostszy karmnik.
|
11.
|
Budujemy karmniki dla ptaków.
|
- wykonanie karmników dla ptaków według własnego pomysłu lub według schematów lub projektów zaproponowanych w poradnikach,
- wywieszenie karmników ogrodzie szkolnym lub przydomowych ogródkach,
- konkurs na najładniejszy karmnik,
|
12.
|
Występowanie ptaków.
|
- występowanie ptaków na świecie,
- ptaki różnych środowisk:
tereny zadrzewione
wody śródlądowe
miasta
morskie wybrzeża
góry i torfowiska.
|
13.
|
Obserwujemy ptaki przy karmnikach.
|
- kto korzysta z naszych stołówek czyli obserwacje ptaków przy karmnikach wystawionych w ogrodzie szkolnym,
- próby rozpoznawania przylatujących ptaków przy pomocy przewodników.
|
14.
|
Budowa zewnętrzna ptaków w związku z przystosowaniem do lotu.
|
- ptaki latające i nieloty,
- pokrycie ciała piórami,
- budowa pióra,
- rodzaje piór (puchowe, konturowe, nitkowe),
- skrzydła i odnóża tylne,
- wykonanie albumów „Pióra Ptaków”.
|
15.
|
Budowa wewnętrzna ptaków w związku z przystosowaniem do lotu.
|
- szkielet i mięśnie,
- układ pokarmowy,
- układ oddechowy i krwionośny,
- układ rozrodczy,
- zmysły (wzrok, węch, słuch, zmysł równowagi)
- wydalanie.
|
16.
|
Czy wolno dokarmiać łabędzie?
|
- zajęcia terenowe nad Wisłą: obserwacja łabędzi
- próby rozpoznawania wśród ptaków różnych gatunków łabędzi (niemego, krzykliwego, czarnego).
|
17.
|
Dokarmiamy ptaki w zimie.
|
- dokarmiamy ptaki w ogrodzie szkolnym i w przydomowych ogródkach,
- obserwacje i próby rozpoznawania ptaków przylatujących do karmników.
|
18.
|
Lokomocja ptaków.
|
- chód (ptaki nadrzewne, ptaki naziemne),
- fazy ruchu skrzydeł podczas lotu,
- typy lotu ptaków ( czynny zwykły, czynny trzepoczący, szybowcowy bierny, ślizgowy bierny),
- pływanie oraz nurkowanie.
|
19.
|
Poznajemy ptaki wróblowate.
|
- ogólna charakterystyka rzędu ptaków wróblowatych,
- podział ptaków wróblowatych (praca z atlasami ptaków):
ptaki terenów otwartych
ptaki zarośli i krzewów nadwodnych
ptaki zakrzaczeń polnych i leśnych
ptaki koron drzew
ziarnojady
|
20.
|
Obserwujemy ptaki zimą.
|
- wycieczka na ptaki zimujące w terenach otwartych.
|
21.
|
Rozmnażanie i rozród
|
- zaloty ptaków,
- ubarwienie godowe,
- miejsce gniazdowania,
- budowa i rodzaje gniazd,
|
22.
|
Rozmnażanie i rozród cd.
|
- budowa ptasiego jaja (foliogramy),
- wysiadywanie jaj i opieka nad młodymi (gniazdowniki i zagniazdowniki),
- pisklęta,
- pasożyty lęgowe.
|
23.
|
Migracje ptaków – wiosenne obserwacje.
|
- obserwacje ptaków przylatujących na wiosnę,
- przypomnienie gatunków ptaków, które na wiosnę przylatują do Polski,
|
24.
|
Urządzanie ptasiego ogrodu.
|
- ulubione rośliny ptaków,
- budowa ptasiego kąpieliska lub oczka wodnego,
- wieszanie skrzynek lęgowych.
|
25.
|
Polska królestwem bociana.
|
- liczebność populacji bocianów w Polsce,
- zagęszczenie gatunku w poszczególnych województwach,
- rok z życia bociana,
- rodzinne gniazdo.
|
26.
|
Jaki jest bocian?
|
- charakterystyka gatunku,
- krewniacy bociana,
- czym się żywi,
- sposób lotu,
- biologia lęgowa,
- stada.
|
27.
|
Ochrona przyrody.
|
- światowe organizacje działające na rzecz ochrony przyrody,
- polskie organizacje działające na rzecz ochrony przyrody,
-główne zadania.
|
28.
|
Polska Czerwona Księga Zwierząt.
|
- listy zagrożonych gatunków – czerwone listy,
- Polska Czerwona Księga Zwierząt – poznanie bliżej zwierząt zamieszczonych na liście, praca z płytą i komputerem.
|
29.
|
Obserwacje gniazd bocianich.
|
- jak prowadzić kontrolę gniazda bocianiego,
- co i jak notować podczas kontroli,
- dodatkowe wskazówki kontroli,
- karta kontroli.
|
30.
31.
32.
|
Spytkowice jako gmina o cennych walorach przyrodniczych.
|
- zajęcia terenowe na ścieżce przyrodniczej „Za Zamkiem...” z wykorzystaniem przewodników
|
33.
|
Czego dowiedziałem się na zajęciach koła ornitologicznego?
|
- przypomnienie i podsumowanie wiadomości zdobytych na zajęciach koła ornitologicznego
| |
