Jako nauczyciel kształcenia zintegrowanego pracuję 19 lat. Przez te 19 lat pracowałam z różnymi grupami dzieci, ale zawsze w takiej grupie znajdowały się dzieci leworęczne. Jako początkujący nauczyciel nie zawsze potrafiłam pomóc takiemu dziecku, czy to w sposobie pisania, czy to w wykonywaniu innych czynności. Jak duży to jest problem uświadomiłam sobie wtedy, gdy chciałam nauczyć dziecko leworęczne prawidłowego obierania jabłka. Wydawało mi się, że wystarczy wykonywać takie same czynności lewą ręką jak prawą - oczywiście poniosłam porażkę. Od tego czasu rozpoczęłam wnikliwą obserwację takich uczniów oraz ciągłe poszukiwanie i czytanie odpowiedniej literatury.
Swoimi doświadczeniami popartymi odpowiednią literaturą postanowiłam podzielić się z innymi.
Opracowała:
Anna Butryn
REFERAT DZIECKO LEWORĘCZNE
WSTĘP
Jako nauczyciel kształcenia zintegrowanego pracuję 19 lat. Przez te 19 lat pracowałam z różnymi grupami dzieci, ale zawsze w takiej grupie znajdowały się dzieci leworęczne. Jako początkujący nauczyciel nie zawsze potrafiłam pomóc takiemu dziecku, czy to w sposobie pisania, czy to w wykonywaniu innych czynności. Jak duży to jest problem uświadomiłam sobie wtedy, gdy chciałam nauczyć dziecko leworęczne prawidłowego obierania jabłka. Wydawało mi się, że wystarczy wykonywać takie same czynności lewą ręką jak prawą - oczywiście poniosłam porażkę. Od tego czasu rozpoczęłam wnikliwą obserwację takich uczniów oraz ciągłe poszukiwanie i czytanie odpowiedniej literatury.
Swoimi doświadczeniami popartymi odpowiednią literaturą postanowiłam podzielić się z innymi.
W niniejszej pracy przedstawiam krótki opis modeli lateralizacji, większą natomiast uwagę skupiłam na trudnościach w pisaniu i czytaniu dziecka leworęcznego; na zasadach pracy z takim uczniem; o przestawianiu „ na siłę" dziecka leworęcznego na prawą rękę oraz proste metody badania lateralizacji. Są to oczywiście badania wstępne pomagające zidentyfikować problem bo ostateczną opinię powinien wydać specjalista pracujący w Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej.
Ad 1.
Podczas wykonywania czynności wymagających udziału jednej ręki, nogi, czy oka zauważamy preferencje używania organów leżących po jednej stronie osi ciała. Są to organy wiodące. Organy leżące po przeciwnej stronie ciała to organy pomocnicze. Lateralizacja czynności związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych. Najczęściej posługujemy się prawą ręką, co oznacza, że lewa półkula mózgu jest dominująca dla czynności ruchowych rąk. Czasami jednak dominuje prawa półkula i wtedy mamy styczność ze zjawiskiem leworęczności.
Specjalizacja półkulowa nie jest ukształtowana u nowonarodzonego dziecka, kształtuje się i rozwija w ciągu dalszego życia. Osoby leworęczne są słabiej zlateralizowane, obie półkule mózgowe w większym stopniu uczestniczą u nich we wszystkich funkcjach. Oznakami asymetrii funkcjonalnej, oprócz praworęczności i leworęczności, w zakresie czynności ruchowej jest również prawonożność i lewonożność.
Ad 2.
Możemy wyodrębnić kilka modeli lateralizacji:
1. Lateralizacja jednorodna. Narządy ruchu i zmysłu dominującą po jednej stronie
osi ciała, w związku z przewagą przeciwległych półkul mózgowych.
a) Lateralizacja prawostronna związana z dominacją lewej półkuli mózgowej. Dominuje prawa ręka, oko i noga.
b) Lateralizacja lewostronna związana z dominacją prawej półkuli mózgowej. Dominuje wówczas lewa ręka, lewe oko i lewa noga.
2. Lateralizacja niejednorodna.
a) Lateralizacja skrzyżowana Występuje przewaga czynnościowa narządów ruchu i zmysłu lecz po obuch stronach ciała (np. praworęczność i leworęczność).
b) Lateralizacja nieustalona lub słaba. Występuje w przypadku braku dominacji
poszczególnych narządów ruchu i zmysłu (np. oburęczność, obuoczność i
obunożność).
Ad 3.
Inna jest sytuacja dziecka leworęcznego w porównaniu z dzieckiem praworęcznym. Wraz z zaburzeniami procesu lateralizacji występują u dziecka leworęcznego trudności szkolne. Jedną z nich są trudności w opanowani pisania i czytania.
Trudności te mogą wywołać konsekwencję o charakterze wtórnym- takie jak powstanie przykrych emocji. Napięcie emocjonalne potęguję wcześniejsze trudności w pisaniu i czytaniu. Może to doprowadzić do utraty wiary we własne siły, zniechęcić do nauki pisania i czytania, a nawet do nauki w ogóle. Obniża się motywacja dziecka do pracy i wytwarza się postawa lękowa wobec szkoły. Według H. Spionek nieprawidłowa lateralizacja często współistnieje z zaburzeniami rozwoju funkcji percepcyjnych, obniżeniem sprawności motoryki ręki nieprawidłowym wykształceniem się orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Powoduje to najczęściej trudności w czytaniu, pisaniu oraz niski poziom graficzny pisma, pomimo iż sprawność intelektualna tych dzieci mieści się w normie.
Nasze pismo jest pismem przystosowanym do pisania prawą ręką, od strony lewej do prawej. H. Spionek pisze: „Zarówno struktura, jak i dynamika naszego pisma zmusza piszącego do ustalonego kierunku ruchu oraz określonego ustawienia pióra w stosunku do kartki papieru.” Dla dzieci leworęcznych naturalnym kierunkiem pisma byłoby pisanie od strony prawej do lewej. Ręka działa jak wielki cyrkiel. Prawą ręką lepiej rysować łuk w prawą stronę, a lewą odwrotnie. Dzieci leworęczne rysują więc okręgi zgodnie z ruchem wskazówek zegara, a linie poziome kreślą od strony prawej do lewej. W związku z tym często piszą wyrazy lub działania arytmetyczne w odwrotnym kierunku. Tendencja dopisania od lewej do prawej strony zeszytu oraz odwracanie położenia liter w przestrzeni powoduje duże trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Dzieci leworęczne piszą wolno, często nie nadążając za klasą. Dziecku leworęcznemu sprawia trudność właściwe ułożenie ręki i zeszytu przy pisaniu. Ułożenie ręki i narzędzia pisania „normalne” dla dziecka praworęcznego, dla dziecka leworęcznego jest niekorzystne. Dziecko leworęczne zasłania sobie wówczas napisany tekst lub też zamazuje go. W związku z tym dziecko podczas pisania szuka sobie najbardziej dogodnej pozycji. Jeżeli nie otrzyma wówczas właściwych wzorców do naśladowania może przyswoić sobie niewłaściwe nawyki ruchowe oraz niewłaściwe ułożenie ręki i zeszytu. Zeszyt dziecka leworęcznego jest najczęściej ułożony Równolegle do dłuższego brzegu ławki. Wówczas dziecko szukając dogodnej pozycji do piszącej ręki, dostosowuje własną osobę do zeszytu. Robi to poprzez unoszenie lewego barka, skręcenie tułowia w prawo i układanie dłoni w pozycji „zamiatającej". Początkowo pozycja ta nie przeszkadza dziecku, ponieważ pisze ono wolno, spoglądając na wzór i odpoczywając. Gdy jednak musi pisać bardziej samodzielnie i szybciej odczuwa potrzebę widzenia i kontrolowania tego co pisze. Zwiększenie pola widzenia można osiągnąć przez ukośne ułożenie zeszytu i przesunięcie go w bok. Dziecko nie ma jednak odwagi tego zrobić bez polecenia nauczyciela. Zaczyna więc manipulować położeniem własnej ręki wyginając ją w nadgarstku. Jest to jednak połączone z dużym napięciem mięśniowym i szybkim męczeniem się. Zmniejsza się elastyczność ruchów ręki, co hamuje płynność pisania. Dziecko podczas pisania zaciska palce, napina mięśnie przedramienia, co ogranicza jeszcze bardziej swobodę ruchów. Trudności z pisaniem wpływają na estetykę pisma. Litery są nie równe, źle połączone, a czasem nawet nieczytelne. Powoduje to obniżanie ocen za prace pisemne, czy też liczne uwagi.
Ad.4 Marta Bogdanowicz wyróżnia kilka zasad pracy z dzieckiem leworęcznym:
- właściwa postawa wobec leworęczności
- wczesna diagnoza leworęcznego dziecka
- trafna decyzja co do dalszego postępowania z dzieckiem leworęcznym
- prawidłowa postawa ciała dziecka leworęcznego podczas pisania
- właściwe położenie zeszytu
- prawidłowy sposób trzymania długopisu
- prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia
- organizacja ruchów pisania
- kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego
- koordynacja ruchów obu rąk
- współdziałanie oka i ręki
Stosując w swojej pracy wymienione zasady możemy uniknąć wielu błędów
Ad 5.
Czasami zdarza się, że dorośli usiłują „przestawić” dziecko na prawą ręką, przekładając zabawkę, czy łyżkę. Dziecko reaguje wówczas najczęściej odrzucając zabawkę lub zniechęcając się do jedzenia. Kiedy będziemy dziecku leworęcznemu przekładać ołówek do prawej ręki możemy zahamować pierwsze próby rysowania i pisania. Spowoduje to, że dziecko szybko zniechęci się do szkoły i do nauki. Poczuje się gorsze od pozostałych uczniów. Mogą się wtedy pojawić trudności wychowawcze. Dziecko leworęczne zmuszane do pisania prawą ręką pisze brzydko, co powoduje obniżanie ocen z prac pisemnych. Stara się przełożyć długopis do lewej ręki, aby pisać szybciej. Naraża się przez to na uwagi ze strony nauczyciela. Gdy taka sytuacja ma miejsce w domu i w szkole to może niekorzystnie wpłynąć na cały rozwój osobowości dziecka. Niepowodzenia szkolne powodują uczucie bezsilności. Dziecko często rezygnuje z dalszych starań lub staje się agresywne wobec otoczenia. Poczucie mniejszej wartości towarzyszy dziecku w dalszym jego życiu.
Przy podejmowaniu prób przestawiania na prawą, lub pozostawieniu przy lewej ręce bierzemy pod uwagę kilka kryteriów. Jednym z najważniejszych jest postawa dziecka wobec leworęczności. Próbę przestawienia dziecka na prawą rękę musi zaakceptować samo dziecko. Inne kryteria to:
- Sprawność umysłowa dziecka. Nie przyuczamy dzieci upośledzonych umysłowo, gdyż może to stanowić zbyt duże obciążenie dla dziecka.
- Model lateralizacji. Nie przyuczamy dzieci, gdy badanie wykaże lateralizację jednorodną lewostronną
- Dominacja oka. Korzystna jest dominacja oka i ręki po tej samej stronie ciała.
- Sprawność motoryczna obu rąk. Są dzieci leworęczne, które mają bardzo wysoką sprawność motoryczna lewej ręki, a sprawność motoryczna prawej ręki jest odpowiednia dla ich wieku. Takie dzieci mają szansę na odniesienie sukcesu w pisaniu prawą ręką.
- Występowanie zaburzeń emocjonalnych oraz zaburzeń płynności mowy
jest przeciwwskazaniem do przyuczania dziecka na prawą rękę, gdyż może
to pogłębić istniejące już zaburzenia.
Ad 6.
Ocena lateralizacji jest więc istotna w profilaktyce niepowodzeń szkolnych. Ocena dominacji ręki:
- Naśladowanie takich czynności jak rzucanie piłki, nakręcanie zegarka, mycie zębów, czesanie włosów, trzymanie gumki podczas ścierania.
- Równoczesne pisanie cyfr obiema rękami. Patrzymy na poziom graficzny pisanych cyfr.
- Pisanie imienia i nazwiska raz lewą, raz prawą ręką. Mierzymy czas i patrzymy na poziom graficzny pisma.
- Stawianie kropek (po jednej w każdej kratce) w czasie 30 sekund, posługując się raz jedną, raz drugą ręką. Liczymy kropki, sprawniejsza ręka wykona ich więcej.
- Tasowanie talii kart raz prawą, raz lewą ręką. Mierzymy czas i obserwujemy kiedy ruchy były płynniejsze i bardziej skoordynowane.
- Ocena dominacji oka:
- Patrzenie na mały przedmiot przez otwór w przesłonie.
- Zaglądanie przez dziurkę od klucza.
- Zaglądanie do buteleczki.
- Ocena dominacji nogi:
- Kopanie piłki
- Gaszenie palącego się pod stopą pożaru.
Ad 7.
Nie wszystkie dzieci leworęczne powinny być przyuczone do pisania prawą ręką, ale również nie wszystkie dzieci wykazujące tendencje do posługiwania się prawą ręką powinny być pozostawione przy tej ręce. Taka decyzja jest kwestią indywidualną i musi w każdym przypadku podejmowana w odniesieniu do konkretnego dziecka. Istotną sprawą jest tutaj prawidłowe prowadzenie wychowawcze dziecka począwszy od okresu poniemowlęcego, aż do końca nauczania początkowego. Tylko wówczas opanuje ono prawidłowe nauki ruchowe, związane z czynnością pisania. Program działania wobec dziecka leworęcznego wyznaczają wyodrębnione przez M. Bogdanowicz zasady postępowania z dzieckiem leworęcznym. Jednak program ten musi być dopasowany indywidualnie do każdego dziecka. Podstawą do dopasowania takiego programu są dane dotyczące lateralizacji, a także cała osobowość dziecka. Decydujący głos w sprawie wyboru ręki, którą będzie pisało powinno mieć samo dziecko.
Właściwe postępowanie z dzieckiem leworęcznym może uchronić je przed niepowodzeniami szkolnymi, zaburzeniami w sferze motywacji i emocji, będzie w dużym stopniu decydować o kierunku rozwoju osobowości wychowanka.
Ad 8 Bibliografia:
- M. Bogdanowicz: „Leworęczność u dzieci” Warszawa 1989r.
- H. Spionek: „Dziecko leworęczne” Warszawa 1964r.
- M. Bogdanowicz: „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym” Warszawa 1985r.
- Kurcz: „Pamięć. Uczenie się. język." Warszawa 1995r.
- M Bogdanowicz: artykuł „Trudności dziecka leworęcznego”, „Wychowanie w przedszkolu" nr 9, 1989r
Opracowała Anna Butryn |
