Jedną z ważniejszych form aktywności człowieka jest aktywność słowna. Gdy mówi się o funkcjach, jakie pełni mowa w życiu jednostki, wymienia się najczęściej trzy: reprezentatywną (zastępowanie rzeczy i wskazywanie na nie), ekspresywną (wyrażanie uczuć) i impresywną lub społeczną (pobudzanie słuchacza do reakcji). O tym, jakim ograniczeniom podlega osoba pozbawiona tych możliwości, przekonują opisywane w literaturze przypadki skrajnej izolacji społecznej. Kształtowanie się psychiki człowieka odbywa się przede wszystkim przez mowę. Jej zaburzenia powodują poznawcze i społeczne konsekwencje. Podkreśla się również ścisły związek mowy z myśleniem. Ma to charakter dwukierunkowy. Niska inteligencja powoduje opóźnienie rozwoju mowy, ale także opóźniony rozwój mowy jest przyczyną obniżenia poziomu intelektualnego. Wykazano, że pod wpływem zorganizowanej nauki mowy następuje wzrost ilorazu inteligencji.
Język jako narzędzie myślenia ukierunkowuje przebieg procesów umysłowych. Pełni funkcję reprezentatywną. Zastępuje przedmioty, zjawiska, zdarzenia. Przedstawia rzeczywistość pozajęzykową. Braki w jego rozwoju utrudniają opanowanie pojęć, mogą prowadzić do zakłóceń w myśleniu abstrakcyjnym.
Rola języka ważna jest także w praktycznej realizacji działań. Werbalizacja tzn. „mówienie do siebie podnosi poziom czynności poznawczych i ukierunkowuje je. Gdy jest pominięta lub zakłócona, wyraźnie maleje efektywność rozwiązania.
Dopiero opanowanie systemu językowego pozwala odpowiednio organizować wykonywane czynności, gdyż możliwe jest planowanie ich przebiegu.
Prawidłowy rozwój języka jest również niezbędny dla sprawnej regulacji zachowań innej osoby. Chodzi tutaj o wywołanie określonego zachowania, poprzez polecenie słowne. Za pomocą prostej, bezpośredniej instrukcji werbalnej może już regulować zachowanie dziecka w wieku około 2 lat.
Całkowite natomiast ukształtowanie regulacyjnej funkcji słowa następuje
w wieku 5-6 lat.
Znaczenie mowy polega na tym, że dzięki niej człowiek może zdobywać doświadczenie i wiedzę bez konieczności bezpośredniego uczestniczenia
w różnych sytuacjach. Niemała rola przypada tu umiejętności czytania i pisania. Procesy te, jak pokazują najnowsze badania, w dużej mierze uzależnione są od poziomu rozwoju językowego. Niska sprawność lingwistyczna warunkuje wystąpienie trudności w przebiegu ich opanowania. W skrajnych przypadkach braku rozwoju języka, nabycie umiejętności czytania i pisania jest niemożliwe.
Rodzaj kodu językowego w dużej mierze determinuje możliwości człowieka. Zaobserwowano, że przy występowaniu nieraz znacznych uzdolnień wrodzonych, dzieci ze środowisk językowo zaniedbanych nie osiągają zadawalających wyników w funkcjonowaniu szkolnym. Oddziaływanie ujemne polega nie tylko na tym, że dziecko przyjmuje od najbliższego otoczenia błędy językowe, ale przede wszystkim na przyjmowaniu ubogiego zasobu słownictwa
i struktur gramatycznych, typowych dla kodu nierozwiniętego. Język przecież wyznacza zarówno sposób ujmowania świata, jak i sposób oraz zakres komunikacji.
Braki w zakresie słownego funkcjonowania odbijają się niekorzystnie także na sferze emocjonalno - społecznej. Upośledzone bywają także umiejętności społeczne.
Rimm i Masters, nawiązując do doświadczeń klinicznych, stwierdzają, że wielu ludzi ucieka się do przemocy lub gróźb jej użycia wyłącznie dlatego, że brak im umiejętności słownych, dzięki którym mogliby efektywnie osiągnąć swoje cele. Brak zdolności werbalnego uzgadniania stanowisk prowadzi do poważnych konfliktów.
Zdaniem B. Sawy, nieprawidłowy przebieg interakcji dziecko - dziecko oraz dziecko - nauczyciel, uwarunkowany zaburzeniami w komunikowaniu się, wpływa na dysfunkcyjność sytuacji wychowawczej. Ma to znaczenie dla powstania niekorzystnych dla rozwoju doświadczeń, od których zależy gorsze funkcjonowanie emocjonalno - społeczne. Skutkiem tego jest obniżona aktywność społeczna i duże ryzyko występowania nieprzystosowania społecznego.
Izolacja społeczna, poczucie osamotnienia, zaniżona samoocena, poczucie małej wartości to tylko niektóre z negatywnych zjawisk wynikające z ograniczeń w porozumiewaniu się.
Opracowała:
Dorota Jarzębska
|
