Przedstawiam fragment mojej pracy magisterskiej poświęconej biografii Ignacego Przebendowskiego. Tutaj skupiłam się na zarysowaniu działalności politycznej tego wybitnego Pomorzanina żyjącego w XVIII wieku, który dobrze zasłużył się dla swej bliższej Ojczyzny pomorskiej, jak i dla całej Rzeczypospolitej. Był on jednym z aktywniejszych na terenie Prus Królewskich działaczem Familii Czartoryskich i sojusznikiem Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był jednym z pierwszych, który 8 maja 1765 otrzymał Order Św. Stanisława, a od 8 grudnia 1773r. był również kawalerem Orderu Orła Białego. W dzisiejszej szkole próbuje się kłaść nacisk na poznawanie historii swojego regionu na tle historii całego kraju stąd pomysł na rozpropagowanie sylwetki Ignacego Przebendowskiego- ostatniego starosty puckiego i mirachowskiego przed rozbiorami Polski.
Ignacy Przebendowski urodził się ok. roku 1730, a zmarł w Krzeszowicach w 1791. Był ostatnim, przed rozbiorami, starostą puckim i mirachowskim; jednym z aktywniejszych działaczy Familii Czartoryskich na terenie Prus Królewskich i sojusznikiem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Król wielokrotnie okazywał mu swoją przyjaźń i sympatię i prawie systematycznie odwiedzał go w jego dobrach prywatnych w Falentach (Wiadomości Warszawskie, 10.VIII. 1765) Nazwisko Przebendowski wielokrotnie łączy się ze sprawami istotnymi dla bytu całej Rzeczypospolitej, stąd wynika chęć przedstawienia tej sylwetki.
Ignacy Przebendowski na terenie Prus Królewskich posiadał 33 osiedla i w ten sposób zaliczał się do najzamożniejszych właścicieli ziemskich tego regionu. W województwie pomorskim dysponował dobrami o powierzchni 368 łanów (J. Dygdała, Uwagi o magnaterii Prus Królewskich w XVIII stuleciu, Zapiski Historyczne, t.44, 1979, z.3, s.62). Był jednym z pierwszych, który 8 maja 1765 otrzymał Order Św. Stanisława. (J. Dygdała, Przebendowski Ignacy, w: Polski słownik Biograficzny, t.28, Kraków 1985, s.647) Był również kawalerem Orderu Orła Białego, który otrzymał 8 grudnia 1773. (S. Łoza, Historia Orderu Orła Białego, Warszawa 1939, s.43)
W swojej karierze kilkakrotnie zostawał posłem (J. Dygdała, Życie polityczne Prus Królewskich u schyłku ich związku z Rzeczypospolitą w XVIII, Toruń 1984, s.70) Szczególnie aktywną działalność polityczną prowadził w latach 1763 i 1764, a więc w okresie ostatniego bezkrólewia.
W 1763 r. brał czynny udział w przygotowaniach do zaplanowanego przez Czartoryskich zamachu stanu. Ostatecznie z zamachu stanu zrezygnowano z powodu wycofania przez carycę Katarzynę II poparcia. Realizacja tych projektów została odłożona do czasu śmierci Augusta III Sasa.
Początkowo po zaniechaniu zamachu akcja propagandowa Familii w Prusach Królewskich zamarła, a sam Ignacy Pzebendowski wyjechał z Prus Królewskich zamierzając ubiegać się o wybór na deputata do trybunału w województwie krakowskim. (J. Dygdała, Życie polityczne Prus Królewskich u schyłku ich związku z Rzeczypospolitą w XVIII, Toruń 1984, s. 102)
Jednak już od połowy grudnia 1763r. Familia ponownie rozpoczęła ofensywę na obszarze Prus Królewskich. W przeszło dwumiesięczny objazd województw pruskich udał się starosta mirachowski mający specjalne pełnomocnictwa Czartoryskich. Jego zadaniem było nakłonienie szlachty pruskiej i wielkich miast pruskich tj. Gdańska, Torunia i Elbląga, do udzielenia pełnego poparcia P. Mostowskiemu i zaakceptowania planów reform Familii- w szczególności chodziło tu o kwestie dotyczące liczby posłów wysyłanych z sejmiku generalnego pruskiego na sejm. (J. Dygdała, Życie polityczne Prus Królewskich u schyłku ich związku z Rzeczypospolitą w XVIII, Toruń 1984, s. 110)
Zabiegi Przebendowskiego przyniosły rezultaty i wielkie miasta pruskie dochodziły do wniosku, że zwycięstwo przypadnie Familii i dlatego zaczęły separować się od patriotów pruskich.
Przebieg sejmików powiatowych, a następnie wojewódzkich w Prusach Królewskich miał wykazać, który obóz (patriotów pruskich czy zwolenników reform) ma przewagę. W związku z tym w otoczeniu nadwornych żołnierzy i szlachty Przebendowski jeździł na sejmiki. Był on obecny na obradach sejmiku powiatu mirachowskiego w Strzepczu, sejmiku województwa pomorskiego w Stargardzie. (Stargardzie. Achremczyk, Reprezentacja stanowa Prus Królewskich Królewskich latach 1696-1772, Olsztyn 1981, s.46)
Mimo zerwania sejmiku generalnego w Grudziądzu starosta mirachowski pojechał do Warszawy, gdzie zebrał się sejm konwokacyjny. Posłem nie był, więc w obradach sejmu nie uczestniczył, ale przystąpił do konfederacji generalnej. Wybrano go konsyliarzem do pomocy marszałkowi Augustowi Czartoryskiemu. Po zakończeniu sejmu wrócił do Prus Królewskich. (Wybitni Pomorzanie XVIII w., Gdańsk 1983, s.141)
Ignacy nie wziął udziału w obradach generału w Grudziądzu z lipca 1764r. Na początku sierpnia, przy jego współudziale stronnicy Familii zorganizowali konfederację powierzając marszałkostwo Mostowskiemu. Po jej zawiązaniu starosta mirachowski opuścił Prusy Królewskie i udał się do księstwa oświęcimsko- zamorskiego. Tam, działając z ramienia Familii, również przyczynił się do zawiązania konfederacji, której został marszałkiem. (Wybitni Pomorzanie XVIIIw., Gdańsk 1983, s. 141) tymczasem J. Dygdała wyklucza udział Przebendowskiego w zawiązywaniu konfederacji w Prusach Królewskich. Przeszkodą dla niego była tworzona z inicjatywy starosty puckiego konfederacja dla księstwa oświęcimsko- zamorskiego. (J. Dygdała, Życie polityczne Prus Królewskich u schyłku ich związku z Rzeczypospolitą w XVIII, Toruń 1984, s.139) We wrześniu 1764r. jako poseł księstwa oświęcimsko- zamorskiego Ignacy Przebendowski przybył na sejm elekcyjny do Warszawy. Podczas elekcji oddał swój głos na Stanisława Poniatowskiego, o czym świadczy podpisanie aktu elekcji. (Wybitni Pomorzanie XVIII w., Gdańsk 1983, s. 141; J. Dygdała, Życie polityczne Prus Królewskich u schyłku ich związku z Rzeczypospolitą w XVIII, Toruń 1984, s.139; Voluminum Legum, t.7, Petersburg 1860, s. 108)
15 września wziął udział w połączeniu się konfederacji litewskiej z koronną. Uczestniczył następnie w sejmiku generalnym Prus Królewskich w Grudziądzu odbytym w dniach od 29 października do 3 listopada 1764r. Udzielał tam poparcia wysłannikom nowego króla: Andrzejowi Zamoyskiemu i Antoniemu Ostrowskiemu. Przy okazji atakował dysydentów pruskich zbytnio podkreślających autonomię prowincji. Na generale tym został wybrany posłem na sejm koronacyjny 1764 r. z księstwa oświęcimsko- zamorskiego. (J. Dygdała, Przebendowski Ignacy, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Kraków 1985, s. 645) W nagrodę za swe zasługi dla Familii i Stanisława Augusta jako jeden z pierwszych 8 maja 1765 r. otrzymał Order Św. Stanisława. W tym samym roku brano pod uwagę jego kandydaturę przy obsadzaniu kasztelanii elbląskiej. (Wybitni Pomorzanie XVIII w., Gdańsk 1983, s.141) Ostatecznie jednak kasztelanem elbląskim został Juliusz Dziewanowski. Ignacy Przebendowski używając zaś swoich wpływów przyczynił się do tego, że sądowym tczewskim został Jan Trembecki, jego protegowany. (J. Dygdała, Życie polityczne Prus Królewskich u schyłku ich związku z Rzeczypospolitą w XVIII, Toruń 1984, s.161)
Sam Ignacy, 8 lipca 1765 r., otrzymał starostwo malborskie. (P. Czaplewski, Senatorowie świeccy, podskarbiowie, starostowie Prus Królewskich 1454-1772, Rocznik Towarzystwa Naukowego, Toruń 1919/1921,s. 132) Po 1765r. Ignacy wycofał się na pewien czas z czynnego życia politycznego. Na przełomie 1765/1766 załatwiał swoje interesy w Małopolsce i na Rusi i w połowie 1766r. powrócił do Prus Królewskich. Nie wziął jednak udziału w podejmowanych przez króla zabiegach o pozyskanie prowincji pruskiej przed sejmem 1766r. Odmówił także Czartoryskim dalszej działalności na ich rzecz na sejmiku oświęcimsko- zamorskim. (J. Dygdała, Przebendowski Ignacy, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Kraków 1985, s.645) W okresie konfederacji dysydenckiej i radomskiej w 1767r. zachowywał całkowitą neutralność. Po zawiązaniu się konfederacji barskiej wyraźnie opowiedział się po stronie króla. Nie chcąc jednak bezpośrednio występować przeciw konfederatom zdecydował się na dłuższy wyjazd z Polski. Za jego pośrednictwem król próbował w 1769r. nawiązać przez Gdańsk bliższe kontakty z Francją. (J. Dygdała, Przebendowski Ignacy, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Kraków 1985, s.645; Wybitni Pomorzanie XVIII w., Gdańsk 1983, s.141)
W międzyczasie, 23 sierpnia 1769r., Ignacy otrzymał starostwo kościerzyńskie od Konstantego Nowowiejskiego, po uprzednim pozwoleniu króla. Starostwo to znajdowało się w jego ręku do 19 września 1772r., kiedy to przeszło w ręce pruskie. (P. Czaplewski, Senatorowie świeccy, podskarbiowie, starostowie Prus Królewskich 1454-1772, Rocznik Towarzystwa Naukowego, Toruń 1919/1921,s. 113) W latach 1770- 1771 Przebendowski odbył dłuższą podróż za granicę. Odwiedził wówczas między innymi: Niemcy, Francję, Anglię i Włochy.
Z końcem 1771r. zdecydował się powrócić do działalności politycznej. W związku z tym poprosił króla o nominację na wakujące województwo pomorskie i urząd ten otrzymał 31 stycznia 1772r. (P. Czaplewski, Senatorowie świeccy, podskarbiowie, starostowie Prus Królewskich 1454-1772, Rocznik Towarzystwa Naukowego, Toruń 1919/1921,s.17) Również 31 stycznia 1772r. Ignacy Przebendowski otrzymał starostwo skarszewskie. Było to zgodne z konstytucją z 1611r., na mocy której trzej wojewodowie z ziem pruskich (pomorski, malborski i chełmiński) mieli przywiązane do swych urzędów starostwa. I tak w przypadku wojewody pomorskiego było to właśnie starostwo skarszewskie. (T. Zielińska, Magnateria epoki saskiej, Warszawa 1977, s. 31)
Z pełnienia funkcji wojewody Przebendowski czerpał zyski. Główną pozycją w uposażeniu wojewodów były dochody płynące z sądownictwa. Poza tym do stałych dochodów należały też cła, myta i opłaty jarmarczne. Każdy wojewoda stał na czele hierarchii urzędów w swym województwie. Wyrazem tego było wydawanie uniwersałów na sejmiki elekcyjne i ich zagajenie. Obok tego obowiązku w gestii Przebendowskiego, jako wojewody, leżało sądownictwo, a także ingerencja w życie gospodarcze na terenie województwa pomorskiego przez ustanowienie cenników (taks) oraz kontrolę miar i wag. Do jego tytularnych obowiązków zaliczyć trzeba wyprowadzenie pospolitego ruszenia z terenu województwa na punkt zborny. (T. Zielińska, Magnateria epoki saskiej, Warszawa 1977, s. 30)
Będąc wojewodą pomorskim próbował wzmocnić wpływy dworu wśród szlachty Prus Królewskich, lecz losy prowincji były już przesądzone. Dobra Przebendowskiego były wciąż obciążane kwaterunkami i dostawami na rzecz oddziałów króla pruskiego, Fryderyka II okupujących Prusy Królewskie. Wraz z trzema innymi senatorami pruskimi- Adamem Baierem, Michałem i Franciszkiem Stanisławem Czapskimi, zdecydował się wysłać list do Fryderyka II z protestem przeciwko zaborom, później jednak obawiając się o swe dobra, doprowadził do złagodzenia treści pisma. (J. Dygdała, Przebendowski Ignacy, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Kraków 1985, s.645)
Do 27 września 1772r. szlachta pruska musiała się zjawić w Malborku celem złożenia hołdu królowi pruskiemu. Przebendowski uczynił to poprzez swojego pełnomocnika Kczewskiego. (W. Odyniec, Prusy Królewskie przed I rozbiorem Polski, Wrocław 1973, s.22)
Jeszcze przed złożeniem hołdu Ignacy przekazał zajmowane przez siebie starostwa znajdujące się w Prusach królewskich województwie ręce pruskie. Jako senator Rzeczypospolitej, po I rozbiorze nie mógł brać udziału w posiedzeniach polskiego senatu pod groźbą utraty swoich posiadłości. Kariery na dworze pruskim dla siebie nie widział. W związku z tym zdecydował się sprzedać swe dobra w Prusach Królewskich i przenieść do Polski.
W sierpniu 1774r. osiadł na stałe w Warszawie. Tymczasem już 30 maja 1774r. otrzymał starostwo soleckie w województwie sandomierskim. (J. Dygdała, Przebendowski Ignacy, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Kraków 1985, s.646) Uczestniczył w obradach sejmu rozbiorowego, który ustanawiając Radę Nieustającą, wybrał go na jej członka. (Wybitni Pomorzanie XVIII w., Gdańsk 1983, s.141)
W 1776r. objął urząd poczmistrza generalnego; stanął również na czele Komisji Dobrego Porządku dla miasta Krakowa. Jako poseł wziął udział w pracach sejmu 1776r. i podpisał prokrólewską konfederację. Sejm ten zalecił królowi mianowanie Ignacego Przebendowskiego generałem małopolskim i starostą krakowskim. (Wybitni Pomorzanie XVIII w., Gdańsk 1983, s.141) W tym czasie był powtórnie kandydatem do Rady Nieustającej. Uzyskał wówczas równą liczbę głosów z Augustem Sułkowskim, którego król tym razem preferował. Niejako w zamian za to wszedł w skład Komisji Skarbu Koronnego.
Na sejmie 1778r. był wybrany do deputacji badającej działalność Komisji Wojskowej. W 1779r. otrzymał starostwo krakowskie wraz z tytułem starosty generalnego małopolskiego. Zrezygnował wówczas z urzędu wojewody pomorskiego, a tym samym przestał być senatorem. (Wybitni Pomorzanie XVIII w., Gdańsk 1983, s.141) We wrześniu 1781r. objeżdżał kresy południowo-wschodnie, przygotowując podróż Stanisława Augusta Poniatowskiego do Wiśniowa w celu spotkania się z wielkim księciem Pawłem.
Na sejmie 1786r. został wybrany marszałkiem Rady Nieustającej i wszedł w skład Departamentu Interesów Cudzoziemskich.(Gazeta Warszawska, 14.X.1786)
Bezpośrednio przed Sejmem Wielkim w 1788r. Prusy bezskutecznie próbowały przeciągnąć Przebendowskiego na stronę tworzącego się właśnie propruskiego stronnictwa ,,patriotycznego”. (W. Kalinka, Sejm Czteroletni, t.1, Kraków 1895,s.90)
Po rozwiązaniu Rady Nieustającej wycofał się z czynnej działalności politycznej.
Katarzyna Liszniańska
