Na początku swojej pracy chciałabym dokładnie wyjaśnić i przybliżyć, co oznacza słowo – fenomenologia. Jest to dość istotne, według mnie by mieć pełną świadomość znaczenia tego zagadnienia. Encyklopedia PWN podaje trzy znaczenia fenomenologii: 1. u Kanta- nauka o zjawiskach jako dostępnych poznaniu aspektach rzeczywistości. 2. u Hegla- nauka o fazach rozwoju świadomości (ducha) od poznania z bezpośrednich danych do wiedzy absolutnej.1 3. Fenomenologia jako kierunek filozoficzny. To trzecie znaczenie jest jednym z ważniejszych dla zrozumienia istoty tematu. Kierunek zwany filozofią fenomenologiczną powstał w Niemczech mniej więcej w tym samym czasie, co pragmatyzm w Ameryce, czy bergsonizm we Francji. Kierunek ten bronił wiedzy apriorycznej i przedmiotów idealnych wbrew empiryzmowi i naturalizmowi. Inicjatorem jego był Husserl, który rozwinął fenomenologiczna teorie poznania i bytu; kontynuatorem zaś, który rozbudował fenomenologiczną psychologię, etykę i filozofię religii był Scheler.
Edmunt Husserl (1859- 1938) urodził się na Morawach. Na uniwersytecie studiował matematykę dopiero później przeszedł do filozofii. Jego druga praca pt. „Logische Untersuchungen” (1900- 1901) zawierała program fenomenologii i pierwsze analizy fenomenologiczne oraz ostrą krytykę psychologizmu. Nawiązywał do dawnych, obcych myśli, potem już snuł własne, które ulegały ciągłym przekształceniom.
Max Scheler (1874- 1928) już jako człowiek dojrzały poznał około 1908r. poglądy Husserla. W Monachium, gdzie mieszkał, utworzył ośrodek fenomenologiczny. Również jego poglądy rozwijały się nieustannie, były płynne, tymczasowe, nieraz odwoływane.2
Założeniem fenomenologii jest to, że jest ona przeciwko metafizyce w nauce i odwołuje się do doświadczenia zmysłowo- rzeczowego. Husserl: „wracamy do rzeczy samej”, doświadczenie jest przeżyciem całościowym, obejmuje zmysły i rozum, uczucia i wolę. W tak pojmowanym doświadczeniu przedmioty fizyki są tylko schematami. Badanie powinno ująć istotę rzeczy, wydobywać sens jej prezentacji, zarówno fizyczność, jak i sens i wartość. Celem nie jest zbieranie faktów, ale dążenie do fenomenu, czyli rzeczy, jaka jawi się w doświadczeniu całościowym.
W tekście, który omawiam powiedziane jest, że do procesu edukacji, jego opisania i wydobycia jego podstawowych znaczeń to propozycja podejścia fenomenologicznego. „Fenomenologia to studia nad esencją, a wszystkie problemy z jej punktu widzenia sprowadzają się do określenia esencji. Ale fenomenologia to także filozofia, która umieszcza esencje w egzystencji i uważa, że nie możne rozumieć człowieka i świata inaczej niż wychodząc od ich << sztuczności >>.”
Jest to cytat, który, według mnie budzi najwięcej kontrowersji i emocji z nimi związanymi. Większość ludzi po usłyszeniu go prawdopodobnie zareagowałoby oburzeniem. Jest to zrozumiałe, gdyż wynika to z tego, iż większość wolałoby zamianę słowa „sztuczność” na „oryginalność”. Nikt z nas nie lubi być nazywany osobą sztuczną, kojarzy nam się to z plastikową lalką grającą odpowiednią rolę. Przywodzi to na myśl założenia teatru Mundii, gdzie powiedziane jest, że człowiek to właśnie taka kukiełka, która gra z góry wyznaczoną mu rolę, czyli znajduje się w sytuacji beznadziejnej, gdyż wszystko jest już zaplanowane, przeznaczone i nie da się tego zmienić. Niewielu jest w stanie pogodzić się z takim stanem rzeczy, wielu uważa, że bycie oryginalnym (a nie sztucznym) daje szanse bycia panami samych siebie, czyli jakby kowalami swojego losu. Właśnie z tego, wydaje mi się, że wywodzi się rozróżnienie na „pedagogikę esencji” i „pedagogikę egzystencji”, gdzie termin pedagogika rozumiany jest jako edukacja filozoficzna. Są tu dwie zasady rozróżniania tych rodzaji. 1. Filozofia wychodzi od egzystencji relacji przeżywanej między wychowankiem a wychowawcą i w samym procesie rozwojowym poszukuje się definicji esencji edukacji (co pozwala wychowankowi na rozwój w warunkach „oryginalności”). 2.Filozof z góry definiuje przede wszystkim esencje człowieka (np. zakłada, że jest on rozumny i powinien „stać się, kim jest”, czyli tym rozumem, co stwarza warunki „sztuczności”). W tym założeniu proces edukacji byłby określany a priori jako realizacja tej esencji. Inaczej mówiąc jednostka poprzez proces edukacji wychowywana by była do z góry określonych celów. Czyli staranie się zrobienia człowieka takim, jakim być powinien.
Właśnie przez te dwie zasady pojawia się nam pytanie jak jest naprawdę. Według opracowywanego przeze mnie tekstu wybór w pedagogice oraz filozofii dokonywany jest na rzecz egzystencji, czyli „oryginalności” danej jednostki. Jednak wielu się z tym nie zgadza, twierdząc, że już samo narzucanie przedmiotów, jakie powinna umieć jednostka jest dowodem na kierowanie jej na z góry przeznaczoną jej ścieżkę. Z drugiej jednak strony, wielość, a co za tym idzie, także różnorodność przedmiotów nauczanych w szkołach stwarza możliwość wyboru właściwej dla siebie ścieżki czy drogi dalszej edukacji, lub zaprzestania uczestnictwa w kolejnych etapach szkolnego rozwoju.
Jest to moim zdaniem dość złożony problem, nad którym dyskusje będą toczyć się jeszcze długo i prawdopodobnie nigdy nie uzyska się jednoznacznej odpowiedzi jak jest naprawdę. Wynika to bardziej z tego, że zawsze w odpowiedzi na dane stanowisko powstaje drugie, kompletnie różne od powstałych założeń. Jest to jednak dowód na to, że nie jesteśmy jednostkami sztucznymi, gdyż potrafimy tworzyć nowe poglądy i dążyć do uzyskania odpowiedzi, chociaż z drugiej strony jest to dążenie, o którym wiadomo, że jest skazane na niepowodzenie.
Sylwia Rezmer
Opracowane na podstawie tekstu „O fenomenologię edukacji” znajdującego się w książce pt. „ Rozprawy o wychowaniu 1- filozoficzne, psychologiczne i socjologiczne aspekty wychowania”, pod red. Maurice’a Debesse’a i Gastona Mialareta, Warszawa 1988, PWN
Bibliografia:
1. Rozprawy o wychowaniu- filozoficzne, psychologiczne i socjologiczne aspekty wychowania, pod red. Maurice’a Debesse’a i Gastona Mialareta, Warszawa 1988, PWN
2. Encyklopedia powszechna, Warszawa 1973, PWN, tom 1
3. Historia filozofii, Władysław Tatarkiewicz, Warszawa 2002, PWN, tom 3
4. Encyklopedia powszechna, Warszawa 1973, PWN, tom 1, s.754
5. Historia filozofii, Władysław Tatarkiewicz, Warszawa 2002, PWN, tom 3, s.214 |
