www.szkolnictwo.pl

Wycieczka daje możliwość wyra­biania orientacji w terenie, nabywania określonych umiejętności i kształtowa­nia nawyków. Stwarza naturalne wa­runki do rozwijania sfery emocjonal­nej i estetycznej. Kształtuje umiejęt­ność odczuwania piękna, uwrażliwia na nie. Daje możliwość rozwijania zain­teresowań uczniów, swobodnego dzie­lenia się spostrzeżeniami, przeżyciami, wyrażania uczuć radości z osiągnięć i troski o powierzony opiece obiekt (np. roślinę, grządkę). Wycieczka przyczynia się również do wyrabiania sprawności fizycznej, wytrzymałości i odporności, wdrażania dzieci dla dbałości o własne zdrowie. Stosowanie podczas wycieczki odpo­wiednich form pracy wyzwala inicjaty­wę i samodzielność, skłania do poko­nywania trudności.

Spośród różnorodnych sposobów realizacji celów kształcenia i wychowania w nauczaniu zin­ tegrowanym, wycieczki zajmują czołowe miejsce. Przez wycieczkę rozumiemy celowe i zorga­ nizowane wyjście w naturalne środowisko przyrodnicze lub społeczne.

Wycieczki spe ł niaj ą nast ę puj ą ce funkcje:

1. Funkcja poznawcza - polega na dostarczaniu dziecku informacji na ba­ zie najbliższego otoczenia. Wycieczka stwarza możliwość zetknięcia się ucznia z faktami przyrodniczymi w wa­runkach naturalnych, w różnorodno­ści i bogactwie okazów, w ich licznych wzajemnych powiązaniach, w ścisłej łączności z pracą ludzi i życiem spo­łecznym. Jest więc najbogatszym źró­dłem zdobywania wiedzy w najbardziej przystępny i skuteczny sposób. Interdyscyplinarny charakter wie­dzy o środowisku zwraca uwagę na ko­nieczność uwzględniania elementów abiotycznych i biotycznych przy uka­zywaniu prawidłowości przyrody. Nale­ży więc ukazywać i wyjaśniać związki i zależności zachodzące w określonym ekosystemie tzn. między klimatem, podłożem, światem roślin, zwierząt i ludzi. Wszelkie fakty i zjawiska zacho­dzące w świecie przyrody należy inter­pretować i wyjaśniać w sposób rzetel­ny pod względem naukowym, a jedno­cześnie zgodny z możliwościami percepcyjnymi dzieci.
   
   Wskazane jest wielokrotne odwie­dzanie tego samego miejsca, oglądanie jednego okazu czy obiektu w różnych porach roku w celu obserwowania przemian fenologicznych.
   
   Wycieczki o charakterze społecz­nym dają możliwość poznania przeszło­ści Polski, dorobku kultury narodowej, folkloru własnego regionu, pracy ludz­kiej. Przyglądanie się pracy, spotkania i rozmowy z ludźmi określonego zawo­du pozwolą uświadomić dzieciom co zawdzięczamy pracy ludzkiej, ukazy­wać postęp w technice i kulturze.
2. Funkcja kształcąca polega na rozwijaniu spostrzeżeń i wrażeń zbędnych do pracy myślowej, tworze­nia wyobrażeń, kształtowania pojęć, rozwijania mowy.
   
   Wycieczka daje możliwość wyra­biania orientacji w terenie, nabywania określonych umiejętności i kształtowa­nia nawyków. Stwarza naturalne wa­runki do rozwijania sfery emocjonal­nej i estetycznej. Kształtuje umiejęt­ność odczuwania piękna, uwrażliwia na nie. Daje możliwość rozwijania zain­teresowań uczniów, swobodnego dzie­lenia się spostrzeżeniami, przeżyciami, wyrażania uczuć radości z osiągnięć i troski o powierzony opiece obiekt (np. roślinę, grządkę).
   
   Wycieczka przyczynia się również do wyrabiania sprawności fizycznej, wytrzymałości i odporności, wdrażania dzieci dla dbałości o własne zdrowie. Stosowanie podczas wycieczki odpo­wiednich form pracy wyzwala inicjaty­wę i samodzielność, skłania do poko­nywania trudności.
3. Funkcja wychowawcza wyraża się w dostarczaniu wzorów postępowa­nia i kształtowaniu umiejętności zacho­wania się wobec swoich kolegów, spo­łeczeństwa, przyrody i wytworów pra­cy ludzkiej. Podczas wycieczek i spo­tkań powinniśmy pokazywać jednostki pozytywne.
   
   Wycieczka jest podstawą do kształ­towania u uczniów umiejętności plano­wania, podziału pracy, racjonalnego gospodarowania, zaradności życiowej. Wyrabia poczucie dyscypliny, systema­tyczności i dokładności w pracy, odpo­wiedzialności. Umożliwia współprzeżywanie, koleżeńską współpracę, wza­jemną pomoc. Jest doskonałą okazją do kształcenia uczuć patriotycznych przez wzbudzanie miłości do kraju oj­czystego, wyrabianie poczucia dumy narodowej, wytwarzanie więzi dziecka ze środowiskiem, w którym żyje. Stwa­rza też dogodną sytuację do kształto­wania postaw społeczno-moralnych wobec otaczającego świata z uwagi na fakt, że odsłania u dzieci wiele cech osobowości, które nie ujawniłyby się w warunkach klasy szkolnej.
   
   Podczas wycieczek mamy dosko­nałą okazję do kształtowania u swoich uczniów stosunku emocjonalno-opiekuńczego do przyrody, szacunku do wszystkiego co żyje, poczucia odpo­wiedzialności za swoje postępowanie wobec przyrody, uświadomienia dzie­ciom faktu, że jesteśmy częścią świata przyrodniczego i niszcząc przyrodę niszczymy siebie.
4. Funkcja motywacyjna - polega na pobudzaniu aktywności poznawczej dziecka, wyzwalaniu i rozwijaniu zain­teresowań otaczającą rzeczywistością, wyzwalaniu chęci do badań i ekspery­mentów, do pracy fizycznej, sportu i rekreacji, do aktywnej percepcji i twórczej ekspresji sztuki. Wycieczka to „otwieranie okna na świat", przygo­towywanie do samodzielnych wypraw, obserwacji i badań w celu zaspakajania ciekawości, potrzeb intelektualnych, estetycznych i zdrowotnych.
   
   Wszystkie wymienione funkcje wy­cieczek są ze sobą integralnie powiąza­ne. Procesy uczenia się, rozwoju psychofizycznego i wychowania są proce­sami nierozerwalnymi.

Mo ż emy wyr óż ni ć nast ę puj ą ce typy wycieczek:

1. Wycieczki bliższe.
   
   Są to krótkotrwałe lekcje w terenie (20-30 minut) o wąskim zakresie tema­tycznym w celu obserwacji jednego wybranego obiektu czy zjawiska, np. kwitnienie roślin, ślady dżdżownic po deszczu, kretowiska itp. Do wycieczek tego typu zaliczyć można też tzw. „wypady" wywołane na­głą krótkotrwałą sytuacją, np. tęcza, rosa, opadająca mgła, parowanie kałuż itp. Wypady najczęściej nie są zaplano­wane. Pozostałą część jednostki lekcyj­nej przeznacza się na wspólne omówie­nie spostrzeżeń, ustalenie wniosków
   
   O wykonanie określonych zadań prak­tycznych lub poleceń w zeszycie ćwi­czeń ucznia.
2. Wycieczki dalsze.
   
   Są to wycieczki kilkugodzinne (1-3 godzin). Obejmują szerszy za­kres tematyczny. Są dość trudne w sensie organizacyjnym. Wymagają uwzględnienia korelacji przedmioto­wej z jednoczesnym wybiórczym traktowaniem materiału poznawcze­go, uwzględnienia pzerw rekreacyjno-wypoczynkowych zgodnie z możli­wościami psychofizycznymi dzieci. W trakcie tego typu lekcji w terenie dzieci zdobywają wiedzę nie tylko drogą oglądu i obserwacji. Uczą się poprzez działanie - doświadczenia, pomiary, eksperymenty, pracę. Są małymi badaczami i odkrywcami. Gromadzą materiał spostrzeżeniowy w ustalonej z nauczycielem formie, np. w zeszycie obserwacji (jeden ze­szyt na klasę lub grupę) lub w karcie obserwacji dla określonego obiektu czy zjawiska.
3. Wycieczki całodzienne.
   
   Głównym celem takich wycieczek jest wprowadzenie dziecka w natural­ne środowisko przyrodniczo-społeczne jako integralną całość. Nauczyciel winien umiejętnie kierować obserwa­cjami uczniów - jedne wrażenia uwy­puklać, inne osłabiać i przesunąć na plan dalszy. Dziecko uczy się w ten sposób prawidłowej, selektywnej ob­serwacji i unikanie nadmiaru (często zbędnych) wrażeń. Należy ciągle pamiętać o podkre­ślaniu wzajemnej zależności świata ro­ślin, zwierząt i ludzi, o ich wzajemnym pozytywnym i szkodliwym wpływie; ukazać celową działalność człowieka dla podniesienia gospodarki narodo­wej, ochrony środowiska naturalnego i dorobku kultury. Na przykładzie wy­branych obiektów ukazywać znaczenie postępu technicznego.
   
   Tego typu wycieczki są najtrudniej­sze pod względem organizacyjnym, gdyż wymagają zapewnienia dzieciom wyżywienia, odpoczynku, opieki ze strony osób dorosłych (poza nauczy­cielem), nieraz korzystania ze środ­ków lokomocji.
   
   Wycieczki całodzienne winny być ujęte w planie wycieczek szkolnych. Natomiast wycieczki bliższe i dalsze, mieszczące się w ramach godzin lek­cyjnych ucznia, należy uwzględnić w planowaniu pracy (rozkładzie mate­riału nauczania) z przedmiotu środowi­sko społeczno-przyrodnicze lub w in­nych przedmiotach zgodnie z progra­mem nauczania. Aby wycieczka przyniosła wielo­stronne korzyści, potrzebne jest wielo­stronne jej przygotowanie ze strony nauczyciela. Do wycieczki winien przy­gotować się sam nauczyciel, przygoto­wać dzieci, a czasem i innych opieku­nów np. rodziców1.

Przygotowanie wycieczki obejmuje następujące działania:

1. Wybór miejsca wycieczki odpowied­niego dla realizacji określonych celów programowych.
2. Ustalenie terminu i czasu trwania wycieczki (godzina wyjścia i powrotu
3. Ustalenie przebiegu wycieczki.
4. W przypadku dłuższych wycieczek zabezpieczenie opieki osób doro­słych i środków transportu, przygo­towanie polisy PZU.
5. Osobiste poznanie przez nauczycie­ la miejsca wycieczki, dokonanie wy­ boru zjawisk, przedmiotów, obiektów do obserwacji.
6. Określenie celów i zadań możliwych do zrealizowania w czasie wycieczki, metod i form pracy nauczyciela i uczniów, niezbędnych środków dy­daktycznych, przyborów ł narzędzi.
7. Uzupełnienie własnej wiedzy na te­ mat zwiedzanych obiektów.
8. Przygotowanie obiektu. W przypad­ku wycieczki o tematyce społecznej np. do zakładu produkcyjnego, punktu usługowego, pracowni inte­resującego człowieka należy po­ przez bezpośredni kontakt ustalić osobę, która przeprowadzi rozmowę z dziećmi oraz zakres tej rozmowy.
9. Przygotowanie uczniów:
   • wspólne sprecyzowanie celów i za­ dań, które będą realizowane,
   • wprowadzenie w problematykę wy­cieczki, przypomnienie niezbędnych wiadomości,
   • porządzenie planu zamierzonych obserwacji, określenie sposobu gro­madzenia danych, ustalenie wykazu niezbędnych pomo­cy naukowych, przyborów i narzędzi potrzebnych do realizacji zadań, w zależności od potrzeb podział na grupy, przydział zadań np. opieki nad apteczką, pomocami naukowymi, przypomnienie regulaminu wyciecz­ ki ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa
   • w dniu poprzedzającym wycieczkę przypomnienie celów wycieczki, ustalenie czasu i miejsca zbiórki, omówienie sposobu ubrania, wyżywienia, wyposażenia w niezbędne przybory itp.
10. Przygotowanie osób dorosłych - opiekunów.
    1. wprowadzenie w problematykę i ce­le wycieczki,
    2. ustalenie zakresu pomocy, m.in. dyskretne wskazania uczniów trud­nych i sposobu opieki nad nimi
11. W przypadku wycieczki bliższej lub dalszej mieszczącej się w ra­mach godzin lekcyjnych zgłosze­nie wycieczki dyrekcji szkoły z po­ daniem miejsca, terminu, czasu trwania i liczby uczestników.
12. W przypadku wycieczki całodzien­nej sporządzenie listy uczestników w dwu egzemplarzach - dla na­uczyciela i dyrekcji szkoły. Zgłosze­nie wycieczki dyrekcji szkoły z po­ daniem miejsca, terminu, ramowe­go programu, listy uczestników, dodatkowych opiekunów.
13. Wpisanie do dzienniczków uczniowskich informacji dla rodzi­ców dotyczącej daty, miejsca i czasu trwania wycieczki, ewentualnej od­ płatności, wyżywienia, ubrania itp.
14. Ustalenie z dyrekcją szkoły opieki nad dziećmi, które ze względów zdrowotnych nie mogą wziąć udziału w wycieczce.

Przebieg wycieczki

W dniu wycieczki, na miejscu zbiórki należy sprawdzić listę obecno­ści, ubiór i wyposażenie uczniów. Po­nownie przypomnieć regulamin wy­cieczki ze szczególnym uwzględnie­niem konieczności przestrzegania dys­cypliny i zasad bezpieczeństwa2 .

Otoczyć szczególną opieką uczniów spra­wiających trudności wychowawcze np. poprzez ustawienie ich na początku kolumny, przydzielenie im określo­nych zadań, powierzenie opiece doro­słych. Trzeba pamiętać, że uczenie się winno dziecku sprawiać przyjemność, a tym bardziej uczenie się podczas wy­cieczki. Należy więc stworzyć atmosfe­rę serdeczną, przyjacielską, wyzwalają­cą swobodną dyskusję.

Na terenie zabudowanym i szosą idziemy w szyku zwartym. Gdy znaj­dziemy się na terenie otwartym, bez­piecznym (las, pole) idziemy w grupie (względnie skupieni wokół nauczycie­la). Pozwala to dzieciom na dobór to­warzystwa do dzielenia się wrażenia­mi. Często zatrzymujemy się w celu wymiany spostrzeżeń, ukierunkowa­nia dalszej obserwacji. Po przybyciu w określone miejsce przystępujemy do realizacji zadań zgodnie z wcześniej ustalonym planem.

W klasie pierwszej obserwacje i wszelkie prace uczniów w czasie wy­cieczki początkowo są prowadzone pod kierunkiem nauczyciela. Stopnio­wo należy wdrażać uczniów do samo­dzielnego prowadzenia i notowania wyników obserwacji oraz zbierania okazów. Zbierać należy wyłącznie oka­zy pospolite i w takiej ilości, jaka bę­dzie potrzebna do dalszego wykorzy­stania. Szczególnie uczulić należy dzie­ci na poszanowanie okazów flory i fau­ny znajdujących się pod ochroną.

W trakcie wycieczki, jak na każdej lekcji, uczniowie rozwiązują problemy, zdają sprawę z wykonanych zadań, oce­niają się wzajemnie. Ocenia również nauczyciel, stosując różnorodne formy oceny. Jeśli wycieczka jest skorelowa­na z innymi przedmiotami i uczniowie mają możliwość wykazania się wiedza i umiejętnościami w zakresie tych przedmiotów, można ocenić uczniów z różnych przedmiotów nauczania.

Przerwy rekreacyjne winny być przeznaczone m.in. na gry i zabawy o charakterze sportowym, muzyczno -ruchowym, swobodne zabawy, wypo­czynek. Przerwa na posiłek posiada duże znaczenie wychowawcze. Uczniów na­leży przyzwyczajać do kulturalnegoiestetycznego spożywania pokarmów w określonym czasie i miejscu.

Na koniec wycieczki należy doko­nać jej rekapitulacji w sensie dydak­tycznym i wychowawczym. Dokonuje­my więc analizy i oceny stopnia realiza­cji planu wycieczki i założonych celów. Sprawdzamy (ustnie) zakres przyswo­jonych przez dzieci wiadomości, synte­tyzujemy je i w miarę możliwości uogólniamy. Oceniamy aktywność dzieci w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych. Podsumowujemy stro­nę wychowawczą wycieczki oceniając dyscyplinę pracy, współdziałanie w ze­spole, sumienność w wypełnianiu obo­wiązków, postawę wobec obiektów społecznych i przyrodniczych itp.

Propozycje wykorzystania wycieczek w r óż nych przedmiotach nauczania:

1. Gromadzenie materiału słownik­owego wokół określonego tematu - sporządzanie słowniczków tema­ tycznych. Wspólne lub samodzielne redagowa­nie opisu, opowiadania, sprawozdania, notki kronikarskiej. Sporządzanie tabe­lek i wykresów systematyzujących wie­dzę. Prowadzenie kroniki wycieczek.
2. Sporządzenie albumów tematycz­nych, zielników itp. Tworzenie kata­ logów obiektów społecznych i przy­rodniczych otaczających środowi­ska
3. Wykonywanie tablic tematycznych, gazetek, gablot, zestawów okazów, makiet itp.
4. Malowanie, lepienie i modelowanie wybranych obiektów i okazów.
5. Wykonywanie zabawek z suchych owoców, warzyw i innych zebranych okazów.
6. Konstruowanie budek lęgowych i karmników.
7. Rozwiązywanie zadań tekstowych o treści wynikającej z problematyki wycieczki, również układanie treści zadań na podstawie przeżyć dzieci związanych z wycieczką.
8. Nauka piosenki związanej z folklo­rem danego regionu, środowiskiem, obiektem, przedstawieniem kukieł­kowym itp.
9. Układanie tekstów rymowanych do znanej melodii na temat przeżyć dzieci związanych z wycieczką.
10. Zabawy naśladowcze (ruchy zwie­rząt, praca ludzi).

Od wielu lat na całym świecie po­dejmuje się najróżniejsze działania w celu podniesienia kultury ekologicz­nej ludzi. Również nasza szkoła próbu­je uczyć swoich podopiecznych ekolo­gicznego myślenia oraz kształtować właściwe postawy wobec problemów środowiska.

Nie osiągniemy tego bez aktyw­nego uczestnictwa, systematycznego organizowania wycieczek otwierają­cych przed uczniami tajniki otaczają­cego środowiska społeczno-przyrodniczego.

Opracował: Roman Izydorczyk