Czytanie to podstawowa umiejętność intelektualna współczesnego człowieka. Sprawne jej opanowanie umożliwia korzystanie z dorobku nauki i kultury, pozwala wzbogacać własną wiedzę, kształtować swoją osobowość. Bez opanowania sztuki czytania uczeń nie będzie umiał zdobywać potrzebnych mu informacji, doskonalić się, osłabnie jego zainteresowanie książką. Aby zapewnić pożądany poziom osiągnięć w czytaniu, istotny dla ucznia i nauczyciela realizującego proces czytania, należy systematycznie sprawdzać i porównywać faktyczne umiejętności uczniów z wymaganymi. Praca z tekstem gwarantuje realizację poszczególnych działów programowych, szczególnie kształtowanie języka, przygotowanie do nauki literatury, realizacji treści związanych z gramatyką i ortografią.
Praca z tekstem prozatorskim
1. Praca z tekstem w cyklu metodycznym
Nauczyciel dobiera teksty prozatorskie z podręczników, dzieł literackich, czasopism, tak, aby wpłynęły na efektywną realizację zagadnień związanych z kształceniem języka i przygotowaniem do nauki literatury.
Na pracę z tekstem poświęcamy tyle czasu, by uczniowie mogli zrozumieć omawiany problem i strukturę tekstu, by poprzez dany tekst wzbogacały, poszerzały i pogłębiały swój czynny i bierny słownik, by umiały wyodrębnić myśl przewodnią, bohaterów, wydarzenia, najważniejsze i najpiękniejsze fragmenty itp. O wynikach pracy decyduje jakość opracowania, a nie ilość tekstów. Stwarzamy uczniom możliwość przeżywania, działania, odkrywania niezbędnych informacji, szukanie odpowiedzi na postawione problemy. Im młodsza klasa tym skrupulatniej nawiązujemy treścią tekstu do przeżyć, doświadczeń dzieci.
W klasach I -VI w ramach przygotowania dzieci do odbioru tekstu pokazujemy i omawiamy obrazek, wyświetlamy film, przeźrocze, idziemy na wycieczkę, korzystamy z informacji z literatury popularnonaukowej (atlasów, słowników, encyklopedii) lub organizujemy sytuację wprowadzającą (opowiadanie nauczyciela, grę czy zabawę dydaktyczną, gry dramowe) przybliżające dziecku tekst czytanki. W przypadku utworów, w których zamierza się wykorzystać nastrój stosujemy odpowiednie nagranie oddające zbliżony nastrój. W nauczaniu początkowym unika się pogadanki jako wprowadzenia do pracy z czytanką, gdyż zdaniem prof. W. Okonia „doprowadza uczniów do lenistwa myślowego”. Aby zrozumieć utwór, trzeba rozumieć wyrazy, których użył autor, a które wzbogacają mowę dziecka. Ćwiczenia słownikowe mogą odbywać się przed, w trakcie lub po czytaniu.
Wyjaśnienia słownikowe
1. Przed czytaniem - nauczyciel pyta o wyrazy, które jego zdaniem mogą być niezrozumiałe dla uczniów, może je wyjaśniać nauczyciel lub dzieci, które znają ich znaczenie.
2. W czasie czytania - stosuje się wówczas, gdy tekst czyta nauczyciel i obejmuje on wyrazy, które można zastąpić znanymi i zrozumiałymi wyrazami bliskoznacznymi.
3. Po czytaniu - ta forma dotyczy wyrazów, których dzieci nie rozumieją dokładnie, ale bez ich znajomości mogą zrozumieć treść. Ćwiczenie to może odbywać się w różnej formie. Jedni uczniowie wskazują wyrazy i związki wyrazowe, których nie rozumieją, a inni je tłumaczą. Nauczyciel pyta o znaczenie jakiegoś wyrazu lub związki, prosi o wyraz lub zwrot zastępczy. Nauczyciel odsyła ucznia do korzystania z wyjaśnień umieszczonych w podręczniku - „na odsyłacze”, czy słowników.
Poznawanie tekstu.
Pracę z tekstem rozpoczyna jego odczytanie albo wysłuchanie. Czytać może nauczyciel, gdy czytanka ma duże walory artystyczne i chce wywołać odpowiedni nastrój, zawiera ważny i trudny problem wychowawczy jest trudna pod względem wychowawczym lub językowym. Podczas tego czytania uczeń powinien mieć tekst zasłonięty i patrzeć na czytającego, ponieważ ekspresja czytającego, modulacja głosu, mimika, gest i postawa wpływają na odbiór tekstu. Czytać może też dobrze czytający uczeń. Każdy uczeń samodzielnie czyta tekst cicho ze zrozumieniem lub zapoznaje się z tekstem w domu.
Analiza problemu.
-
Najważniejszym celem pracy z tekstem jest doprowadzenie ucznia do zrozumienia sensu, myśli i intencji autora. Trzeba więc tak pracować z tekstem, by dzieci uczyły się dostrzegać problem w nim zawarty, opisane wydarzenia, toczącą się akcję.
Ćwiczenia w czytaniu.
Kolejną lekcję lub jej fragment przeznacza się na pracę nad techniką głośnego czytania. Ćwiczenia te powinny odbywać się na wybranym fragmencie, lub całości (w zależności od długości tekstu), gdyż uczniowie niechętnie uczą się czytania długich tekstów.
Przegląd ćwiczeń z tekstem.
Pracy z tekstem prozatorskim towarzyszy szereg ćwiczeń, które są stymulowane przez różne procesy psychiczne: pamięć, wyobraźnię, myślenie. Można je podzielić na trzy grupy, z których każda rozwija inną sferę psychiczną.
Gr. I - to ćwiczenia, których podstawą jest pamięć. Służą one wyrażeniu treści zawartych w tekście poprzez:
a) inscenizację, teatrzyki, dramatyzację tekstów, wiązanie słowa z działaniem (twórczość plastyczna, muzyczna, ruch)
b) opowiadanie
Gr. II - obejmuje ćwiczenia, dla których tekst stanowi podstawę do szerszych skojarzeń, ćwiczenie w mówieniu, twórczego rozwijania czy przekształcania treści. Podstawowym procesem psychicznym jest wyobraźnia. Wyróżnia się tu ćwiczenia związane z próbą konfrontacji tekstu z własnymi przeżyciami, komponowanie twórczych opowiadań.
Gr. III - ćwiczenie związane ze strukturą tekstu. Ich podstawą są procesy myślowe: analiza, synteza, porównywanie, uogólnienie. Można wyróżnić:
a) kształtowanie osobistego stosunku do bohatera utworu - przez ocenę postępowania, wypowiadanie sądów o postaciach utworu, wskazywanie bohatera głównego, drugorzędnego, próby ich charakteryzowania
b) wyodrębnienie elementów akcji, czasu, miejsca, wydarzeń, nadawanie tytułów częściom logicznym - plan czytank
c) określanie nastroju utworu np. radości, humoru, komizmu
d) wyszukiwanie fragmentów na określony temat
e) wyróżnianie opowiadań opisów, dialogów
f) ćwiczenia gramatyczne i ortograficzne
2. Program a praca z tekstem
W programie klas młodszych problem pracy z tekstem znajduje się w dziale „Czytanie i opracowywanie tekstów”, a w klasach IV - VI w dziale „Czytanie tekstów słownych i odczytywanie innych tekstów kultury”. Uwzględniając zasadę stopniowania trudności autorzy programów uszeregowali umiejętności zgodnie z predyspozycjami wiekowymi uczniów:
Klasa I
· nauka czytania wyrazów i zdań
· czytanie wyrazów i krótkich zdań
· ciche czytanie ze zrozumieniem wyrazów i zda
· rozmowy na temat utworu: bohaterowie, ocena ich zachowania, wyodrębnianie zdarzeń, określanie miejsca akcji, nastroju, elementy humorystyczne
· wyszukiwanie w tekście fragmentów odnoszących się do ilustracji
Klasa II
· ciche czytanie ze zrozumieniem prostych tekstów
· doskonalenie czytania z podziałem na role
· zbiorowe ustalenie kolejności zdarzeń w opowiadaniach i historyjkach obrazkowych
· zbiorowe omawianie miejsca akcji w utworze
· zbiorowe wyodrębnianie postaci w utworach literackich
· wyrażanie własnego sądu o postaciach
Klasa III
· ustalenie kolejności w utworze i ich wzajemnej zależności
· odróżnianie zdarzeń istotnych od mniej istotnych
· wyodrębnianie postaci głównych i drugorzędnych
· wyróżnianie w utworach opowiadań, opisów, dialogów
· rozróżnianie utworów wierszowanych i prozatorskich
Klasa IV
· czytać cicho ze zrozumieniem
· czytać z podziałem na role, oddając charakter postaci
· odróżniać tekst narracji od partii dialogowych
Klasa V
· czytać ze zrozumieniem
· czytać opowiadania, teksty informacyjne oraz wykazać, że je rozumie i umie uzasadnić własne zdanie przez odwołanie do tekstu
· określić elementy świata przedstawionego w legendzie, podaniu, micie
Klasa VI
· wyszukiwać w książkach określone treści, korzystać z tekstu i ilustracji
· rozpoznawać w tekście nieliterackim fragmenty, które informują i przekonują
· dostrzegać odrębność literackiego obrazu świata w stosunku do wypowiedzi informacyjnych
· wskazać elementy świata w utworze epickim: fabułę, akcję, wątek; próbować określić motywację postępowania bohatera
· dostrzegać różne sposoby narracji w utworach epickich
· wyróżniać postać mówiącą w różnych gatunkach i rodzajach literackich
· rozpoznawać gatunki epickie: baśń tradycyjna i fantastycznonaukowa, legenda, podanie, opowiadanie, powieść.
Wyżej wymieniony przegląd propozycji programowych wskazuje na różnorodność ćwiczeń pracy z tekstem, jak i realizowania zasady stopniowania trudności w poszczególnych klasach.
Opracowała: Wioletta Sobczyk
|
