www.szkolnictwo.pl

Ekspresja ruchowa jest jednym ze skutecznych sposobów zbliżania dzieci do muzyki, głównie dlatego, iż dostarcza im bezpośredniego przeżycia tempa, dynamiki, rytmu i przebiegu linii melodycznej. Niewątpliwie w ten sposób dziecko przeżywając emocjonalnie tę formę aktywności uwrażliwia się również estetycznie. Wyrabia w sobie również zdolność koncentracji uwagi, kształci orientację, pamięć oraz pobudza aktywność. Mając na uwadze wszystkie te zalety, stwierdzić należy, iż zabawy rozwijające ekspresję ruchową są szczególnie cenioną metodą pracy z dziećmi.

Ekspresja ruchowa dzieci.

Aktywność dziecka przejawia się w wielu działaniach i czynnościach, jednak pierwotną jej formą jest ruch. Już każde „niemowlę w pierwszych miesiącach swojego życia wykonuje bardziej lub mniej mimowolne ruchy” tym samym manifestując swoją potrzebę ruchu.

„Ruch będący istotą tańca, jest nieodzownym składnikiem naszego życia zarówno fizjologicznego (bicie serca, krążenie krwi, oddychanie), jak i motorycznym (chód, bieg, siadanie itp.) działaniu naszego organizmu(…) Ruchy nasze podporządkowane są prawom rytmu rządzącego funkcjami naszego organizmu (rytmiczne bicie serca, miarowe oddychanie) oraz techniką wykonywania każdej czynności. Ruch i rytm są więc podstawowymi składnikami tańca.”

Chcąc pisać o ekspresji ruchowej dziecka celowo przytoczyłam słowa Ireny Turskiej ukazujące zależności zachodzące między ruchem jako takim a tańcem. Nawiasem mówiąc oprócz tańca za jedną z najciekawszych przejawów ekspresji ruchowej dziecka uważam mimikę twarzy, gdyż podobnie jak taniec wyraża ona najgłębiej uczucia i przeżycia wewnętrzne.

Podejmując temat ekspresji ruchowej dzieci napotkać można na różne interpretacje tego pojęcia. Bardzo często mówi się o tzw. Kształtowaniu kreatywności muzycznej dzieci. I tak E. Jaques – Dalcroze uważał np. „że dziecko może tworzyć tylko w oparciu o wyuczone poprzednio zasady, a że zasady muzyki są trudne do opanowania, więc kreatywność dzieci może wyrażać się tylko w improwizowaniu ruchu do muzyki lub śpiewie.”

Ekspresja ruchowa na lekcjach muzyki interesowała się m. in. Anna Gierczak. Podkreślała ona znaczenie zajęć muzyczno – ruchowych dla ogólnego rozwoju dziecka. Jej zdaniem „młodszy wiek szkolny to okres, w którym rozwój dziecka uwarunkowany jest jego aktywnością. Ruch podporządkowany muzyce spełnia w tym procesie specjalne zadanie. Przede wszystkim wprowadza do zajęć szkolnych zabawę i odprężenie, zaspokaja tak żywą u dziecka potrzebę poruszania się, co wobec konieczności wielogodzinnego siedzenia w ławce szkolnej ma niebagatelne znaczenie. Ponadto rytm jest elementem muzyki, który do dzieci trafia najłatwiej.”

Skoro ekspresja ruchowa może przejawiać się w zabawach ruchowych, to warto przypomnieć,iż są one „forma działalności ruchowej(…) najbardziej odpowiadającą potrzebą dziecka, wynikającą z właściwości jego rozwoju (…) Zabawy ruchowe wprowadzają radosny nastrój i dobre samopoczucie, dają dziecku możliwość zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu.”

Zabawy ruchowe w powiązaniu z muzyką dają dodatkowe efekty w formie:

Ekspresja ruchowa jest jednym ze skutecznych sposobów zbliżania dzieci do muzyki, głównie dlatego, iż dostarcza im bezpośredniego przeżycia tempa, dynamiki, rytmu i przebiegu linii melodycznej. Niewątpliwie w ten sposób dziecko przeżywając emocjonalnie tę formę aktywności uwrażliwia się również estetycznie. Wyrabia w sobie również zdolność koncentracji uwagi, kształci orientację, pamięć oraz pobudza aktywność.Mając na uwadze wszystkie te zalety, stwierdzić należy, iż zabawy rozwijające ekspresję ruchową są szczególnie cenioną metodą pracy z dziećmi.

Andrzej Pytlak wyróżniając formy wychowania muzycznego (śpiew, mowa żywa, gra na instrumencie, słuchanie muzyki, improwizacja kierowana, wiedza muzyczna, organizacja życia muzycznego) wyszczególnia trzy szczególnie mnie interesujące w tej pracy, a mianowicie:

Chcąc krótko scharakteryzować formy wychowania muzycznego rozpocznę od zajęć muzyczno–ruchowych. Otóż głównym ich celem „ jest kształcenie u uczniów koordynacji słuchowo ruchowej, która jest podstawą muzykalności i wykonawstwa muzycznego. Ułatwia ogólny rozwój muzyczny dziecka, umożliwia realizację wszelkiej problematyki muzycznej, daje dzieciom radość i satysfakcję. Dalszym celem zajęć muzyczno – ruchowych jest kształcenie estetycznego wyrazu ruchu i rozwijanie sprawności fizycznej dziecka. Muzyka oddziaływuje bowiem nie tylko na ogólny rozwój psychiki dziecka, ale i na piękno wyrazu cielesnego – rozwija inteligencję ciała.”

Szczególna odmianą tych zabaw jest improwizowanie muzyki instrumentalnej za pomocą ruchów ciała, gestów, mimiki. Tak więc forma ta „zazębia się z następną, a mianowicie ekspresją własną. Formę tą Andrzej Pytlak wyodrębnił przede wszystkim ze względów merytorycznych. Tłumaczy on, iż w szerszym rozumieniu „ekspresją własną będą wszelkie samodzielne pomysły uczniów związane z muzyką, niezależnie od materiału i formy wypowiedzi.”

Pobudzenie ekspresji własnej ucznia wymaga organizowania pewnych bodźców prowokujących do samodzielnego tworzenia, a jednym z ciekawszych jest niewątpliwie muzyka instrumentalna. Celowo nie wyszczególniłam tu improwizacji kierowane, gdyż zawsze jest ona podporządkowana dyscyplinie wybranego czynnika muzycznego. Zwykle jest to rytm, harmonia, melodia czy schemat budowy utworu. Chodzi mi bowiem o całościowe potraktowanie utworu muzycznego, gdyż jednocześnie wrażenia słuchowe tworzą jednolitą całość wyobrażeniową reagując formą, techniką i charakterem wykonywanych ruchów. W pewnym sensie zajęcia takie są zarazem inscenizacją muzyczną. Przypomnę tylko, iż inscenizacje muzyczne „są to sfabularyzowane formy prezentacji wartości ekspresyjnych muzyki.” Inscenizacje muzyczne są pewną formą interpretacji danego utworu muzycznego. „Przy słuchaniu muzyki dzieci ujawniają naturalną potrzebę wyrażania przeżycia muzycznego przez ruch i z obserwacji ich należy wysnuć ruchową interpretację utworu, a nie na rzucać gotowych układów.”

Na podstawie własnych obserwacji mogę stwierdzić, że spotkanie dzieci z muzyką na zasadzie tworzenia interpretacji ruchowych własnych „obrazów daje dzieciom szersze pole do popisu, dzieci zaczynają lepiej rozumieć muzykę i chętniej jej słuchają.

Bardzo często improwizacje ruchowe będące przetransponowaniem wrażeń muzycznych można nazwać tańcem. Każdy tancerz, a takim jest również dziecko oddaje za pomocą ciała, wyzwala swoistą wyobraźnię, a w „wyzwolonym wyrazie ruchów, rytmów i gestów utworu słuchem przeżywa określoną treść utworu – wypowiadającą przy ich właśnie pomocy określone stany uczuciowe na rzeczywistość.”

Reakcje tańczących nie są jednak tak do końca niezależne, bowiem muzyka towarzysząca tańczeniu „zapożycza od danego tańca miarę (metrumu) i rytm. Dokonawszy tego muzyka wtórnie kieruje ruchami i rytmami danego tańca, zniewalając tańczących by tańczyli tak jak im gra.”

Andrzej Banasiewicz i Ewa Lipska pisząc o technice ruchu (ekspresji ruchowej) dzieci siedmioletnich zwracają uwagę na pełnię przeżywania muzyki. Według nich: „Osiągnięcie swobody i elastyczności ruchów oraz wyzwolenie napięć jest podstawowym warunkiem podporządkowania się nakazom muzyki, a co za tym idzie pełnego jej przeżycia.”

Ekspresja ruchowa posiada jeszcze jedną cechę, a ściślej mówiąc zaletę–a mianowicie – pozytywny wpływ na zdrowie organizmu człowieka. Szerzej pisali na ten temat m.in. Wierszyłowski oraz Natanson.

Reasumując rozważania ekspresji ruchowej dzieci siedmioletnich warto zacytować słowa Justyny Zielińskiej: „Pobudzaniu aktywności twórczej, inwencji i pomysłowości dziecka sprzyja właściwa organizacja procesu dydaktycznego – a więc preferowanie zabawowej formy działalności uczniów na lekcjach muzyki, zwłaszcza w klasach niższych (…), aktywność twórcza stanowi potrzebę biologiczną, której zaspakajanie jest absolutną koniecznością dla optymalnego rozwoju istoty ludzkiej w okresie wzrostu.”

Ekspresja ruchowa ma zatem zaspakajać przede wszystkim pierwotną i wrodzoną potrzebę ruchu. Myślę, że tego rodzaju aktywność dziecięca, właśnie o charakterze zabawowym wyzwala najgłębiej drzemiące potrzeby twórcze oraz daje możliwość wyrażania własnego „ja” za pomocą ruchów ciała.