www.szkolnictwo.pl

Tematem ADHD zajęłam się, ponieważ jestem nauczycielem, obserwuję w pracy różne zachowania dzieci, rozmawiam z rodzicami
i zauważyłam, że w ostatnich latach jest coraz więcej dzieci z zaburzeniami w zachowaniu. Dlatego też postanowiłam zgłębić wiedzę w tym temacie, aby móc pomagać dzieciom, i rodzicom oraz dzielić się wiedzą w tym temacie z innymi .W polskich podręcznikach podaje się, że częstotliwość występowania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej wynosi 10- 15 %. Oznacza to, że w dużej szkole , gdzie przeciętnie do klasy chodzi około 30 uczniów, u około 27 dzieci można rozpoznać ADHD.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej znany jest na świecie od 143 lat. Na jego określenie używano różnych terminów np.
· Zespół nadpobudliwości psychoruchowej
· Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi
· Zespół nadruchliwości
· Zespół hiperkinetyczny wieku dziecięcego
· Postać tzw. Nerwowości dziecięcej
· Niespokojne dzieci.
Obecnie oficjalnie używane są dwie nazwy :
1. zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi –ADHD
2. zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne
W dużym uproszczeniu nadpobudliwość to odmienna praca mózgu, która uniemożliwia dziecku kontrolowanie swoich zachowań, a więc też kontrolowanie uwagi i ruchów. Dziecko nadpobudliwe nie ma więc czegoś za dużo, raczej ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania.
Charakterystyczne dla nadpobudliwości są trzy grupy objawów :
· nasilone zaburzenia uwagi, czyli niemożliwość jej skoncentrowania,
· nadmierna impulsywność,
· nadmierna ruchliwość.
Ponieważ tworzą one pewien stały wzór zachowania dziecka, są obecne przez cały czas (choć w różnym nasileniu) i w każdym miejscu. W zależności od wymagań i tolerancji otoczenia objawy mogą być mniej lub bardziej przeszkadzające i utrudniające życie dziecka i innych.
Jeśli objawy nadpobudliwości występują tylko w jednym miejscu np. tylko w szkole lub w domu albo zachowanie dziecka nagle zmieniło się przybierając formę nadpobudliwości to zapewne nie jest to nadpobudliwość. Poszukiwać należy wtedy , odpowiedzi na pytanie , co takiego powoduje, że dziecko właśnie w jednym miejscu staje się niespokojne lub w drugim przypadku jakie wydarzenie wpłynęło na zmianę zachowania, albo na jaką chorobę somatyczną lub psychiczną zapadło. Jednak o tym czy objawy dziecka są aż tak nasilone, że możemy mówić o ADHD, decyduje funkcjonowanie w szkole lub w domu, lub zwykle w obu tych miejscach. Jeśli dziecko jest bardzo żywe, nieuważne, impulsywne ale ono samo i wszyscy wokół nie uważają tego za problem i są zadowoleni, to dziecko takie na pewno nie jest nadpobudliwe.
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie - dlaczego dziecko ma zespół hiperkinetyczny? Istnieje kilka teorii, próbujących wyjaśnić przyczynę ADHD. Żadna z nich nie potwierdziła się w 100% , ale też żadnej z nich nie odrzucono, jako nierealnej.
Oto kilka hipotez na temat przyczyn powstawania ADHD :
· mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, powstające w okresie okołoporodowym,
· przewlekłe zatrucie ołowiem
· obecność w spożywanych przez dzieci pokarmach, kolorowych barwników, konserwantów czy naturalnych salicylanów,
· nieprawidłowa sytuacja domowa lub błędy popełniane przez rodziców.
Najnowsze badania dowodzą, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zaburzeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie, czyli uwarunkowanym genetycznie.
Należy zwrócić uwagę również na wyodrębnione trzy podtypów ADHD :
1. podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi,
2. podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej,
3. typ mieszany- czyli występują zarówno nasilone objawy niepokoju ruchowego, słaba kontrola impulsów oraz objawy zaburzeń koncentracji uwagi.
Czym młodsze dziecko, tym wyraźniejsze objawy nadruchliwości i kłopotów z kontrolą impulsów, czym starsze - na pierwszy plan wysuwają się problemy z koncentracją uwagi.
U chłopców częściej występuje podtyp mieszany lub z przewagą nadpobudliwości, są bardziej agresywni i ruchliwi, nie umieją usiedzieć w miejscu oraz kontrolować swojego zachowania, zaś u dziewczynek - podtyp z zaburzeniami koncentracji uwagi.
Gdy otoczenie jest wyrozumiałe dla zachowania dziecka nadpobudliwego i potrafi mu pomóc bez interwencji specjalistów, ADHD może zostać nierozpoznane do momentu gdy dziecko znajdzie się w środowisku, w którym jego reakcje nie będą lub nie mogą być akceptowane.
Zespół hiperkinetyczny jest najlepiej widoczny u dzieci w wieku szkolnym, u których zaburzenia uwagi znacząco wpływają na osiągnięcia szkolne i możliwość uzyskania wykształcenia. Dzieciom nadpobudliwym jest zawsze trudniej niż większości ich rówieśników.
Nasilenie objawów zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka. U młodzieży objawy nadruchliwości przyjmują formę uczucia niepokoju oraz trudności uczestniczenia w zajęciach wymagających spokojnego siedzenia.
Często rodzice lub nauczyciele opisują dzieci nadpobudliwe jako te, które poszukują kontaktów społecznych, ale nie wiedzą, jak to osiągnąć.
ADHD może powodować , że dzieci lub nastolatki nie są w stanie osiągnąć sukcesu szkolnego, sportowego, społecznego czy towarzyskiego. Poważnym problemem jest też, brak akceptacji ze strony rówieśników w czasie okresu dojrzewania.

Problemy, które mogą wiązać się z ADHD :
· Słabsze osiągnięcia szkolne, osiągniecie niższego wykształcenia,
· Osobowość antyspołeczna,
· Uzależnienia od alkoholu, papierosów, narkotyków,
· Kłopoty w szkole z powodu łamania panujących tam zasad,
· Zaburzenia zachowania,
· Depresja,
· Możliwość popełnienia samobójstwa,
· rozwód
Nie oznacza to jednak, że u dziecka z ADHD, takie problemy wystąpią z cała pewnością. Oznacza to tylko, iż trzeba takie dziecko bardziej wspierać i chronić, aby się to nie zdarzyło.
Jak więc pomagać dzieciom z ADHD ?
Dzieci nadpobudliwe ze względu na nadmierną impulsywność znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem, nie zastanawiają się nad konsekwencjami swojego postępowania, mają kłopoty nie tylko z przewidzeniem następstw swojego postępowania, ale także z zaplanowaniem swojej pracy, nie potrafią czekać na nagrodę, chcą wszystkiego tu i teraz. Problemem nie jest to, że dziecko niewłaściwie się zachowuje, robi coś na złość lub lekceważy normy. Problemem jest to, że dziecko we właściwym momencie nie jest w stanie przypomnieć sobie zasad. Dzieci takie znają reguły, chcą się do nich zastosować, ale nie są w stanie tego zrobić. Jest to grupa objawów nad którą trudno jest pracować. Możemy pomóc im jak najczęściej przypominając ,że jakaś reguła istnieje. Należy przewidywać, kiedy impulsywne zachowanie może nastąpić (wylanie herbaty, popchnięcie kolegi, wepchniecie się przed innych) i powstrzymać dziecko przed wykonaniem takiej czynności i postarać się rozważyć z nim, jakie mogą być następstwa jego czynów. Powinno się też ostrzec go przed zrobieniem tego, czego nie wolno. Ewentualne konsekwencje nieposłuszeństwa wyciągać dopiero, gdy nie posłucha nas po kilku przypomnieniach. Dziecko ma wtedy większą szansę na odniesienie sukcesu. Przypominanie im o umowach, zakazach, czy uczenie przestrzegania zasad trzeba powtarzać wielokrotnie w ciągu dnia. Dzień po dniu !
O nadruchliwości mówimy wtedy, kiedy dziecko cechuje nadmierna, niczym nie uzasadniona aktywność ruchowa, w porównaniu z innymi dziećmi w jego wieku. Takie dziecko biega po domu bez wyraźnej potrzeby, wspina się na meble, chodzi po klasie czy kościele równocześnie nie przewiduje konsekwencji swego postępowania -,,najpierw zrobi potem myśli”. Dlatego biegając po domu, co chwile wpada na domowników lub wbiega do pokoju gdzie np. uczy się jego rodzeństwo. W szkole będzie chodzić po klasie lub stale wiercić się w ławce , a biegając na przerwach potrąci większość uczniów na korytarzu.
Pomoc takim dzieciom polega na zaakceptowaniu, że ,, ono już takie jest”, że musi tak biegać, gdyż dzieci z ADHD mają bardzo dużą potrzebę ruchu, nie potrafią przez dłuższą chwile pozostać w miejscu. W związku z tym zmusić je do siedzenia grzecznie w jednym miejscu można tylko za pomocą grubych kajdan. Jest to jednak metoda niezgodna z prawem i okrutna. Trzeba tak pokierować nadmierną energią dziecka, aby jak najmniej przeszkadzało otoczeniu. Dobrym pomysłem jest zapisanie dziecka na zajęcia, na których będzie mogło biegać, skakać, wspinać się itd. Jeżeli brak jest takiej możliwości, należy stworzyć sytuacje do ,,wyżycia” się np. może jeździć na rowerze, grać z kolegami w piłkę, biegać na spacery z psem. W domu i w szkole , aby aktywność dziecka nie burzyła spokoju wszystkim domownikom czy uczniom w klasie , należy przypominać zasady właściwego zachowania – czy słownie , czy pisząc dziecku kartkę i umieszczając ją w widocznym miejscu.
Dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi mają słabszą zdolność do koncentrowania uwagi na każdym zadaniu. Dotyczy to zarówno skierowania uwagi (zachęcenia do słuchania) jak i jej utrzymania (ciągłego słuchania). Dzieci nadpobudliwe mają problemy z :
· zastosowaniem się do kolejnych instrukcji,
· skupieniem się na jednej czynności (często z jednej czynności przechodzą do drugiej nie kończąc poprzedniej),
· wykonaniem do końca zadań zleconych przez dorosłych,
· odrabianiem lekcji lub czytaniem zadanego tekstu(nadmierne roztargnienie w czasie nauki)
· słuchaniem tego , co się do niego mówi,
· pamiętaniem o zabraniu wszystkich rzeczy niezbędnych do wykonania różnych czynności, takich jak przybory szkolne, książki,
· z zapamiętaniem tego , co było zadane, z zapisaniem wszystkiego, co było na lekcjach.
Objawy zaburzeń koncentracji uwagi nasilają się , gdy wymaga się od dziecka wysiłku umysłowego, a więc zachowania ciągłej uwagi np. słuchanie nauczyciela, szczegółowe czytanie tekstu, obliczanie słupków matematycznych. Zwykle dzieci nadpobudliwe potrafią skupić się na długi czas na interesującej ich działalności np. komputer, telewizor, czasem mogą to być też klocki lego , samochodziki itd.
Inny problem z uwagą polega na tym, że dzieci nadpobudliwe nie potrafią z dochodzących do nich bodźców wybrać najważniejszego. Dla nich śpiew ptaków, przejeżdżający samochód, kot leżący na kanapie oraz zeszyt z matematyki są równorzędnymi bodźcami. Każdy z nich jest tak samo ważny. Podobnie jest, gdy konieczne jest utrzymanie uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie (słuchanie nauczyciela i notowanie).Oni po prostu nie potrafią zogniskować (skupić) uwagi na jednym źródle bodźców (nauczyciel lub rodzic). Angażują się więc w bezproduktywne czynności- bębnienie palcami po biurku, zabawę przyborami szkolnymi, wyglądaniem przez okno.
Aby pomóc dziecku z zaburzeniami koncentracji uwagi, po pierwsze trzeba zaakceptować , że ono nie jest niegrzeczne lub bezczelne. Wręcz przeciwnie, bardzo się stara, tylko nie może na zbyt długo skupić się na jednej rzeczy.