W psychologicznym znaczeniu termin nagroda nie zakłada ani tego, że istnieje ofiarodawca, ani tego. że istnieje szczególna zasługa. Zakłada tylko to, że człowiek działał i ze jego działanie zaspokoiło jakąś jego potrzebę.
Jeżeli mówimy o karach, to nie dlatego, aby uznać je za pożądany środek wychowawczy, a jedynie w tym celu, aby pokazać jak należy rozumieć karę w stosunku do dziecka przedszkolnego, przedszkolnego przypadku jego negatywnego zachowania się i uniknąć takich reakcji nauczyciela, które nigdy nie powinny mieć miejsca.
Bardzo istotna sprawą w posługiwaniu się kara jest znajomość systemu wychowawczego stosowanego przez rodziców. Tylko dobra znajomość sytuacji dziecka w rodzinie pozwoli zrozumieć, dlaczego ono jest tak bardzo wrażliwe w sytuacjach trudnych, lub tak słabo reaguje na nasze uwagi.
Stosowanie kar to z różnych względów bardzo trudny problem w pracy wychowawczej przedszkola, trzeba bowiem zdać sobie sprawę, co dla danego dziecka będzie karą, aby spełniła ona swoja rolę — jako środek wychowawczy. Dla jednego dziecka kara będzie: uwaga nauczycielki lub jej niezadowolenie, inne dziecko trzeba odsunąć od rówieśników na pewien czas, a w niektórych wypadkach żadna z tych form nie odniesie skutku, zależy to od wrażliwości u dziecka, jego ambicji, a także doświadczeń związanych z metodami wychowawczymi stosowanymi przez rodziców.
Kara jest czymś wymierzonym przez karodawcę za przekroczenie zakazu czy też złe wykonanie zadania zdarzeniem przynoszącym szkody, będącą następstwem tego, co zrobił lub czego nie zrobił.
Z przedstawionych wyżej koncepcji nagrody i kary wynikają ważne konsekwencje mogące znaleźć praktyczne zastosowanie w pracy wychowawczej.
Zarówno nagrody jak i kary jako pewne, świadomie stosowane środki oddziaływania pedagogicznego, wtedy mogą być skuteczne, gdy będą one równocześnie nagrodami i karami w znaczeniu psychologicznym. Bywa tak wtedy, gdy środki wychowawcze, które mają być nagród wywołują u wychowanka pozytywne Stany emocjonalne, a te z kolei — wystąpienie tendencji do ponownego wywołania sytuacji nagradzającej. Środki wychowawcze mające być karą przynoszą tylko wtedy pożądane rezultaty, gdy wywołują przykre przeżycia i wytwarzają u danego osobnika tendencję do unikania kary.
Atmosfera wychowawcza, w której przeważają nagrody, różni się od atmosfery. w której przeważają kary. Przy tej pierwszej dominuje nastrój radosnego podniecenie, podczas gdy przy drugiej — nastrój leku bądź przygnębienia, niechęci. Dzieci, które obcują w warunkach, w których główną siła pobudzającą jest lęk wykazują niski poziom inicjatywy, wrogi stosunek do tego co je otacza, chęć jak najszybszego pozbycia się obowiązków. Efekt tego łatwo zauważyć u dzieci, które zmusza się do jakichś czynności groźbą gniewu rodzicielskiego. Dziecko, mimo ze w jego interesie jest jak najszybsze wykonanie przykrej czynności, przez długi czas nie może się do niej zabrać, pracuje powoli, szuka co chwilę pretekstów do tego, by przerwać pracę, odejść na chwilę, zająć się choćby na krótko czymś innym. Jeżeli dziecko źle posprzątało, musi powtarzać tę czynność wiele razy. Łatwo powstają wtedy oznaki zmęczenia, znudzenia, gniewu, łatwo też przychodzą do głowy różne usprawiedliwienia, aby nie wykonać tego, lub innego zadania. Tego rodzaju objawy nie występują lub tez maja znacznie mniejsze nasilenie wtedy, gdy motorem działania jest nadzieja powodzenia, chęć zrobienia dobrze, czy inny dodatni czynnik motywacyjny. Wprawdzie i w tym wypadku mogą. pojawić się reakcje niechęci i tendencje do przerw, ponieważ zmęczenie powoduje powstanie motywacji ujemnej, jednakże relacje te są dużo słabsze.
Jeszcze jedną ważna konsekwencją działania pod wpływem obawy przed niepowodzeniem jest obniżona odporność na trudne sytuacje. Lęk przed możliwością kary nie zawsze powoduje negatywne konsekwencje. Doświadczeni wychowawcy wiedzą, że są tacy wychowankowie, którzy starają się bardziej, kiedy boja się nauczyciela. Zdarza się często, że wykonują coś z przymusu czy z obawy, przyzwyczajają się, a następnie zaczynają je wykonywać z własnej inicjatywy. Opierając się na tego rodzaju obserwacjach, wielu wychowawców sadzi, że najlepszym sposobem postępowania jest stawianie surowych wymagań, stanowcze ich egzekwowanie i stosowanie kar w przypadku nieposłuszeństwa.
Wychowawca swoją osobą powinien dostarczać atrakcyjnych wzorów, które dziecko chętnie naśladuje. Dopiero połączenie dwóch elementów - aprobaty — za dobre wykonanie i kary za wyraźne naruszenie wymaganych zasad zdaje się być najskuteczniejszą forma oddziaływania.
Niektóre nagrody lub kary mają charakter wewnętrzny, tzn.: wiążą się z samym wykonywaniem czynności (granie), w odróżnieniu od kar i nagród zewnętrznych, tzn.: wiążących się z samym wynikiem czynności (zwycięstwo w grze) a u podłoża wykonywania tych zadań i wymagań tkwią procesy uczenia się i utrwalania zachowań zalecanych i pożądanych. Zachowania te zaś wychowawcy wzmacniają za pomocą nagród i kar. Poprzez ćwiczenie, tj. powtarzanie określonych sposobów zachowania w różnorodnych sytuacjach, kształtuje się zasób nawyków i przyzwyczajeń, które umożliwiają dziecku postępowanie zgodne z wymaganiami otoczenia
Opracowała: mgr Beata Malcharczyk
