Często u dzieci występują zaburzenia emocjonalne . Powody tego zjawiska mogą być różne . Ważne jest aby wyeliminować powody je wywołujące . Aby jednak dociec jakie są one są należy wnikliwie obserwować dziecko .
Zaburzenia emocjonalne z cechami agresji OPIS I ANALIZA PRZYPADKU ( Damiana ucznia klasy II ) 1. Identyfikacja problemu
- Nazwa problemu - Zaburzenia emocjonalne z cechami agresji
- Podstawowe wiadomości o uczniu - uczeń funkcjonuje w rodzinie patologicznej , w której nadużywany jest alkohol zarówno przez matkę dziecka jak i ojca . Matka często widywana jest pijana , zaniedbana i agresywna . Dziecko miało mało zainteresowania ze strony matki jak i ze strony ojca . Posiada starsze rodzeństwo , które podobnie jak on leczone jest w poradni zdrowia psychicznego. Myślę , że modelowanie , czyli wywołanie określonych zachowań przez dostarczenie odpowiednich wzorów – modeli , powoduje wystąpienie agresji naśladowczej u Damiana . Modelem mogą rodzice , koledzy , osoby znaczące z otoczenia dziecka jak również wzorów agresywnego zachowania dostarcza dziecku telewizja , gry komputerowe itp. Modelowanie jest szczególnie skutecznym sposobem kształtowania określonych zachowań u dziecka . Tak więc istotne są rodzaje zachowań z jakimi styka się dziecko . Wiele badań wskazuje, że dzieci zapamiętują więcej treści agresywnych niż nieagresywnych , gdyż agresywne bardziej pobudzają je emocjonalnie . Równocześnie zdają się przyzwyczajać do przemocy , osiągając pobudzenie w miarę jej wzrastania .1
- Objawy wskazujące na istnienie problemu :
- Impulsywne zachowania z wyładowaniem na zewnątrz – agresja w stosunku do kolegów z klasy jak i szkoły . Była to agresja fizyczna (bójki, popychanie , kopanie ) , jaki słowna – przeklinanie , wyzywanie itp.
- Niepokój ruchowy .
- Słaba koncentracja uwagi .
- Niezdyscyplinowanie .
- Nadpobudliwość .
- Nagłe zmiany nastroju .
- Dlaczego zwróciłam uwagę na to zjawisko ?
Zachowanie dziecka praktycznie uniemożliwiało prowadzenie zajęć : wychodził z ławki pod każdym pretekstem . Nie potrafił przez czas trwania zajęcia skupić dłuższej uwagi , siedzieć w ławce - wychodził do innych kolegów pod różnymi pretekstami , głośno mówił zaczepiał kolegów . Niewłaściwie reagował na otrzymane uwagi i polecenia nauczyciela wychowawcy jak i innych pracowników szkoły . Zauważyłam też kłamstwa ze strony ucznia . 2. Geneza i dynamika zjawiska
- Historia powstania zjawiska : Problem ten nie pojawił się w szkole , ale istniał już w przedszkolu . Wyniknął on zapewne z trudnej sytuacji życiowej dziecka – alkoholizm w rodzinie , częsta nieobecność matki , jak również trudna sytuacja finansowa . Uczeń funkcjonuje , w rodzinie gdzie mieszkają jeszcze dwaj bracia , którzy niewątpliwie nie dawali bratu pozytywnych wzorców do naśladowania . Występowało też nadużywanie alkoholu , palenie papierosów , wulgaryzm słów .
Dziecko wychowując się w takiej atmosferze nabywało wiele negatywnych umiejętności ,które obecnie mają wpływ na jego życie i zachowanie . Zbyt częste kary cielesne mogły również spotęgować złość , agresję , brak poczucia bezpieczeństwa , kłamstwa .
- Wnioski dotyczące powstania problemu Przyczyną występowania zaburzeń emocjonalnych jest bardzo skomplikowana sytuacja życiowa dziecka , wychowującego się W warunkach nie sprzyjających prawidłowemu , emocjonalnemu rozwojowi .
- Rozwój zjawiska
Uczeń rozpoczął naukę w szkole z występującym już u niego zaburzeniem emocjonalnym . W kolejnych miesiącach jego nauki zachowania negatywne zaczęły się nasilać .Jego agresja i złość w stosunku do kolegów stawała się coraz bardziej widoczna i niebezpieczna . Uczeń nie potrafił zapanować nad swoimi emocjami , czasami po kilkakrotnym upomnieniu , rozmowie powodowały jego częściowe wyciszenie i uspokojenie . 3 . Znaczenie problemu Zaburzeniom emocjonalnym wiele uwagi poświęciła A. Kozłowska , która opierała się głównie na badaniach H. Nartowskiej .To ona podkreśla , że reakcje u dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi są gwałtowne i nieproporcjonalne do działającego bodźca .przyczyną jest przewaga procesów pobudzenia nad procesami hamowania .Dziecko wtedy szybciej się męczy wykonywaną pracą , nuży się i jest niewytrwałe w działaniu . jednocześnie nie potrafi prawidłowo ułożyć sobie kontaktów z rówieśnikami . Są to dzieci uciążliwe , trudne do prowadzenia , ich zachowanie jest męczące.2 Opierając się na tych informacjach oraz kierując się własnym doświadczeniem w pracy z dzieckiem muszę stwierdzić , że :
- Problemy emocjonalne ucznia mają ogromny związek z jego funkcjonowaniem jako ucznia w szkole . To one powodują że dziecko nie może skupić uwagi na lekcji , jego uwaga jest rozproszona , a to z kolei wiąże się z trudnościami
- W przyswojeniu wiedzy i umiejętności przekazywanych na lekcjach . Problemy emocjonalne uniemożliwiają dziecku prawidłowe funkcjonowanie w grupie rówieśniczej. Uczeń ma problemy z nawiązaniem i utrzymaniem pozytywnych kontaktów w grupie. Często popadał w konflikty z kolegami, kopał, bił, wyzywał, nie zdając sobie sprawy, że swoim zachowaniem może sprawić innym krzywdę. Jak twierdzi H. Natowska, u dzieci tych częste są nieporozumienia, kłótnie i poważniejsze konflikty. Wzmożenie pobudliwości emocjonalnej towarzyszy nasilona aktywność ruchowa. Dzieci te często ,, wyżywają się ‘’ w szaleńczych biegach, wyczynach, które wzbudzają obawy otoczenia. Podczas zabaw ruchowych narażają niejednokrotnie siebie i innych na niebezpieczne sytuacje.3
Muszę tu podkreślić, że pomimo wielu negatywnych zachowań mój uczeń był akceptowany przez klasę . Nie został przez nich odtrącony i pozostawiony samemu sobie . Dowodem może być chęć zorganizowania dla niego np. prezentu z okazji Świąt Bożego Narodzenia , paczki od zajączka .
- Zaburzenia emocjonalne miały również wpływ na pracę nauczycieli, którzy nie mieli odpowiednich warunków do prowadzenia zajęć.(Uczeń chodził po klasie, śpiewał, był niezdyscyplinowany.) Wymagało to od nich dużo cierpliwości i konsekwencji w działaniu, po to by zapewnić pozostałym uczniom należne warunki do nauki i zabawy.
- Zaburzenia emocjonalne miały też wpływ na zachowanie innych dzieci, zwłaszcza chłopców, którzy również reagowali agresją na agresję z jego strony, komplikując jeszcze bardziej trudną sytuację w klasie.
- Problemy ucznia spowodowały trudną sytuację w klasie. Rodzice uczniów interweniowali w jego sprawie, obawiając się o bezpieczeństwo swoich dzieci. Relacje między rodzicem ucznia, a rodzicami były bardzo negatywne ( zarówno ze względu na zachowanie Damiana jak i nadużywanie przez matkę alkoholu ), co nie wpływało na pozytywną atmosferę w klasie.
4.Prognoza Praca z uczniem z zaburzeniami emocjonalnymi nie jest pracą łatwą. Skuteczność moich oddziaływań uzależniona była od kilku czynników:
- Czy ja jako nauczyciel- wychowawca posiadam odpowiednią wiedzę i umiejętność potrzebne do pracy z dzieckiem z problemami emocjonalnymi?
- Czy współpraca nauczyciela- wychowawca z matką będzie układała się pozytywnie i wspólne działania przyniosą oczekiwane rezultaty ? H. Natowska podaje , że w rozwoju tych dzieci bardzo istotne znaczenie ma system wychowawczy .Niestety w rodzinie Damiana brak jest stałych , sprecyzowanych wymagań w stosunku do dziecka i zmieniające się zależnie od nastawienia rodziców ocena jego zachowania . Niekonsekwencja metod wychowawczych , niekorzystna atmosfera wynikająca z nerwowości w tym przypadku matki i braci , kary ( bicie dziecka ) , przy niedostatku wzmocnień pozytywnych , powoduje powstawanie u dzieci zaburzeń emocjonalnych 4
- Czy dziecko obdarzy zaufaniem i będzie współpracowało ?
- Jaki będzie efekt współpracy dziecka z pedagogiem , dyrekcją i innymi instytucjami mającymi pomóc dziecku ?
Ja jako nauczyciel nawiązałam z uczuciem pozytywne stosunki. Starałam się być cierpliwa i konsekwentna w swoich działaniach. Pracę wychowawczą z uczniem oparłam na wspólnych rozmowach, wysłuchiwaniu jego problemów, dawaniu pozytywnych wzorców do naśladowania, analizowaniu jego zachowań, kształceniu umiejętności zapanowania nad złością i agresją. Przygotowałam mu do wykonania zadania dostosowane do możliwości intelektualnych, które motywowałyby go do pracy i pozwalały wykonać zadanie w sposób prawidłowy – wyzwalając przez to pozytywne emocje. Gorzej układa się współpraca z mamą, która była negatywnie nastawiona do wszelkich moich i dyrekcji propozycji. Uważała, że syn jest niewinny, to inni prowokują go do negatywnych zachowań. Zawsze stara się go bronić, nie zdawała sobie sprawy, że tylko wspólna praca szkoły i domu rodzinnego może przynieść oczekiwane efekty. Przez takie stanowisko mamy uczeń nie kwapił się do zmiany swoich zachowań. Ponieważ uczeń sprawił duże problemy, w pracę z nim został również zaangażowany pedagog szkolny. Muszę tu podkreślić, iż z jego strony otrzymałam wielką pomoc, np. zabierał ucznia do siebie na zajęcia, przeprowadzał z nim rozmowy, bawił się z nim. Był również moim pośrednikiem w kontaktach z Poradnią Pedagogiczno- Psychologiczną. Do rozwiązania problemu ucznia włączyła się również bardzo aktywnie pani dyrektor, która przeprowadziła z uczniem i mamą wiele rozmów. Muszę jeszcze dodać, że pomimo pozytywnych kontaktów z uczniem, moja współpraca z nim nie zawsze się układa pomyślnie. Jak już wspomniałam był niezdyscyplinowany, często nie wykonywał zadanych prac. Bardzo trudno było go zachęcić do jakiekolwiek pracy, czymś zainteresować. Mimo to, przychodził, by porozmawiać ze mną, podzielić się swoimi spostrzeżeniami czy uwagami. Widać było, że pomimo wszystko szuka kontaktu.
- Prognoza negatywna
- U ucznia nasilają się zaburzenia emocjonalne, zachowania agresywne, pogłębiające się problemy w nauce. Uczeń opuszcza lekcje, powtarza klasę. Stanowi zagrożenie dla innych uczniów. Relacje z opiekunem prawnym układają się bardzo niepomyślnie. Brak współpracy i działań wychowawczych w domu. Dalej występuje niekorzystna atmosfera w domu, nerwowość i impulsywność członków rodziny, brak konsekwencji w działaniu. Ze względu na niebezpieczne zachowania ucznia oraz ,,niewydolność” rodziny następuje nawiązanie przez szkołę kontaktów z Sądem Rodzinnym i Nieletnich w celu podjęcia odpowiednich działań.
- Prognoza pozytywna:
- Działanie wychowawcze – czy i przede wszystkim pełna współpraca z rodziną; ustalenie przyczyn zaburzeń emocjonalnych .Zaczyna poprawiać się atmosfera w rodzinie ucznia. Zostaje on otoczony miłością i serdecznością. Dzięki działaniom wychowawczym w szkole, współpracy z pedagogiem szkolnym, uczeń zaczyna opanowywać swoje emocje, poprawiają się jego kontakty z rówieśnikami. Niekorzystne dla takich dzieci jest przebywanie w dużej grupie, dlatego oprócz zajęć z całym zespołem klasowym umożliwia się mu udział w zajęciach indywidualnych z wychowawcą i pedagogiem szkolnym.
5. Propozycje rozwiązania. Wdrażanie oddziaływań.
- Nawiązanie przyjaznych kontaktów z uczniem, okazywanie mu cierpliwości, dawanie pozytywnych wzorców do naśladowania. Starałam się go otoczyć szczególną opieką, zauważać, w których momentach reaguje impulsywnie , co go do tego skłania.
- Przeprowadzanie z uczniem rozmów, kształcenie umiejętności – opanowywania złości i agresji poprzez gry, zabawę, działalność plastyczną i muzyczną.
- Objęcie ucznia pracą w zespole korekcyjno- kompensacyjnym i wyrównawczym ,zajęciach indywidualnych. Uczeń został objęty pracą w tym zespołach, chodzi o działania wychowawcze w rodzinie, nie przyniosły one żadnych rezultatów. Matka nie robiła prawie nic, aby zmienić atmosferę w domu, a tym stworzyć mu tam warunki zapewniające poczucie bezpieczeństwa. Brak było konsekwencji w działaniach . Wszystko to wynikało w pewnej części z niechęci mamy do podjęcia jakichkolwiek działań , ale również nieumiejętności poradzenia sobie z tą trudną sytuacją.
Należy doprowadzić do tego, że:
- uczeń zacznie systematycznie pracować nad techniką panowania nad emocjami,
- uczeń uwierzy we własne możliwości w procesie nauczania i uczenia się,
- nie będą pogłębiać się trudności w nauce wynikające z nadpobudliwości ucznia,
- nastąpi zmiana nastawienia nauczycieli do ucznia i jego problemów.
Ogólne zasady postępowania z Damianem w szkole:
- Wykorzystywanie zasobów energii dziecka w pracach na rzecz szkoły i klasy;
- Skłanianie do uczestnictwa w zorganizowanych zajęciach ruchowych, takich jak: taniec, wycieczki czy gimnastyka;
- Wzmożona kontrola działań ze strony nauczyciela, częste podchodzenie i sprawdzanie, czy dziecko pracuje, czy wie, co ma robić;
- Przeznaczenie dla chłopca miejsca w pierwszej ławce, jak najbliżej nauczyciela lub w tylnej części klasy, aby nie skupiało na sobie uwagi innych i swoim kręceniem nie przeszkadzało w prowadzeniu lekcji;
- Jego sąsiad z ławki powinien być osobą spokojną i zrównoważoną;
- Dostosowanie zadań powierzonych dziecku do jego aktualnych możliwości, tak, by mogło im sprostać, gdyż porażki działają na nie rozstrajająco;
- Dzielenie pracy powierzanej dziecku na małe odcinki i racjonalne, w miarę możliwości częste wprowadzanie przerw na odpoczynek (np. gimnastyka śródlekcyjna) oraz wykorzystywanie dziecka przy każdej okazji do ruchu (starcie tablicy, rozdanie zeszytów, przyniesienie czegoś);
- Nie "wyrywanie" do odpowiedzi, lecz przygotowanie dziecka do niej przez naprowadzenie na określony temat;
- Nie hamowanie nadmiernej aktywności dziecka, lecz stałe, dyskretne ukierunkowywanie jej na właściwy cel;
- Cel, do którego prowadzić ma działanie dziecka nie może być zbyt odległy, odroczony w czasie;
- Częste przypominanie o zobowiązaniach i to w atmosferze pozbawionej napięć, złości, wymówek i kar;
- Skłanianie dziecka do finalizowania rozpoczętych działań, w tym także dyskretna pomoc pozwalająca na osiągnięcie celu;
- Unikanie nadmiernej krytyki, pokpiwania i żartowania z dziecka;
- Dostrzeganie tych rzadkich chwil, kiedy dziecko spokojnie pracuje i zachęcanie go do dalszego wysiłku; nie należy się bać, że się go rozproszy, pochwała doda mu sił, zachęci do spokojnego siedzenia i skupienia się na zadaniach;
- Stosowanie na lekcjach specjalnych metod dydaktycznych, np.: wyróżnianie najważniejszych zagadnień, podkreślanie ich na tablicy na kolorowo;
- Zapewnienie spokojnego zajęcia w czasie przerw między lekcjami, nie dopuszczanie do zbyt żywiołowych i chaotycznych zabaw;
- W sytuacjach konfliktowych odraczanie rozwiązania problemu do chwili wyciszenia i wygaśnięcia emocji;
- Omawianie z dzieckiem zaistniałych sytuacji ze wskazaniem na właściwe postępowanie; skłanianie do refleksji i krytycznej oceny własnego zachowania;
- Stosowanie jasnego i zrozumiałego dla dziecka systemu reguł rządzących życiem klasy i szkoły;
- Okazywanie zrozumienia, że trudności są niezależne od woli dziecka ,
- W przypadku szczególnie nasilonych objawów agresji taktowne zasugerowanie rodzicom, aby skontaktowali się z psychologiem.
Zadania naprawcze dla rodziny:
- Dziecko z zaburzeniami emocjonalnymi z cechami agresji powinno mieć zapewnioną w domu atmosferę spokoju i akceptacji.
- Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków i sposobów karania.
- Damianowi należy stwarzać poczucie bezpieczeństwa, dać mu do zrozumienia, że jest kochane, ale równocześnie być wobec niego konsekwentnym i wymagającym.
- Wymagania wobec chłopca powinny być jasne i klarowne, aby znał swoje obowiązki i wiedział jak powinno się zachować w danej sytuacji.
- Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości. Przejawy chaosu eliminuje się, a dobre wykonanie zadania chwali się, docenia się trud włożony w pracę nawet gdy efektem jest dzieło mało dokładne.
- Dzienny rozkład zajęć Damiana powinien być uporządkowany. Jasno i wyraźnie powinien określać godzinę wstawania, posiłków, oglądania telewizji, uczenia się itp.
- Należy ograniczyć czas oglądania telewizji, a przede wszystkim wyeliminować programy o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją.
- Dziecku powinno się wyznaczyć osobny pokój lub część pokoju, jako jego własny teren i miejsce do nauki, przed którym znajduje się czysta ściana bez dodatkowych elementów czy dekoracji.
- Podczas odrabiania przez chłopca lekcji należy wyeliminować wszystkie dodatkowe bodźce, które mogą go rozproszyć, np. wyłącza się radio, chowa zbędne przedmioty z biurka.
- Opiekunowie powinni odnosić się do dziecka z wyrozumiałością i cierpliwością, ponieważ jego zachowanie nie wynika ze złości, ale z nieumiejętności kontrolowania swego zachowania.
- W sytuacji konfliktowej nie należy zostawiać dziecka zbyt długo w napięciu emocjonalnym, np. odsyłać go do swojego pokoju, odraczać karę do przyjścia rodzica. Rozwiązanie konfliktu powinno nastąpić zaraz po jego zaistnieniu.
- Rodzice powinni codziennie poświęcać trochę czasu na rozmowę i wspólną zabawę z dzieckiem.
- Proponowane zabawy w chwilach wolnych to: lepienie, wycinanie, malowanie, układanie klocków.
- Liczbę dzieci biorących udział w zabawie należy ograniczyć do jednego lub dwóch ze względu na duże rozproszenie i pobudliwość.
- Dom jest najlepszym miejscem do zabawy, ponieważ można w nim najlepiej obserwować dziecko i interweniować w każdej chwili.
Prognoza pozytywna, a uzyskanie efekty Uzyskane efekty są niestety tylko w pewnym stopniu zgodne z prognozą pozytywną. Chodzi tu w szczególności o efekty uzyskane z pracy z uczniem w szkole, gdzie moja i pedagoga szkolnego praca z nim przyniosła wiele korzyści. Niestety całkowity brak wzmocnienia działań ze strony rodziny nie pozwolił na uzyskanie pełnych efektów przewidywanych w prognozie pozytywnej . Opracowała Alicja Szamara nauczyciel nauczania zintegrowanego w Szkole Podstawowej nr 3 w Raciborzu
- Pilecka W. Rutkowska G. Wrona L. „Podstawy Psychologii ”str. 406 - 412 Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej Kraków 2005
- A.Kozłowska Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym .Warszawa WSiP 1984.
- H. Natowska dzieci nadpobudliwe psychoruchowo . Warszawa PZWL1972
- Natowska Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego . Warszawa WSiP1986
|
